کتاب «سیری در ترانه‌سرایی فارسی از آغاز تا امروز» منبعی جامع در حوزه ترانه و ترانه‌سرایی فارسی است که در آن انواع ترانه‌ها از آغاز پیدایش زبان و ادبیات فارسی تا اکنون، همراه با تحلیل‌های تاریخی، ساختاری و محتواییِ اشعار و موسیقی‌ها بررسی‌شده است. ضمن اینکه در گردآوری این کتاب، منابع گوناگون شامل کتاب و مقاله و منابع صوتی از چشم دور نمانده و مورد استفاده قرار گرفته است. این پژوهش با مقاله‌ای که در سال ۱۳۹۲ در مجله بوستان ادب دانشگاه شیراز چاپ شد، آغاز شده اشت. کتاب «سیری در ترانه‌سرایی فارسی» کتابی فراگیر در زمینه ترانه و ترانه‌سرایی است.
ترانه و ترانه‌سرایی یکی از مباحث جداناپذیر از فرهنگ و سنت ایرانی است و پیشینه آن به قبل از اسلام برمی‌گردد، در کتاب «سیری در ترانه‌سرایی فارسی از آغاز تا امروز» معرفی و تقسیم‌بندی ترانه‌ها از آغاز تا زمان حاضر، انجام شده و سیر تاریخی، ویژگی‌ها، تحلیل ساختاری و محتوایی ترانه‌ها در این کتاب مورد توجه بوده است. ترانه یکی از بن‌مایه‌های فرهنگی ایرانی است. مردم در طول تاریخِ این سرزمین با ترانه همراه بوده‌اند. علاقه مردم به ترانه موضوع بسیار مهمی است. ترانه در دایره ادبیات غنایی قرار می‌گیرد و با احساسات و عواطف انسان سر و کار دارد. ترانه نیز حاصل احساسات گوناگون انسان در طول تاریخ بوده است. ترانه‌ها در زمینه‌هایی مانند عشق، شادی، سوگ، کار و عرفان، ابزاری برای ابراز احساسات درونی فرد نسبت به آن موضوع بوده‌اند؛ ضمن اینکه ترانه پیوند ناگسستنی با مردم و زندگی روزانه‌ی آنها دارد.
• سیری در ترانه سرایی فارسی از آغاز تا امروز
• نویسندگان: دکتر محمد امین محمدپور و دکتر علی اصغر باباصفری
• چاپ: اول
• نشر: مروارید
• جلد: شومیز
• قطع: رقعی
• تیراژ : ۳۳۰
شعرهای پیش از اسلام اشعار هجایی بوده و به موسیقی نیز بسیار توجه داشتند، ترانه‌هایی نیز وجود داشته که در اسناد مکتوب برجای مانده از پیش از اسلام، به‌ویژه در دوره حکومت‌هایی مانند اشکانیان و ساسانیان رواج داشته است که در این کتاب به آنها نیز پرداخته شده است؛ برای نمونه اشعاری که به اشعار «درخت آسوریک» معروف است و نیز سایر شعرهای هجاییِ پیش از اسلام، نمونه‌های آثار مکتوبی هستند که به دست ما رسیده‌اند.
کتاب «سیری در ترانه‌سرایی فارسی» از آغاز تا امروز در حدود ۳۷۰ صفحه و در دو بخش کلی تدوین شده است.
بخش اول کتاب مربوط است به تاریخ ترانه‌سرایی در ایران، شعر هجایی پیش از اسلام، شعرهای هجایی پس از حمله اعراب، فهلویات یا ترانه‌های ملی، تأثیر حمله عرب بر شعر و موسیقی ایرانی، دوره‌های پس از اسلام و دوره مشروطه تا کنون که در این بخش مورد بررسی قرار گرفته است. با پیشرفت فناوری، ترانه‌ها اشکال گوناگونی پیدا کردند، برای مثال نقش رادیو و تلویزیون، سینما، فیلم‌ها و غیره در گسترش ترانه و ترانه‌سرایی اثر گذاشته است. به واسطه پیوند ناگسستنی بین ترانه و موسیقی، تأثیر موسیقایی در نوع ترانه‌ها نیز نقش‌آفرینی کرده و در این کتاب جدا از رابطه موسیقی و ترانه، جنس صدای خواننده، زمان انتشار و شخصیت خواننده، وزن شعری ترانه، قالب‌های ترانه که در گسترش ترانه تأثیرگذار است نیز بررسی شده است.
