تغییر محاسبه سن بازنشستگی با هدف جبران ناترازی صندوق‌های بازنشستگی

نمایندگان مجلس شورای اسلامی در مصوبه‌ای جنجالی سن بازنشستگی در ایران را افزایش داده‌اند. هدف نمایندگان از این مصوبه نجات صندوق‌های بازنشستگی از ورشکستگی و جبران ناترازی در این صندوق‌ها بوده است.

برخی فعالان کارگری می‌گویند با مصوبه جدید مجلس شورای اسلامی درباره افزایش سن بازنشستگی، اگر فردی به تازگی بیمه شده باشد، ۴۲/۵ سال طول می‌کشد تا بازنشسته شود. وبسایت «خانه ملت»، خبرگزاری مجلس شورای اسلامی، افزایش ۱۲ ساله سن بازنشستگی را تکذیب کرده و نوشته سقف افزایش سن بازنشستگی، پنج سال است.

احمد امیرآبادی فراهانی نماینده مجلس شورای اسلامی گفته «آن چیزی که مجلس در حال حاضر درباره‌اش بحث کرده است به نظرم درست نبود و ما درخواست داشتیم که ابهام برطرف شود و تلاش می‌کنیم دوباره یک اصلاحیه در موردش انجام شود، چراکه ابهام دارد؛ بعضی‌ها می‌گویند ۴۲ سال شده، برخی هم می‌گویند ۳۵ سال شده است. معتقدم مصوبه ابهام دارد و این باید درست شود.»

احمد امیرآبادی فراهانی یکی از مشکلاتی که سبب ناترازی در صندوق‌های بازنشستگی شده را ساختار رانتی دولت عنوان کرده و گفته که این ساختار باید اصلاح شود.

او گفته «هنگامی که هر حزب، گروه و جریانی بر سرکار می‌آید و یکسری آدم‌هایی که تخصص ندارند برسرکار می‌آورند و در هیات مدیره‌ها می‌گذارند، این‌ها باعث می‌شود ارزش افزوده و درآمد صندوق‌ها کاهش پیدا کند؛ در واقع این‌ها مشکلات اساسی صندوق‌ها است. این باندها و رانت‌های قدرتی که بعضاً شکل می‌گیرد، باعث می‌شود رفقا و هم حزبی‌های‌شان را می‌برند. این‌ها گرفتاری‌های صندوق‌ها است نه افزایش سن بازنشستگی.»

جزییات مطرح شده درباره مصوبه مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد این مصوبه سن بازنشستگی برای مردان را ۶۲ سال و برای بانوان ۵۵ سال در نظر گرفته است. همچنین فرد بیمه شده به ازای میزان سابقه‌ای که تا کنون داشته، در ردیف‌های ضریبی مختلف به سابقه لازمش برای بازنشستگی افزوده می‌شود.

بر اساس این مصوبه بیمه‌پردازانی که ۲۸ تا ۳۰ سال سابقه خدمت دارند به سنوات اشتغال آنها برای بازنشستگی اضافه نمی‌شود. بیمه‌پردازانی که ۲۵ تا ۲۸ سال سابقه خدمت دارند به سنوات اشتغال آنان به ازای هر سال تا زمان بازنشستگی دو ماه اضافه می‌شود. بیمه‌پردازانی که ۲۰ تا ۲۵ سال سابقه خدمت دارند به سنوات اشتغال آنان به ازای هر سال تا زمان بازنشستگی سه ماه اضافه می‌شود. بیمه‌پردازانی که مطابق قوانین ۱۰ تا ۲۰ سال سابقه خدمت دارند به سنوات اشتغال آنان به ازای هر سال تا زمان بازنشستگی چهار ماه اضافه می‌شود. بیمه‌پردازانی که مطابق قوانین تا ۱۰ سال سابقه خدمت دارند به سنوات اشتغال آنان به ازای هر سال تا زمان بازنشستگی پنج ماه اضافه می‌شود.

بر این اساس برای مثال فردی که تاکنون شش سال کامل کار کرده و بطور کامل حق بیمه برای او پرداخت و رد شده است، طبق این جدول ۴۰ سال در مجموع باید سابقه پر کند که به معنای آن است که ۳۴ سال دیگر نیز باید حق بیمه پرداخته و کار کند تا بتواند بازنشسته شود؛ مگر آنکه زودتر از این ۳۴ سال به سن ۶۲ سالگی رسیده باشد.

در حال حاضر مردان با سه نوع سن و سابقه بازنشست می شوند بطوری که در نوع اول با داشتن ۳۵ سال سابقه بدون شرط سنی، دوم ۵۰ سال سن و ۳۰ سال سابقه با حقوق کامل و نوع سوم داشتن ۶۰ سال سن و ۲۰ سال سابقه که براساس میزان سابقه حقوق دریافت می کنند.

