شماری تحلیلگران معتقدند سرنوشت جنگ روسیه علیه اوکراین پیامدهای قابل ملاحظه‌ای روی وضعیت بعضی رژیم‌ها از جمله جمهوری اسلامی خواهد داشت.
تاراس کوزیو استاد علوم سیاسی در دانشگاه ملّی آکادمی کی‌یف- موهیلا (NaUKMA) در تحلیلی که ۲۳ ماه مه (دوم خرداد) در وبسایت «شورای آتلانتیک» منتشر شده، این موضوع را مطرح کرده است که بعید نیست با شکست روسیه در اوکراین رژیم‌های بلاروس و ایران حتا باقی نمانند.
تردیدی نیست که تهاجم تمام‌عیار روسیه علیه اوکراین بطور چشمگیری موقعیت بین‌المللی روسیه را تضعیف کرده است، اما این نیز درست است که واکنش‌های بین‌المللی به جنگ کاملاً یکسان نبوده. دنیای آزاد تقریباً بطور کلی تهاجم روسیه را محکوم کرده و در حمایت از اوکراین متحد شده است، در حالی که بسیاری در جهان جنوب ترجیح داده‌اند موضع خنثی داشته باشند.
تنها تعداد انگشت‌شماری از کشورها آماده ایستادن در کنار روسیه و دفاع از اقدامات مسکو بوده‌اند. در شرایطی که ولادیمیر پوتین با انزوای بین‌المللی مواجه است، بطور خاص چهار کشور به عنوان متحدان کلیدی وی ظاهر شده‌اند: جمهوری خلق چین، جمهوری اسلامی ایران، بلاروس و ارمنستان. این چهار کشور که همگی انگیزه‌های متفاوتی برای حمایت از کرملین دارند در این زمینه متحد شده‌اند اما ترس مشترک آنها نیز اینست که در صورت شکست روسیه در اوکراین چه پیامدهایی در انتظارشان خواهد بود.
در ماه‌های اخیر، چین به دنبال ایفای نقش فعال در تلاش‌ها برای مذاکره صلح بین روسیه و اوکراین بوده است. با این حال، بسیاری در کی‌یف و در غرب نسبت به دیدگاه‌های ظاهراً متناقض چین در مورد روند صلح تردید دارند. منتقدان چین را متهم می‌کنند که به ظاهر از تمامیت ارضی اوکراین حمایت می‌کند اما در عین حال با واگذاری قسمتی از خاک اوکراین به عنوان بخشی از هرگونه حل و فصل احتمالی با روسیه موافقت دارد.
اینهمه در حالیست که چین از حمایت آشکار از تهاجم روسیه خودداری کرده و یک موضع کلی اتخاذ کرده که می‌توان آن را بی‌طرفی متمایل به روسیه نامید چرا که همزمان غرب را به تحریک جنگی متهم می‌کند که روسیه باعث و بانی آن است. البته این وضعیت عجیب نیست. پکن در هدف مسکو برای به چالش کشیدن سلطه غرب و جایگزینی آن با دنیایی چندقطبی‌تر، اشتراک نظر و هدف دارد. چین می‌ترسد که اگر روسیه در جنگ فعلی شکست بخورد، غرب به شدت تقویت خواهد شد و در عین حال جایگاه جهانی چین و دیگر رژیم‌های اقتدارگرا را تضعیف خواهد کرد.
برگزاری همایش «هندسه نظم جدید جهانی» در تهران؛ محمد باقری: با تمام توان به فلسطین کمک می‌کنیم
-همایش دو روزه «هندسه نظم جدید جهانی» در تهران با حضور «هیات‌های رسمی هفت کشور چین، روسیه، بلاروس، قزاقستان، عمان، عراق و سوریه» در دانشگاه «دفاع ملی» برگزار می‌شود.
-اسماعیل احمدی… pic.twitter.com/3GJz0hiNTR
— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) May 10, 2023
بطور مشخص‌تر، شکست روسیه در جنگ اوکراین به طرز قابل توجهی تلاش‌های آینده چین برای حمله به تایوان را پیچیده خواهد کرد. اگر پشتیبانی نظامی غرب به اوکراین کمک کند تا بر ارتش روسیه که زمانی به قدرت آن افتخار می‌کردند پیروز شود، شانس حمایت مشابه غرب از تایوان در مقابل تهاجم احتمالی چین افزایش می‌یابد. عملکرد فاجعه‌بار ارتش پوتین در اوکراین ادعاهای روسیه در مورد وضعیت خود به مثابه یک ابرقدرت نظامی را تضعیف کرده و اعتماد به نفس غرب را بطور قابل ملاحظه افزایش داده است. چین نمی‌خواهد این روند نامطلوب شتاب بیشتری بگیرد.
