دکتر رضا سعیدی فیروزآبادی – جنبش مدنی نوعی از مبارزه است که افراد با روش‌های خشونت‌پرهیز در صدد کسب قدرت و ایجاد تغییرات اجتماعی و مدنی بر می‌آیند. هر جنبشی نیازمند به تشکیلات، سازماندهی و رهبری برای موفقیت است.
رهبری
نقش رهبری در جنبش‌های مدنی عبارت از: تبیین بینش و اهداف جنبش، ایجاد انگیزه، تلاش برای فراهم آوردن فرصت‌ها، ارائه راهکارها و تصمیم‌گیری در جهت نقشه راه برای موفقیت جنبش.
رهبری جنبش نه تنها باید اهداف خود را برای افراد داخل جنبش تبیین کند بلکه با ارائه آنها به افراد خارج از جنبش، در صدد جلب آنها برآید تا به گسترش جنبش کمک کند. رهبری جنبش باید از قدرت تحلیل بالایی برخوردار باشد تا بتواند اهداف جنبش را با افراد مختلف و با زمینه‌های متفاوت در سطح جامعه مطرح سازد، پس داشتن تیم رهبری برای جنبش مناسب‌تر است. تنوع افراد در رهبری می‌تواند به ارائه راهکارهای متفاوت و ابتکاری در جهت جذب بیشتر افکار جامعه برای همراهی با جنبش کمک کند.
رهبری جنبش باید با تبیین راهکارها و چهارچوب فعالیت، به جنبش هویت و حقانیت (مشروعیت) ببخشد. برای این امر رهبری جنبش باید بتواند از تجارب دیگران، سنت‌های ملی، فرهنگی، مذهبی و عناصر مختلف اجتماعی استفاده کند. رهبری جنبش در انتقال اهداف جنبش به جامعه با ارائه راهکارها و تصمیم‌گیری‌ها نقش مهمی ایفا می‌کند.
رهبری جنبش به سه گروه تقسیم می‌شود:
اول، رهبرانی که در نوک هرم جنبش هستند.
دوم، رهبران رده دوم که با گروه‌ها و تیم‌های مختلف در ارتباط هستند و پیام و اهداف جنبش را به آنها منتقل می‌کنند.
سوم، رهبرانی که نقش پل ارتباطی با فعالان جنبش را بازی می‌کنند. این رهبران با جلب مشارکت اقشار مختلف جامعه، به گسترش جنبش و پیام آن کمک می‌کنند. باید توجه داشت جنبش زمانی به موفقیت نزدیک می‌شود که رهبرانی با زمینه‌های متفاوت داشته باشد تا بتواند اقشار مختلف جامعه را خطاب قرار داده و آنها را با جنبش همراه سازند. این تنوع در رهبران منجر به ایجاد ابتکار در پیام‌ها و راهکردها و در نتیجه موفقیت جنبش خواهد شد.
سازماندهی و تشکیلات جنبش
یکی از عوامل موفقیت هر جنبش مدنی، داشتن تشکیلات و سازماندهی است. رهبری جنبش در ایجاد تشکیلات جهت سازماندهی و به وجود آوردن زیرساخت‌های لازم، جهت کار جنبش نقش مهمی را ایفا می‌کند. تشکیلات هر جنبش می‌باید حداقل این ساختارها را داشته باشد:
۱- ایجاد زمینه برای ارتباط مداوم، فعال و آزادانه با اقشار مختلف از فعالان جنبش
۲- ایجاد زمینه برای جذب منابع لازم جهت تداوم و نیل به اهداف جنبش
۳- مسئولیت‌پذیری در قبال فعالان جنبش در جهت افزایش آگاهی و مهارت‌های آنان
این ساختارها با ایجاد زمینه لازم برای ارائه راهکارهای مناسب در جهت جنبش فعالیت می‌کنند. پس لازم است جنبش از یک تیم رهبری با زمینه‌های متفاوت برخوردار باشد تا توان ارائه راهکارهای جنبش افزایش یابد.
رهبری جنبش باید با ایجاد این تشکیلات و زیرساخت‌های لازم زمینه را در جهت افزایش مشارکت و ایجاد شبکه‌های مختلف در داخل جنبش فراهم سازد و همچنین با شبکه‌های خارج از جنبش نیز تماس داشته باشد.
تشکیلات جنبش باید در زمینه یافتن فرصت‌ها، راهکارها در جهت اهداف جنبش، زمینه را برای فعالیت افراد داخل جنبش فراهم سازد. این ساختار باید همچنین زمینه را برای همکاری با گروه‌های دیگر فراهم سازد. ساختار تشکیلاتی جنبش باید به صورتی باشد که بتواند اهداف و بینش جنبش را در سطح جامعه بطور موثر ارائه دهد تا زمینه جذب بیشتر افراد جامعه را فراهم سازد.
تشکیلات جنبش با کمک رهبری باید چهارچوب ایجاد کند، بدین صورت که باید نشان دهد اهداف جنبش حقانیت (مشروعیت) دارد. این حقانیت (مشروعیت) می‌تواند به خاطر عدالت، مبارزه در جهت ارزش‌های اخلاقی و یا ملی باشد. این امر به افزایش مشارکت فعالان جنبش کمک خواهد کرد. در ساختار تشکیلاتی جنبش رهبران معمولاً راهکارهایی را در ابتدا مشخص می‌کنند. چهارچوب جنبش باید در جهت ایجاد تغییراتی در جامعه باشد که با توجه به راهکارها بتوان به آنها دست یافت. این چهارچوب‌ها باید برای افراد مختلف جامعه طراحی و اجرا شود. جنبش‌های مختلف تشکیلات و ساختارهای مختلفی دارند، برخی جنبش‌ها ساختار آزادیبخش داشتند جهت ارائه حقوق مدنی به اقشاری که سرکوب شده‌اند. برخی جنبش‌ها در جهت برابری و مساوات تلاش می‌کنند و برخی برای حقوق اجتماعی مبارزه می‌کنند.
استفاده از وسایل ارتباط همگانی مانند روزنامه، تلویزیون و فضای مجازی به گسترش پیام و اهداف جنبش به مخاطبان جهت جلب حمایت آنها منجر خواهد شد. رهبران جنبش با استفاده از وسایل ارتباط همگانی، پیام جنبش را به طرفداران خود و قشر خاکستری جامعه منتقل می‌کنند. در این میان نقش رهبران کاریزماتیک می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
هرچند عوامل مختلفی در موفقیت جنبش های مدنی موثر هستند ولی قطعا یکی از آنان نقش رهبری و سازماندهی جنبش است.
*دکتر رضا سعیدی فیروزآبادی پزشک متخصص پیوند اعضا و عضو کنونی هیئت هماهنگی پروژه ققنوس ایران است.
♦← انتشار مطالب دریافتی در «دیدگاه» و «تریبون آزاد» به معنی همکاری با کیهان لندن نیست.
