احمد رأفت – ۲۴ سپتامبر امسال برای صد و نهمین بار روز جهانی مهاجرین و پناهجویان برگزار شد. این روز در سال ۱۹۱۴ از سوی کلیسای کاتولیک در حمایت از حقوق پناهجویان و مهاجرین اعلام شد. البته مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز ۱۸ دسامبر را روز جهانی مهاجرین اعلام کرده است. مهاجرت‌های غیر قانونی و سرازیر شدن پناهجویانی که از فقر، جنگ و یا رژیم‌های خودکامه می‌گریزند نیز در سال‌های اخیر به شدت افزایش پیدا کرده است. کم نیستند کسانی که روزانه با پرداخت بهائی سنگین به خاطر مشکلات حاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و نبود چشم‌اندازی برای آینده در جستجوی یک زندگی عادی شیشه عمر خود را به قاچاقچیان انسان می‌سپارند و به امید آینده‌ای بهتر جان خود و خانواده را به خطر می‌اندازند.
آژانس مرزبانی و گارد ساحلی اروپا موسوم به Frontex در امرداد امسال اعلام کرد که شمار پناهجویانی که تلاش می‌کنند از مسیر آبی مدیترانه حود را به کشورهای اروپائی برسانند، نسبت به سال گذشته ۱۱۳ درصد افزایش داشته است. در جریان این «سفرهای امید» در ۷ ماه اول سال جاری میلادی ۱۷۶ هزار نفر بطور غیرقانونی خود را به اروپا رسانده‌اند. ۸۹ هزار نفر از این افراد با عبور از دریای مدیترانه با قایق‌های فرسوده خود را به سواحل کشورهای جنوب مدیترانه چون ایتالیا و یونان رساندند. نهادهائی که فعالیت‌های گروه‌های مافیائی را رصد می‌کنند، امروز درآمد حاصل از قاچاق انسان را برابر با درآمد حاصل از قاچاق مواد مخدر ارزیابی می‌کنند.
سازمان بریتانیائی Antislavery International (مبارزه با بردگی) برآورد کرده است که تجارت انسان یا انتقال غیرقانونی مهاجرین و پناهجویان سالانه مبلغی افزون بر ۱۳ میلیارد دلار برای گروه‌های مافیائی درآمد دارد. در سال ۲۰۲۰ میلادی در تحقیقات مشترکی که «یوروپول» و «انترپول»، نهادهای اروپائی و بین‌المللی پلیس، انجام دادند گفته می‌شود که حداقل ۴۰هزار نفر در تجارت انسان در سطوح مختلف فعال هستند و بطور متوسط درآمد سالانه هرکدام از آنها بین ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار دلار در سال تخمین زده می‌شود.
البته برای این گروه‌های مافیائی جان انسان‌ها اهمیتی ندارد، در حدی که «مسافران امید» برای داشتن جلیقه نجات غرق هم باید مبلغی بین ۲۵۰ تا ۳۵۰ دلار پرداخت کنند. دو ماه پیش، در پی غرق شدن یک کشتی فرسوده ماهیگیری در سواحل غربی یونان، ۷۵۰ مهاجر غیرقانونی و پناهجو جان خود را از دست دادند. تنها ۱۰۴ نفر از سرنشینان این قایق فرسوده نجات پیدا کردند. طبق آمار «سازمان بین‌المللی مهاجرت» (IOM) در ۷ ماه اول سال جاری میلادی دست‌کم ۱۸۴۸ نفر در جریان «سفرهای امید» و تلاش برای رسیدن به خاک اروپا از طریق مدیترانه جان خود را از دست داده‌اند. امروز از دریای مدیترانه به عنوان بزرگترین گورستان شناور جهان یاد می‌شود.
پاپ فرانسیس اول در جریان سفر اخیر خود به بندر مارسی در فرانسه نیز یادآوری کرد که این دریا به «گورستان» تبدیل شده است. رهبر کلیسای کاتولیک که در این شهر بندری مشرف به مدیترانه صحبت می کرد عدم کمک از سوی برخی از دولت‌های اروپایی به پناهجویان و مهاجرین را «افراط در بی‌تفاوتی» دانست و این سیاست‌ها را «غیرقابل قبول» خواند. پاپ فرانسیس اول «نگاه آماری» به فاجعه مرگ پناهجویان و مهاجرین غیرقانونی را نکوهش کرد و گفت دوگانه پیش رو نمی‌تواند انتخاب بین «برادری و بی‌تفاوتی» باشد.
