در حالی که قیمت دلار روز گذشته با ثبت رکورد تاریخی به بیش از ۵۰ هزار تومان رسید دولت از راهاندازی مرکز مبادله ارز و طلا به عنوان مرجع قیمتگذاری ارز و طلا در کشور خبر داد. این اقدام دولت در حالیست که همچنان دست پنهان دولت در این دو بازار باقی خواهد ماند و قیمتگذاری دستوری و عرضه چندنرخی ارز ادامه دارد.
بازار ارز ایران به عنوان یکی از آشفتهترین بازارهای اصلی کشور، در ماههای گذشته با تلاطم افزایشی قیمت روبرو بوده است. طی هفتههای گذشته دولت با تغییر رئیس بانک مرکزی و سپردن این مسئولیت به محمدرضا فرزین هم نتوانست از افزایش پرسرعت قیمتها در این بازار جلوگیری کند.
چند روز پس از آنکه محمدرضا فرزین با ادعای تزریق ۶/۵ میلیارد اسکناس ارز به بازار ارز وعده کاهش قیمتها را داده بود، دلار رکود تاریخی در اقتصاد کشور را برجای گذاشت و به بیش از ۵۰ هزار تومان رسید. افزایش قیمت دلار به بیش از ۵۰ هزار تومان سنگینترین سقوط ارزش پول ملی در کشور را رقم زد.
اکنون محمدرضا فرزین با ادعای «حکمرانی قوی ارزی» از راهاندازی مرکز مبادله ارز و طلا خبر داده است؛ مرکزی که امروز فعالیت خود را بطور رسمی آغاز کرد.
خبرگزاری «ایسنا» در واکنش به این طرح نوشت که بانک مرکزی از امروز با راهاندازی مرکز مبادله ارز و طلا، رسما وارد بازارسازی بزرگ خواهد شد و با اختیارات بیسابقهای که در حوزههای مختلف گرفته، به نظر میرسد باید شاهد روند کاهشی نرخ ارز به ویژه دلار و یورو در بازار باشیم.
رئیس کل بانک مرکزی در مراسم راه اندازی مرکز مبادله ارز و طلا گفت که «این طرح یکی از برنامههای اصلی ما بود که هرچند برخی مشکلات زیرساختی سبب تاخیر در اجرای آن شد، اما میخواستیم با قدرت شروع کنیم.»
محمدرضا فرزین با اشاره به اینکه «در سالهای گذشته بخش عمدهای از ارز حوالهای را در سامانه نیما عرضه میکردیم» گفت: «اما در این چند ماه گذشته ۶/۵ میلیارد دلار ارز به واردات کالا اختصاص داده شده که نسبت به سال گذشته ۴۰ درصد بیشتر شده است.»
او همچنین گفت: «تمام مبادلات اینجا صورت میگیرد و ما میتوانیم به عنوان بانک مرکزی مدیریت را در بازار ارز داشته باشیم؛ در تمام دنیا بانک مرکزی متولی این حوزه است، اما متاسفانه در کشور نهادهای لازم در این زمینه وجود نداشته و این اختیارات کمتر بوده است.» رئیس بانک مرکزی جمهوری اسلامی راهاندازی این مرکز را «شروعی» برای «حکمرانی قوی حاکمیت ارزی کشور» دانست.
هرچند تصور میشد راهاندازی این مرکز بازار ارز را از چند نرخی بودن نجات خواهد داد اما امیر هامونی مدیر پژوره مرکز مبادله طلا و ارز گفته دلار ۲۸۵۰۰ تومانی حذف نشده است.
امیر هامونی توضیح داده که «در سامانه نیما تأمین ارز کالاهای اساسی، دارو و تجهیزات پزشکی با نرخ ۲۸۵۰۰ تومان انجام خواهد شد ولی مازاد آن در تالار حواله ارز مرکز مبادله عرضه خواهد شد.»
تعیین رقم ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی برای ارز دولتی، نخستین اقدام محمدرضا فرزین پس از انتصاب به عنوان رئیس بانک مرکزی بود. همانطور که در سال ۱۳۹۷ مشخص نبود تیم اقتصادی دولت بر چه مبنایی پیشنهاد بیاساس ۴۲۰۰ تومان برای نرخ ارز دولتی را از سوی اسحاق جهانگیری معاون اول روحانی پذیرفت، مبنای اعلام رقم ۲۸۵۰۰ از سوی محمدرضا فرزین برای این ارز هم مبهم بود!
اکنون برخی امیدوارند با آغاز به کار این مرکز، قیمت ارز و طلا در ایران به تعادل برسد یا دستکم افزایش نجومی قیمتها پایان یابد.
احمد صالحی مشاور رئیس سازمان توسعه تجارت در گفتگو با «نود اقتصادی» گفت: «راهاندازی مرکز مبادلات ارز و طلا حتما قیمت ارز و سکه را در بازارها با کاهش مواجه خواهد کرد، زیرا میتوان با ایجاد چنین سازمانی بیشترین مدیریت را بر این بازارها داشت.»