بخش دوم این کتاب، انواع ترانه را بررسی می‌کند و ۱۲ دسته‌ای که پیش از این گفته شد را نام می‌برد، برای نمونه ترانه‌های عاشقانه را در دسته‌بندی‌هایی مانند تصنیف‌ها، دوبیتی‌ها و بومی سروده‌های عاشقانه، ترانه‌های شادی را در دسته‌هایی همچون عروسی، مجالس، ترانه‌های ضربی و رقص و ترانه‌های روحوضی، گروه ترانه‌های کودکانه را به بخش‌هایی مانند لالایی، ترانه‌های نوازشی و ترانه‌های قصه‌گونه، دسته ترانه‌های کار را به ترانه‌های چوپانی، ماهیگیری، باغبانی، خرمن‌کوبی، کشاورزی، قالی‌بافی، سربازی، دامداری، ترانه‌های سیاسی را به بخش‌هایی مثل ترانه‌های سیاسی/ محلی، سیاسی/ اجتماعی، شرح حال مبارزان سیاسی/ اجتماعی، ترانه‌های آداب و رسوم را به بخش‌هایی مانند رسوم ملی و محلی، و ترانه‌های عامیانه شهری تقسیم کرده است.
کتاب «سیری در ترانه‌سرایی فارسی» را برای عموم مردم علاقمند به ترانه قابل فهم است. این کتاب، دو دسته مخاطب دارد:
دسته نخست پژوهشگران ادبی هستند که در حوزه شعر و ادبیات فارسی و به‌ویژه ادبیات غنایی کار می‌کنند.
گروه دوم مخاطبان عامی هستند که علاقه به ترانه دارند و می‌توانند از کتاب «سیری در ترانه‌سرایی فارسی» استفاده کنند.
کسی که این کتاب را مطالعه کند، بطور کامل با ترانه و ترانه‌سرایی آشنا خواهد شد و تصویر جامع و کاملی از ترانه در ایران خواهد داشت.
در مقدمه این کتاب آمده است: «گاهی‌وقت‌ها شنیدن واژه‌هایی آهنگین می‌تواند در ذهن و خاطر ما شگفتی بیافریند. سرچشمه‌ی وزن در طبیعت است، مانند گردش شب و روز، صدای پرندگان، صدای پتک و کلنگ کارگران؛ کلام مردم سرزمین ما نیز آهنگین است. ترانه‌ها جزیی از ادبیات عامه شمرده می‌شوند. شعر و موسیقی و در پی آن انواع ترانه و سرود، از قدیم مورد توجه بوده و با وجود گستردگی مخاطبان ترانه و تاثیر‌‌گذاری انکارنا‌پذیر آن بر ذهن و دانش ادبی عامه مردم به صورت جدی و در قالب پژوهش علمی، کمتر به این موضوع پرداخته شده است و تا کنون بطور فراگیر به انواع ترانه‌سرایی و طبقه‌بندی و تحلیل درون‌مایه‌های آن از جنبه‌های ساختاری و محتوایی و تاثیر دگرگونی‌های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی بر آن از آغاز تا امروز پرداخته نشده است. پژوهش در این موضوع می‌تواند سبب شناخت هرچه بهتر ترانه و درون‌مایه‌های آن باشد. در بخش نخست به بیان کلیات تحقیق پرداخته‌ایم، در بخش دوم به مباحث ترانه و ترانه‌سرایی و ویژگی‌های آن از گذشته تا امروز پرداخته شده است و در بخش دوم انواع ترانه‌ها و تصنیف‌ها از نظر کاربرد و درون‌مایه به روش تحلیل محتوا، بررسی و طبقه‌بندی شده است و به نمونه‌های آنها پرداخته‌ایم. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که انواع ترانه از نظر درون‌مایه در دوازده بخش دسته‌بندی می‌شوند و شامل ترانه‌های عاشقانه، شادی، کودکانه، سوگ، کار، عرفانی، دینی، آداب و رسوم، سیاسی، سرگرمی، تبلیغاتی و ورزشی هستند. ترانه‌ها و تصنیف‌ها گنجایش زیادی برای طرح مضامین گوناگون دارند و در دوره معاصر کارکردهایی مانند اطلاع‌رسانی، آموزش و تبلیغ پیدا کرده‌اند. تصنیف و موسیقی ایرانی یکی از برجسته‌ترین بخش‌های شکل‌دهنده فرهنگ معاصر است. درون‌مایه عاشقانه در بین ترانه‌ها و تصنیف‌ها بیشترین پرداخت را داشته است و درون‌مایه‌هایی سرگرمی، آداب و رسوم، تبلیغاتی و ورزشی در بین ترانه‌ها و تصنیف‌ها کمتر به کار رفته است. در ترانه‌های معاصر درون‌مایه‌های جدید تبلیغاتی و ورزشی وجود دارند که تا پیش از آن نمود نداشته است و در همین دوره به خاطر صنعتی شدن سرودن ترانه‌هایی با درون‌مایه کار، کمتر شده است.»