البته مدیترانه تنها گذرگاه آبی برای «سفرهای امید» نیست. کانال مانش هم یکی دیگر از راه‌های پر رفت و آمد برای مهاجرت‌های غیرقانونی از کشورهای اتحادیه اروبا به بریتانیا است. در ۸ ماه اول سال جاری میلادی طبق گزارش پلیس مرزبانی بریتانیا، ۱۵ هزار و ۸۲۶ نفر که تلاش داشتند از فرانسه به صورت غیرقانونی و با قایق‌های کوچک خود را به این کشور برسانند شناسائی شده‌اند. در سال ۲۰۲۲ نیز تخمین زده می‌شود بیش از ۴۵ هزار نفر دیگر از همین راه وارد خاک بریتانیا شده باشند.
فرهاد، همسرش پریسا و دختر دو ساله‌شان مهسا، غیرقانونی به بریتانیا وارد شده‌اند و در انتظار پاسخ تقاضای پناهندگی هستند. فرهاد به کیهان لندن می‌گوید «سفر ما از پیرانشهر تا لندن بیش از ۱۲ ماه بطول انجامید، سفری پرهزینه و پرخطر که امیدوارم ارزش‌اش را داشته باشد.» فرهاد و خانواده‌اش ابتدا قانونی به ترکیه سفر کردند و پس از دو ماه اقامت در این کشور با پرداخت ۲۵۰۰ دلار به یک باند قاچاق انسان توانستند قدم به خاک یونان بگذارند. فرهاد در ادامه می‌گوید «از یونان زمینی به عربستان، سپس کرواسی و بعد اسلونی رفتیم و این بخش از سفر زمینی نیز ۴۰۰۰ دلار دیگر هزینه برداشت. برای عبور از مرز اسلونی با ایتالیا نیز ۱۵۰۰ دلار دیگر به یک باند قاچاقچی ترک پرداختیم. از ایتالیا با کمک دوستی با عبور از کوه وارد فرانسه شدیم، سپس با قطار به بندر کاله رسیدیم.»
فرهاد، پریسا و مهسا ماه‌ها نیمه‌مخفی در حومه بندر کاله در انتظار یافتن راهی برای عبور از کانال مانش سرگردان بودند تا از طریق دوستی در بریتانیا باتوانستند با یک شهروند کرد در ترکیه تماس برقرار کنند و او برای آنها در ازای ۶۰۰۰ دلار دیگر، جائی در یک قایق کوچک پیدا کرد. فرهاد می‌افزاید «وقتی این قایق کوچک که غیر از ما ۱۵ مسافر دیگر افغان و پاکستانی داشت و در مجموع ۳ نفر از آنها کودک و ۴ نفر دیگر زن بودند به راه افتاد، باد شدیدی شروع به وزیدن کرد و ما هر آن انتظار وارونه شدن آنرا داشتیم. قبل از ما قاچاقچیان یک قایق دیگر را به آب انداخته بودند و یکی دیگر هم چند دقیقه بعد از ماه به راه افتاد. من در تمام این مدت نگران دخترکم بودم.» پلیس مرزی بریتانیا یک قایق را متوقف کرد و همین باعث شد که مسافران دو قایق دیگر بتوانند در ۶۰ کیلومتری بندر دوور قدم به خاک بریتانیا بگذارند و به اتهام ورود غیرقانونی بازداشت نشوند.
یک هفته بعد فرهاد، پریسا و مهسا با مراجعه به اداره پلیس لندن تقاضای پناهندگی دادند و اکنون ۶ ماه است که در انتظار پاسخ هستند: «با مخارج سنگینی که برای رسیدن به بریتانیا متحمل شدیم دیگر پولی برایمان نمانده و من برای اینکه بتوانم حداقل مخارج خانواده را تامین کنم مجبور به کار سیاه هستم و هر روز با ترس اینکه بازداشت شوم و نتوانم شب پیش همسر و دخترم که در یک اتاق زندگی می‌کنند بازگردم از خانه خارج می‌شوم.»