وابستگی بلاروس به روس
در مرز غربی روسیه، بلاروس اجباراً شریک حمله به اوکراین شد. آلکساندر لوکاشنکو دیکتاتور بلاروس به عنوان تنها حامی تمام‌عیار جنگ روسیه عمل می‌کند و اجازه داده کشورش به عنوان پایگاهی برای تداوم حمله به اوکراین استفاده شود. نیروهای روس در اولین روزهای جنگ در فوریه ۲۰۲۲ از بلاروس به شمال اوکراین یورش بردند. روسیه به حملات هوایی به اهداف اوکراینی از خاک بلاروس ادامه می‌دهد.
لوکاشنکو چاره‌ای جز حمایت از پوتین ندارد. او تنها به دلیل آنکه در قدرت بماند تن به این کار داده است. در سال ۲۰۲۰ پس از اعتراضات گسترده در بلاروس به دلیل تقلب در انتخابات ریاست جمهوری اگر حمایت‌های روسیه از سرکوب وحشیانه مردم توسط حکومت لوکاشنکو نمی‌بود وی احتمالاً در قدرت نمی‌ماند. با اینهمه حمایت کرمیلین از لوکاشنکو او را در سطح بین‌المللی منزوی کرد چنانکه برای بقای سیاسی خود به شدت به مسکو وابسته شد. شکست روسیه در اوکراین احتمالاً ناآرامی‌های داخلی در بلاروس را دوباره شعله‌ور می‌کند و تقریباً بطور قطع برای رژیم لوکاشنکو مصیبت‌بار خواهد بود.
ارمنستان بلاتکلیف و نگران
در شرایطی که شکست پوتین در حمله به اوکراین می‌تواند به تغییر رژیم در بلاروس منجر شود، برخی در ارمنستان چشم‌انداز شکست روسیه در اوکراین را کاملاً عمیق می‌بینند. نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان به تازگی به ارامنه هشدار داده است: «اگر روسیه در جنگ اوکراین شکست بخورد، من نمی‌دانم چه اتفاقی برای ارمنستان خواهد افتاد.»
بسیاری از ارامنه همچنان روی دیدگاه سنتی که روسیه حافظ ارمنستان در برابر تهدیدات ناشی از جمهوری آذربایجان و ترکیه است حساب می‌کنند. این دیدگاه یکی از محورهای اصلی سیاست خارجی ارمنستان پس از فروپاشی شوروی بوده است. این کشور یکی از اعضای بنیانگذار سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) به رهبری روسیه است و یک دهه پیش به دنبال فشار کرملین از توافقنامه ارتباط با اتحادیه اروپا خارج شد و در عوض به پروژه پوتین در «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» پیوست.
همچنین روسیه پایگاه‌های نظامی در ارمنستان دارد و روی هر اقدامی برای کنترل درگیری‌های جاری بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان کاملا مسلط است.
هواداران سپاهان با پرچم اوکراین در مسابقه با زنیت روسیه
طرفداران تیم فوتبال #سپاهان اصفهان در مسابقه مقابل تیم زنیت روسیه در استادیوم«نقش جهان»از #اوکراین حمایت کردند.
سپاهان با نتیجه دو بر صفر بُرد. شادی خاص محمد دانشگر پس از گل دوم به زنیت حامیان رژیم ایران را ناراحت کرد. pic.twitter.com/d0qiPqwxiD— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) February 17, 2023
نگرانی‌های نیکول پاشینیان البته تعجبی ندارد اما کوته‌بینانه است. شکست روسیه در اوکراین بطور بالقوه به ارمنستان اجازه می‌دهد تا سیاست خارجی مستقل‌تری را دنبال کند و در عین حال روابط اقتصادی و سیاسی با اتحادیه اروپا را گسترش دهد. اگرچه هشدار در مورد تهدید تکرار خصومت با آذربایجان قابل درک است، اما دورنمای اندکی برای حمله به ارمنستان وجود دارد، به ویژه اگر مذاکرات با میانجیگری ایالات متحده و اتحادیه اروپا منجر به یک معاهده صلح شود که مرز ارمنستان و آذربایجان را به رسمیت بشناسد و در عین حال تضمین‌های رضایت‌بخشی برای ساکنین ارامنه قره‌باغ ارائه کند.
