نابودی میراث تاریخی ایران با جمهوری اسلامی؛ ریزش ۳۰ مترمربع کاشی‌های گنبد مسجد امیرچخماق یزد

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد از ریزش ۳۰ مترمربع کاشی‌های گنبد مسجد امیرچخماق خبر داده است. این بنای تاریخی حدود نیم قرن پیش در دوران پهلوی برای آخرین بار مرمت شده بود.

در روزهای گذشته تصویری از گنبد فروریخته مسجد امیرچخماق یزد در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. در حالی که مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یزد می‌گوید در سازه اصلی گنبد مسجد مشکلی ایجاد نشده اما سازه روی گنبد که با کاشی پوشیده شده بود تخریب شده است.

احمد آخوندی ابراهیم آبادی مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد درباره تخریب گسترده در یکی از قدیمی‌ترین بناهای تاریخی این شهر گفته که «گنبد مسجدها در شهرهایی که بافت تاریخی دارند دو پوشش دارد، یکی سازه اصلی گنبد است و دیگری سازه‌ای برای تزیین است که در آن از کاشی یا آجر لعابدار استفاده می‌شود.»

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد افزوده که «گنبد مسجد امیرچخماق مدت‌ها مرمت نشده بوده که در بناهای تاریخی این مسئله چیز عجیبی نیست و معمولاً بعد از ۲۰ الی ۳۰ سال که مصالح فرسوده می‌شود مرمت صورت می‌گیرد، در خصوص گنبد این مسجد سازه اصلی آن مشکلی ندارد، شورای فنی استان گنبد مسجد را بررسی کردند و همانطور که گفتم برای سازه اصلی گنبد مسجد هیچ مشکلی ایجاد نشده است، اما اتفاقی که افتاده مربوط به آن سازه تزئینی روی گنبد است، که حدود ۳۰ مترمربع ریزش کرده و نیاز به بازسازی دارد.»

مسجد میرچخماق یا امیرچخماق که در یزد به نام مسجد جامع نو نیز خوانده می‌شود در میدان امیرچخماق این شهر  واقع شده است. این مسجد در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۱۴ با شمارهٔ ثبت ۲۴۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. مجموعه و میدان امیر چخماق از شاخص‌ترین مجموعه‌های تاریخی یزد است که شامل بازار، تکیه، مسجد و دو آب انبار است و قدمت آنها به دوره تیموریان (قرن ۹ هجری) برمی‌گردد.

هرچند مدیر کل میراق فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان یزد در اظهارات خود آسیب وارد شده را جدی ارزیابی نکرده اما بر اساس گزارش‌ها ۳۰ مترمربع از کاشی‌های گنبد مسجد بطور کلی ریزش کرده است.

مجید علومی کارشناس ارشد مرمت آثار و بناهای تاریخی در استان یزد گفته که «مواد و مصالح به مرور زمان فرسوده می‌شوند و حالا کاشی‌های آن بخش از ساقه گنبد مسجد امیرچخماق که در معرض آفتاب و عوارض طبیعی قرار دارد ریخته است.»

این کارشناس ارشد مرمت آثار و بناهای تاریخی گفته که «آخرین باری که ساقه گنبد ترمیم شده مربوط به ۴۵ سال قبل است که عکس‌های آن موجود است لذا به مرور زمان مصالح آن فرسوده شده است.»

‌بی توجهی جمهوری اسلامی به آثار تاریخی و تخریب این آثار موضوعی سابقه‌دار است. در سال‌های گذشته نیز به دلیل کسری بودجه‌ و در حالیکه بودجه حوزه‌های علمیه و نهادهای بی‌خاصیت تبلیغاتی و ایدئولوژیک همچنان به صورت تساعدی افزایش می‌یابد، وضعیت میراث تاریخی ایران بدتر شده  است.

اسفندماه سال گذشته بود که انتشار تصاویری تکاندهنده نشان می‌داد محوطه آتشکده ساسانی کازرون که در سال ۱۳۱۸ در فهرست میراث ملی ایران ثبت شده، به پارکینگی برای ماشین‌های سنگین کشاورزی و اتومبیل‌های سواری تبدیل شده است. در سال ۱۳۹۶ نیز در عرصه و حریم این اثر ساسانی گلخانه احداث شده بود.