مشاور رئیس سازمان توسعه و تجارت افزوده که «من معتقدم اگر چنین اتفاقی سه ماه پیش رخ میداد و چنین مرکزی تشکیل می شد میتوانست از پرش قیمت ارز و رسیدن آن به مبلغ فعلی جلوگیری کند. به جرات میگویم اگر بانک مرکزی سه ماه پیش مرکز مبادلات ارز و طلا را راه اندازی میکرد، حتی با شدیدترین فشارها، قیمت ارز به بالای ۳۵ هزار تومان نمیرسید. البته این را هم بگویم که باید به مرکز مبادلات ارز و طلا وقت داد و از همان روز اول توقع نداشته باشیم قیمت ارز بریزد، در میان مدت با این مکانیزم، قطعا قیمت دلار به یک ثبات مناسب خواهد رسید.»
روز گذشته جدا از آنکه دلار به بیش از ۵۰ هزار تومان رسید، قیمت دیگر ارزها نیز افزایش یافت و هر پوند بریتانیا ۶۰ هزار تومان، یورو به ۵۳ هزار و ۴۶۰ تومان، لیر ترکیه ۲۶۶۰، درهم امارات ۱۴ هزار تومان معامله شد.
هر گرم طلای ۱۸ عیار ۲ میلیون و ۳۸۰ هزار تومان و هر سکه طلا به ۲۹ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان رسید. قیمت جهانی طلا در روزهای گذشته روندی کاهشی داشته اما بازار طلا در ایران متأثر از قیمت ارز و افزایش تقاضا در حال افزایش است.
دلار ۵۰ هزار تومان شد! رکورد تاریخی در سقوط ارزش پول ملی دو روز پس از وعده رئیسی به خامنهای
دولت برای کنترل قیمت سکه و طلا اقدام به فروش سکه در بازار بورس کرده بود که این اقدام نیز با شکست روبرو بود و قیمتها در بازار مسیر افزایشی خود را طی کرده بود. اکنون به گفته امیر هامونی مدیر پروژه مرکز مبادله ارز و طلا عرضه سکه در بورس کالا نیز متوقف شده و بجای آن از طریق مرکز مبادله ارز و طلا انجام خواهد شد که روش کشف قیمت آن شبیه روش حراج قیمتی بورس کالا خواهد بود.
یکی دیگر از اقدامات بانک مرکزی همزمان با راهاندازی مرکز مبادله ارز و طلا، توقف فروش ارز با کارت ملی بوده است. از این پس بانک مرکزی ارز برای فروش با کارت ملی در اختیار صرافیها قرار نمیدهد، البته صرافیها میتوانند از منابع داخلی خودشان در همان سرفصل ارز از مردم بخرند و به مردم بفروشند.
همچنین بر پایه تصمیم جدید بانک مرکزی برای مسافرتهای زمینی ۳۰۰ یورو و مسافرتهای هوایی ۵۰۰ یورو اختصاص داده شده است؛ ارز مسافرتی در پشت گیت فرودگاهها به مسافران تحویل داده خواهد شد.
اگر اقتصاد ایران در یک ساختار عادی پیش میرفت راهاندزای مرکز مبادله ارز و طلا میتوانست به ساماندهی درازمدت بازار کمک کند اما در شرایطی که بازار ارز و طلا همواره با دخالت دولت و قیمتگذاری دستوری همراه بوده و از سوی دیگر مافیاهای اقتصادیِ متصل به بخشهای مختلف حکومت در روند بازار اثر مستقیم داشتهاند، در نتیجه نمیتوان امیدوار بود راهاندازی این مرکز در درازمدت اثربخش باشد. اما در کوتاهمدت با اثر روانی در بازار ممکن است قیمت ارز کاهش پیدا کند.
از سوی دیگر یکی از مهمترین دلایل افزایش قیمت، نبود منابع کافی ارز در کشور به دلیل کاهش شدید تولید و صادرات است. تا زمانی که ایران نتواند بخشی از تجارت بینالملل باشد و تبادلات تجاری شرایط عادی پیدا نکند، همچنان محدودیت فروش نفت و گاز، و کاهش تولیدات و صادرات غیرنفتی درآمدهای کشور را ناچیز کرده و ارزش دلار در برابر ریال را افزایش خواهد یافت.
به همین دلیل وعده کاهش قیمت، ابلاغیه و بخشنامه، قیمتگذاری دستوری و راهاندازی سامانه و مرکز نمیتوانند بر شاخصها و عوامل زیربنایی اقتصاد اثرات پایدار داشته باشد. برای نمونه افزایش پرشتاب قیمتها در بازار ارز و طلا طی روزهای گذشته پس از اتفاق افتاد که ابراهیم رئیسی دو روز پیش، شنبه ۲۹ بهمن، در دیدار مقامات حکومتی با علی خامنهای مدعی شده بود که «مسائل ارزی و مشکلات معیشتی و وضعیت تورمی را کنترل خواهیم کرد و هم شرایط را انشاءلله کاهشی خواهیم کرد.»
ابراهیم رئیسی پیشتر نیز در مجلس شورای اسلامی وعده کاهش تورم و نرخ ارز و طلا را داده بود. یعنی زمانی که دلار در کانال ۴۰ هزارتومان بود و سکه در کانال ۲۵ میلیون تومان؛ اینهمه در حالیست که کمتر از یک ماه دلار به ۵۰ هزار تومان و سکه به مرز ۳۰ میلیون تومان رسیده است.