جمهوری اسلامی خدمتگزار روسیه و چین
جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک مخالف سرسخت غرب و منتقد تقویت نفوذ غرب در امور بین‌المللی، در انگیزه‌های ژئوپلیتیک چین برای حمایت از تهاجم روسیه شریک است. بسیاری از مقامات ارشد در ایران نگران‌اند که شکست روسیه در اوکراین بتواند خواست مردم ایران برای تغییرات دموکراتیک را افزایش دهد و به دور جدیدی از اعتراضات داخلی دامن بزند.
دلایل عملی دیگری برای طرفداری تهران از روسیه در جنگ علیه اوکراین وجود دارد. روسیه در رویارویی با افزایش تحریم‌های بین‌المللی و قطع ارتباط با فناوری‌های غربی، به ایران به عنوان منبع جایگزین برای کمک‌های نظامی روی آورده است. به نظر می‌رسد مسکو در ازای پهپادهای دریافتی از جمهوری اسلامی و سایر تجهیزات، همه چیز از جمله هواپیماهای جنگنده گرفته تا سیستم‌های پدافندی به تهران ارائه می دهد و در عین حال به برنامه اتمی رژیم ایران نیز کمک می‌کند.
گزارش تحلیلی هفته؛ روسیه: آخرِ خط؟!
از حامد محمدی @HaamedMohammadi
-برخلاف محاسبات ولادیمیر پوتین، روسیه در اوکراین زمینگیر شده و به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران، جنگ برای وی عمدتا به یک موضوع حیثیتی تبدیل شده است چنانکه با وجود تلفات زیاد و خسارات سنگین بعید به نظر می‌رسد به… pic.twitter.com/NGKMm8qQAF
— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) May 19, 2023
همکاری نظامی رو به رشد بین روسیه و جمهوری اسلامی با ارسال پهپادهایی که مرتب برای حمله به اهداف غیرنظامی در سرتاسر اوکراین استفاده می‌شود، برای اوکراین مرگبار است. همچنین تهدیدی قابل توجه برای امنیت ملی اسرائیل به شمار می‌رود و بحث‌های داغی را در مورد نارضایتی علنی اسرائیل برای ارائه حمایت نظامی از اوکراین به راه انداخته است. اگر همکاری بین مسکو و تهران به تشدید درگیری‌ها دامن بزند، سامانه‌های پدافند هوایی روسیه می‌توانند عملیات اسرائیل در سوریه را محدود کرده و هرگونه حمله پیشگیرانه آینده به تأسیسات هسته‌ای ایران را پیچیده‌تر کنند.
با توجه به اینکه تهاجم تمام‌عیار روسیه علیه اوکراین اکنون در شانزدهمین ماه خود قرار دارد، به نظر می‌رسد شانس کمی برای پیروزی چشمگیر روسیه از نوع مورد نظر پوتین طبق آنچه هنگام صدور فرمان حمله در فوریه ۲۰۲۲ اعلام کرده بود وجود داشته باشد. در عوض، محتمل‌ترین سناریوها عبارتند از ادامه وضعیت فعلی یا نوعی بن‌بست یا حتا پیروزی نظامیِ اوکراین.
اگر روسیه در اوکراین شکست بخورد، پیامدهای آن در سراسر جهان تأثیر خواهد داشت. چین به اندازه کافی قدرتمند است که از این شوک جان سالم به در ببرد، اما از نظر ژئوپلیتیک تضعیف خواهد شد. رژیم‌های بلاروس و ایران با آینده‌ای بسیار مبهم‌تر مواجه خواهند شد و ممکن است باقی نمانند. در همین حال، ارمنستان ممکن است متوجه شود که با وجود تردیدهای فعلی، شکست روسیه می‌تواند به ایروان اجازه دهد تا به مسیر یکپارچگی اروپا بازگردد.
*منبع: شورای آتلانتیک
*نویسنده: تاراس کوزیو استاد علوم سیاسی در دانشگاه ملّی آکادمی کی‌یف- موهیلا (NaUKMA) است. آخرین کتاب او «نسل‌کشی و فاشیسم» درباره جنگ روسیه علیه اوکراینی‌هاست.
*ترجمه و تنظیم از کیهان لندن