سیاوش آریا پژوهشگر و فعال میراث فرهنگی درباره تبدیل شدن این اثر به پارگینگ و احداث گلخانه در آن گفته بود که «درباره تعیین عرصه و حریم این بناهای ساسانی با مسئولان میراث فرهنگی استان فارس گفتگو کرده و آنها قول‌هایی داده بودند، اما با گذشت بیش از پنج سال‌ و نیم، نه‌تنها حریم و عرصه‌ای برای آتشکده کازرون تعیین نشده و از ساخت گلخانه پیشگیری نشده، بلکه در کمال شگفتی و ناباوری چندین گلخانه دیگر در حریم درجه یک و چند متری آتشکده کازرون سبز شده است که چیزی جز افسوس و دریغ از این همه بی‌مهری و بی‌تفاوتی و کم‌کاری متولیان میراث فرهنگی برجای نمی‌ماند.»

این پژوهشگر نصب تیرهای برق در عرصه و حریم آتشکده ساسانی کازرون را معضل دیگری دانست و اظهار کرد:‌ اگر عرصه و حریم این اثر تاریخی تا کنون تعیین شده بود، این چنین فضا برای دست‌اندازی و دست‌درازی بیشتر به این اثر تاریخی باز نبود. در اطراف این آتشکده حتی یک تابلوی معرفی وجود ندارد تا مردم به‌ویژه بومی‌ها به اهمیت این اثر تاریخی پی ببرند.

آتشکده کازرون در ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر کازرون در استان فارس واقع شده و به باور برخی از پژوهشگران از سوی «مهرنرسی یا مهرنرسه»، وزیر نامدار بهرام پنجم ساسانی ساخته شده است.

گنبد مسجد امام اصفهان دچار تغییر و عمارت «اقدسیه» از آثار با ارزش معماری‌ دوران پهلوی نیز از جمله آثاری تاریخی است که بر اثر بی‌توجهی مسئولان تخریب شدند.

هفته‌های گذشته نیز تصاویری از آرامگاه سعدی منتشر شد که نشان از تخریب و ایجاد فرونشست و ترک‌هایی در این بنا داشت.

محمدرضا هاجری سخنگوی شورای اسلامی شهر شیراز در اظهاراتی تکاندهنده گفته بود که «در واقع طی ۳۰ الی ۴۰ سال اخیر مرمتی در آرامگاه سعدی نداشته‌ایم. محوطه و فضای سبز داخلی نیازمند بازسازی است. حتی درب قدیمی آرامگاه که تاریخی است در پشت آرامگاه قرار گرفته و هیچ رسیدگی به آن نشده است.»

یکی از بخش‌های خاطره‌انگیز آرامگاه سعدی، حوض ماهی است که جزو جاذبه‌های بصری برای گردشگران داخلی و خارجی بوده. مردم محلی منطقه سعدی معتقدند که آب جوی مقبره‌ی سعدی مقدس است و استحمام مردم در این آب، به‌ ویژه در شب چهارشنبه‌سوری، از اعتقادات مردم منطقه سعدی شیراز نیز بوده است. اما خشکسالی به چشمه‌ها و قنات‌های شیراز هم رحم نکرده و این‌روزها کوهی از خاک آن را پوشانده است و دیگر ماهی و آب در آن وجود ندارد.

پس از واکنش‌های گسترده‌ای که به تصاویر منتشر شده از آرامگاه سعدی در شبکه‌های اجتماعی و در رسانه‌های محلی شیراز صورت گرفت، مؤید محسن‌نژاد روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی فارس اعلام کرد که طی ۱۶ ماه گذشته زمینه بررسی علمی میزان آسیب‌های واردشده به آرامگاه سعدی طی سالیان اخیر فراهم و مشخص‌ شده که این بنا تاریخی دارای مشکلاتی نظیر استحکام بنا و غیره است. او همچنین از اختصاص بیش از یک میلیارد تومان بودجه در سال ۱۴۰۲ برای مرمت آرامگاه سعدی خبر داد.

با اینهمه محمدرضا هاجری سخنگوی شورای شهر شیراز گفته که «بودجه‌ی یک میلیاردی جوابگو نیست. در بخش بودجه‌های مرمت و بازسازی، استان فارس که ۱۵ اثر تاریخی دارد جز سه استان برتر در دریافت بودجه بازسازی نیست.»

محمدرضا هاجری معتقد است که «بهترین راه‌حل این است که آرامگاه‌های حافظ و سعدی هیئت امنایی اداره شود تا درآمدی که از این مکان‌ها حاصل می‌شود؛ خرج رسیدگی خود آرامگاه شود. درآمد داخلی این بنا می‌تواند مشکلات فراوانی را حل کند.»

سخنگوی شورای اسلامی شهر شیراز گفته که «اگر به صورت هیئت امنایی اداره شود؛ شورای شهر و شهرداری هم در اداره‌ی آن نقش دارند. زیرا اکنون قانون اجازه نمی‌دهد که شورا و شهرداری در املاک دولتی رسیدگی کنند و حضور داشته باشند.»