احمد رأفت – پانزدهمین اجلاس گروه موسوم به «بریکس» صبح روز سه‌شنبه ۲۲ اوت ۲۰۲۳ (۳۱ امرداد ۱۴۰۲) در ژوهانسبوگ پایتخت آفریقای جنوبی با تدابیر شدید امنیتی آغاز به کار کرد. این اولین اجلاس این ائتلاف پس از پاندمی کرونا است. نام این ائتلاف از حروف اول نام کشورهای عضو به زبان انگلیسی گرفته شده است.
نشست کنونی با حضور رهبران اعضای فعلی این ائتلاف یعنی برزیل، چین، هند و آفریقای جنوبی کار خود را شروع کرد. رهبر پنجمین کشور عضو، یعنی روسیه، در ژوهانسیورگ حضور نخواهد داشت. علت عدم سفر ولادیمیر پوتین حکم بازداشت از سوی دادگاه کیفری بین‌المللی برای رئیس جمهور روسیه پس از حمله نظامی به اوکراین است. سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه، این کشور را در این نشست نمایندگی خواهد کرد.
در جریان این نشست سه روزه رهبران دست‌کم ۵۰ کشور دیگر، از جمله ابراهیم رئیسی نیز به آفریقای جنوبی سفر خواهند کرد. تا کنون ۲۰ کشور تقاضای عضویت در این گروه را ارائه ادادند که جمهوری اسلامی یکی از آنها است. از دیگر کشورهایی که می‌خواهند به «بریکس» بپیوندند می‌توان به پادشاهی سعودی، امارات متحده عربی، مصر، اندونزی، آرژانتین و اتیوپی اشاره کرد.
طرح ایجاد ائتلافی بین کشورهایی که دارای اقتصادی نوظهور هستند در سال ۲۰۰۶ میلادی برای اولین بار در نشست وزرای خارجه هند، برزیل، روسیه و چین در حاشیه مجمع عالی سازمان ملل متحد مطرح شد و «بریکس» در اجلاسی در سال ۲۰۰۹ در مسکو اعلام موجودیت کرد. آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۰ به این ائتلاف پیوست. «بریکس» ۴۰ درصد از جمعیت و ۲۵ درصد از اقتصاد و یک سوم از مساحت جهان را نمایندگی می‌کند. سه ارتش بزرگ جهان از نظر تعداد نیز از جمله بنیانگذاران این ائتلاف هستند. دو کشور از اعضای این ائتلاف یعنی هند و چین هر کدام بیش از یک میلیارد جمعیت دارند. کشورهای «بریکس» از مهم‌ترین تولیدکنندگان کالا، خدمات و مواد خام در دنیا هستند.
بریکس در سال ۲۰۱۵ میلادی «بانک توسعه نوین» را برای ایجاد تغییراتی در سیستم جهانی بازرگانی و اقتصاد تاسیس کرد. هدف اصلی از تشکیل این نهاد مالی یافتن جانشینی برای دلار در روابط بازرگانی بین کشورهای عضو است. امری که اگرچه تا کنون موفق نبوده است ولی می‌تواند چالش بسیار مهمی برای آمریکا و کشورهای غربی باشد. روسیه و جمهوری اسلامی که تحت تحریم‌های بسیار جدی جهانی قرار دارند امیدوارند که «بانک توسعه نوین» بتواند در جریان این نشست موفقیتی را در زمینه تحریم‌ها به ثبت برساند. روسیه پیشنهاد کرده است که در این نشست کنار گذاشتن دلار آمریکا به عنوان ارز معیار تجارت بین‌المللی به صورت جدی در دستور کار قرار گیرد و در این راستا از لزوم تشکیل صندوق «ذخیره ارزی بین‌المللی» بر اساس ارز کشورهای عضو صحبت می‌کند.
در نشستی مجازی که چندی پیش به دعوت چین در رابطه با این اجلاس برگزار شد و جمهوری اسلامی نیز به آن دعوت شده بود، ابراهیم رئیسی گفت «بحران‌های نوظهور از جمله کرونا، تغییرات اقلیمی و منازعات منطقه‌ای و بین‌المللی»، بر شدت بحران‌های جهانی مثل «توسعه منهای عدالت، گرسنگی، گسترش شکاف فقیر و غنی و به حاشیه راندن تنوع فرهنگی» افزوده است. به گفته ابراهیم رئیسی در این شرایط نیاز به «نهادهای مستقل چندملیتی در کنار سازمان ملل» هرچه بیشتر دیده می‌شود. رئیس جمهوری اسلامی در خاتمه صحبت‌هایش در این نشست مجازی وعده داد که «برای نیل به این اهداف ایران» آماده است «توانمندی و ظرفیت‌های خود را به اشتراک بگذارد.»
هدف چین و روسیه از گسترش «بریکس» تبدیل این ائتلاف به وزنه‌ای در مقابل گروه هفت کشور صنعتی دنیا است، زیرا نگران تسلط آمریکا و کشورهای غربی بر اقتصاد آنها هستند.
هدف جمهوری اسلامی از عضویت در «بریکس» با توجه به پیوستن اخیرش به «پیمان شانگهای» و تلاش برای گسترش روابط با برخی از کشورهای آسیای میانه چون تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان و یا کشورهای آمریکای لاتین چون بولیوی، نیکاراگوئه، برزیل و ونزوئلا، خروج از انزوای بین‌المللی وتوسعه سیاست «نگاه به شرق» است.
تحریم‌های گسترده آمریکا و کشورهای غربی، جمهوری اسلامی را در شرایط بحرانی قرار داده و ایجاد روابطی بدیل در دستور کار دولت ابراهیم رئیسی قرار گرفته است. عضویت جمهوری اسلامی در گروه «بریکس» از حمایت روسیه، چین و برزیل برخوردار است، اگرچه به نظر می‌رسد هند و آفریقای جنوبی نظر مثبتی به این عضویت ندارند.
