با آغاز فصل گرما و در حالی که ذخایر آب پشت سدها به شدت کاهش یافته، هشدارها درباره تشدی بحران کم‌آبی افزایش یافته است. جدیدترین آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهد ایران در کمتر از دو دهه دیگر در وضعیت «فوق بحران» در زمینه کم‌آبی خواهد رسید.
بر اساس اعلام سازمان ملل متحد، درحال‌حاضر نزدیک به ۲ میلیارد نفر در سراسر جهان به آب سالم دسترسی ندارند، اما در آینده وضعیت بدتر هم خواهد شد. طبق پیش‌بینی «مؤسسه منابع جهان»، تا سال ۲۰۴۰ کشورهای بیشتری گرفتار بحران آب می‌شوند که یکی از آنها، ایران خواهد بود.
به گفته این مؤسسه، ۴۴ کشور تا سال ۲۰۴۰ شرایط فوق بحرانی یا بحرانی خواهند داشت که ایران یکی از کشورها با شرایط فوق بحرانی خواهد بود.
خشکسالی و کم‌آبی در سال‌های گذشته همه استان‌های کشور حتی سرسبزترین استان‌های شمال ایران را نیز گرفتار کرده است. امان محمدکمالی مدیرکل هواشناسی استان گلستان از کاهش ۲۹ درصدی بارش‌ها در این استان نسبت به سال گذشته خبر داده و گفته نیمه سرسبز کشور نیز دچار بحران خشکسالی شده است.
امان محمدکمالی توضیح داده که از مهرماه سال گذشته تا کنون ۲۵۹/۵ میلیمتر در گلستان باران باریده که در مقیاس بلندمدت ۳۰ ساله ۳۶ درصد و نسبت به سال گذشته در همین مدت ۲۹ درصد کاهش بارندگی در گلستان ثبت شده است.
خبرگزاری «ایرنا» نیز امروز شنبه ۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ گزارش داده که استان خراسان رضوی خشک‌ترین دوره پنج دهه اخیر خود را از سر می‌گذراند و حجم مخازن سدهای آبی این استان هر روز خالی‌تر از قبل شده و کهنه‌زخم خشکسالی را عمیق‌تر می‌کند.
در این گزارش آمده که ۹۹ درصد پهنه شهرستان مشهد در وضعیت خشکسالی شدید و ۶٠ درصد از این گستره در وضعیت خشکسالی بسیار شدید است.
حسین اسماعیلیان مدیر شرکت آب و فاضلاب مشهد به خبرگزاری «ایرنا» گفته که «میزان بارندگی در مشهد در سال آبی جاری (از مهرماه ۱۴۰۱ تاکنون) ۶۹/۵ میلیمتر بوده است که این میزان نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته ۴۵ درصد و نسبت به متوسط بلندمدت ۶۲ درصد کاهش یافته است.»
بر اساس آخرین آمار اعلام‌شده دفتر مطالعات پایه منابع آب، از ابتدای سال آبی جاری تاکنون یعنی از اول مهرماه سال ۱۴۰۱ تا نیمه اردیبهشت جاری، ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور معادل ۱۸۸/۱ میلیمتر بوده که این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت ۱۵ درصد کاهش دارد.
همچنین موجودی مخزن ۳۳ سد کشور کاهش داشته که از این میان حجم آب «سد دوستی» در استان خراسان رضوی با کاهش ۵۳ درصدی پس از سد «چاه‌نیمه» در استان سیستان و بلوچستان، با کاهش ۵۹ درصدی، دومین رتبه وضعیت حاد را در میان سدهای کشور دارد.
براساس آخرین آمار اعلام شده از سوی وزارت نیرو در حال حاضر سدهای پنج‌گانه تهران ۵۰۴ میلیون مترمکعب آب دارند که نسبت به سال قبل ۴۱ میلیون مترمکعب کاهش یافته است. این در حالیست که سال گذشته در همین زمان حجم آب سدهای تهران ۵۴۵ میلیون مترمکعب ثبت شده است.
فراگیری بحران خشکسالی در حالیست که وضعیت دریاچه‌ها و تالاب‌ها نیز بحرانی توصیف می‌شود. در همین رابطه محمد باقری بنایی نماینده مجلس شورای اسلامی درباره سرنوشت دریاچه ارومیه هشدار داده و گفته که اکنون چند سد در حوضه دریاچه ارومیه در دست احداث است که اگر تکمیل شوند، فاتحه دریاچه ارومیه خوانده خواهد شد.
محمد باقری بنایی افزوده که «متأسفانه سیاستهای ستاد احیای دریاچه ارومیه آنگونه که در دولت‌های قبل پیگیری می‌شد، در این دولت دنبال نمی‌شود، بنابراین این حوضه عملا چه به لحاظ زیست محیطی و چه انسانی با بحران مواجه است.»
یکی از مهمترین عوامل در ایجاد بحران آبی در ایران، جدا از تغییرات اقلیمی، به مدیریت نادرست منابع آبی کشور و بی‌تفاوتی چند ساله نسبت به نیاز فوری به تغییر الگوی کشت در کشور بوده است. ایران جزء کشورهای دارای بالاترین سهم آب مصرفی در بخش کشاورزی است. سهم برداشت آب مصرفی در بخش کشاورزی در دنیا ۷۱ درصد، در خاورمیانه ۸۴ درصد و در ایران ۹۲ درصد است.
از سوی دیگر میزان وابستگی زمین‌های کشاورزی تجهیزشده برای آبیاری به منابع آب زیرزمینی به‌طور متوسط در دنیا ۳۷/۸ درصد، در خاورمیانه ۴۶/۲ درصد و در ایران ۶۲/۱ درصد است.
آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد در سال ۱۳۷۳ سهم بخش‌های کشاورزی، صنعت و شرب شهری و روستایی از مجموع میزان برداشت آب کشور به ترتیب ۹۴/۱، ۵/۱ و ۰/۹ درصد بوده است. برای سال ۱۳۹۹ این سهم‌ها به ترتیب درصد ۸۸/۵، ۹ و ۲/۵ درصد است. بیش از ۵۰ درصد جمعیت روستایی کشور در مناطق بحرانی و دارای تنش آبی بالا سکونت دارند.
کاهش بارندگی، خشکی رودخانه‌ها به دلیل سیاستهای نادرست سدسازی در چهار دهه گذشته و عدم تغییر الگوی کشت سبب برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی از طریق حفر چاه شده است.
پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو به تازگی اعلام کرده که «هم اکنون ۵۵ درصد از آبی که به صورت سالانه در کشور به مصرف می‌رسد، از طریق چاه‌ها و قنات‌ها تأمین می‌شود.»
بر اساس این گزارش و بنابر آمارهای شرکت منابع آب ایران، در حال حاضر ۵۵ درصد از ۹۸ میلیارد مترمکعب آبی که به صورت سالانه در کشور به مصرف می‌رسد، از طریق منابع آب زیرزمینی تأمین می‌شود و از نظر نوع طبقه‌بندی نیز ۸۷ درصد از مصارف سالانۀ کشور به کشاورزی، ۹ درصد به شرب و بهداشت و ۳ درصد به صنایع اختصاص می‌یابد.
همچنین در میان استان‌های کشور بیشترین وابستگی به آب‌های زیرزمینی به استان‌هایی، چون کرمان، یزد، البرز، خراسان جنوبی، هرمزگان، همدان، خراسان رضوی و فارس اختصاص دارد که به‌ترتیب در این استان‌ها سهم برداشت آب از منابع آب زیرزمینی نسبت به آب‌های سطحی ۹۳ درصد، ۹۱ درصد، ۸۹ درصد، ۸۹ درصد، ۸۸ درصد، ۸۷ درصد، ۸۴ درصد و ۸۰ درصد است.
به بیان دیگر در این استان‌ها بیش از ۸۰ درصد از آب مصرفی سالانه از منابع زیرزمینی برداشت می‌شود و این اتفاق نقش ویرانگری در وضعیت آبی آنها داشته و دارد.
در رابطه با وضعیت بحرانی آب در کشور عیسی کلانتری رئیس پیشین سازمان محیط زیست ایران در گفتگو با وبسایت «خبرآنلاین» گفته «آدم‌های عاقلی بر سر کار بیایند، دو سه ساله مشکلات کشور حل می‌شود، اما شما اگر آب خودتان را از دست بدهید یک کشور ۷ هزار ساله را از دست داده‌اید، به‌نظرم مهمترین مسئله‌ای که دولت‌ها در این مورد آن اهمال و کم‌کاری کرده‌اند، مسئله آب کشور است.»
عیسی کلانتری ریشه آغاز بحران آبی کشور را در قانون توزیع عادلانه آب مصوب اسفند ۱۳۶۱ ارزیابی کرده و گفته است: «اختیارات آب که یک موضوع میان‌بخشی است، به یک نفر یعنی وزیر نیرو دادند که حتی رئیس جمهور هم حق دخالت ندارد. وزیر نیرو از سال ۱۳۶۱ مسئولیت دارد که آب کشور را متعادل نگه دارد، اما وزرای نیرو به علت فشارهای سیاسی اجتماعی هیچ‌گاه نتوانستند به این وظیفه عمل کنند درحالی‌که مهمترین وظیفه آنها است.»
عیسی کلانتری با ارائه آماری تکاندهنده، از وضعیت «قرمز» و «اوج خطر» وضعیت آب کشور خبر داده است: «تا سال ۱۳۷۰ آب‌های تجدیدپذیر بالای ۱۲۰ میلیارد مترمکعب بود، جمعیت آن روزها حدود ۵۰ میلیون نفر بود، یعنی ۲۴۰۰ متر مکعب برای هر نفر در سال، طبق تعاریف بین‌المللی کشوری که بالای ۱۷۰۰ متر مکعب در سال برای هر نفر آب تجدیدپذیر دارد نباید در محیط زیست، شرب و صنعت مشکلی داشته باشد. حالا که جمعیت زیاد شده و به حدود ۸۵ میلیون نفر رسیده، آب تجدیدپذیر کشور زیر ۹۰ میلیارد متر مکعب است، یعنی به طور متوسط ۱۰۵۰ متر مکعب آب تجدیدپذیر داریم و ۶۵ درصد جمعیت زیر ۷۰۰ متر مکعب آب دارند، این وضعیت از دیدگاه جهانی وضعیت قرمز و اوج خطر است.»
رئیس پیشین سازمان محیط زیست افزوده که جمهوری اسلامی ۴۰ سال است در حوزه آب به بیراهه رفته است: «ما سالی ۳۰ میلیارد متر مکعب آب اضافی از زمین بیرون می‌کشیم، همراه آب، نمک‌ها را بالا می‌آوریم و در سطح خاک پخش می‌کنیم، سالانه چیزی حدود ۳۵۰ میلیون تن نمک از زیر زمین وارد خاک‌های سطحی می‌کنیم، بنابراین نه‌تنها آب کشور را از دست می‌دهیم خاک کشور را شور می‌کنیم، و چون توان شست‌وشو نداریم بهره‌وری خاک پایین می‌آید. به ضرس قاطع بگویم که درباره آب ۴۰ سال است که به بیراهه می‌رویم.»