خردادماه امسال داوود منظور رئیس سازمان برنامه و بودجه از پیش‌بینی افزایش پلکانی سن بازنشستگی در برنامه هفتم توسعه خبر داده و هدف از این تصمیم را «حل مشکل ناترازی صندوق‌های بازنشستگی» عنوان کرده بود.

رئیس سازمان برنامه و بودجه افزوده بود که صندوق‌های بازنشستگی، ناترازی‌های شدیدی دارند و منابع و مصارف آنها با هم سازگاری نداشته و دچار کسری هستند؛ اصلاحات سنجه‌ای می‌تواند به افزایش منابع صندوق‌های بازنشستگی کمک کند.

داوود منظور همچنین اشاره کرده بود که «با توجه به محدودیت منابع صندوق‌های بازنشستگی، خدماتی که بازنشستگان انتظار دارند دریافت کنند، عملاً تحقق پیدا نمی‌کند که باعث عدم رضایتمندی می‌شود.»

هرچند «سن بازنشستگی» باید بر مبنای برنامه‌های درازمدت دولت‌ها تعیین شود اما به نظر می‌رسد یکی از اهداف مهم این مصوبه چاره‌ای کوتاه‌مدت برای جلوگیری از ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی است.

بر اساس مصوبه جدید در سال ۱۴۰۳ فردی که به سن بازنشستگی رسیده باید ۶ ماه دیگر هم کار کند و حق بیمه بپردازد تا بازنشسته شود. در سال ۱۴۰۴ فردی که به سن بازنشستگی رسیده باید یک‌ سال دیگر کار کند. در سال ۱۴۰۴ افراد در سن بازنشستگی باید ۱/۵ سال و در سال ۱۴۰۵ باید ۲ سال بیشتر کار کنند. به عبارتی در یک دوره ۵ ساله و به تدریج، سن بازنشستگی ۲/۵ سال افزایش پیدا می‌کند.

صندوق‌های بازنشستگی «پول» ندارند؛ راهکار دولت افزایش سن بازنشستگی است!

حسن صادقی رئیس اتحادیه پیشکسوتان جامعه کارگری در واکنش به مصوبه مجلس شورای اسلامی گفته با افزایش سن بازنشستگی، وضعیت سازمان تامین اجتماعی به سمتی خواهد رفت که نمی تواند پاسخگوی نیاز مستمری‌بگیران و شاغلان باشد و به ناکارآمدی سازمان منتج خواهد شد.

حسن صادقی توضیح داده که پلکانی سوابق را افزایش داده‌اند و کسی که ۳۰ ساله بازنشسته می‌شد، حالا باید بیش از ۴۲ سال کار کند! سقف سن را به ۶۲ و ۵۵ سال برای مردان و زنان رسانده اند؛ قطعا این مساله به ناکارآمدی سازمان تامین اجتماعی منتج خواهد شد و سازمان را از پرداخت حقوق بازنشستگان ناتوان خواهد کرد. هر چند که این تنها مساله ای نیست که ما ناباورانه شاهد آن هستیم!

رئیس اتحادیه پیشکسوتان جامعه کارگری با بیان اینکه «وقتی مجلس به شکل پلکانی ۱۰ تا ۱۲ سال به سن بازنشستگی اضافه کرده، به معنای ۱۲ و نیم سال پرداخت حق بیمه اضافی آن هم به شکل پلکانی است» تأکید کرده که «این قانون، تبعات اجتماعی متعددی به همراه خواهد داشت و نگرانی هایی در میان شاغلان ایجاد کرده است. یک شاغل، با ۳۰ سال خدمت، دچار فرسودگی شغلی و استهلاک جسمی و  روحی می‌شود، روشن است که با افزایش این سن، او نمی‌تواند کارآمدی مناسبی برای ایفای نقش خود داشته باشد. ضمن اینکه نرخ بیکاری را هم افزایش خواهد داد و جوانان نمی‌توانند وارد بازار کار شوند.»

برخلاف اینکه دولت و نمایندگان مجلس شورای اسلامی امیدوار هستند با افزایش سن بازنشستگی ناترازی صندوق‌ها جبران شده و بحران منابع در این صندوق‌ها کاهش پیدا کند، اما حسن صادقی معتقد است این اقدام بر بحران‌ها خواهد افزود. او گفته که افزایش سن بازنشستگی،  انگیزه را برای بیمه پردازی کاهش می‌دهد و افراد دیگر رغبتی برای ورود به سیستم بیمه نخواهند داشت. این وضعیت صندوق بازنشستگی را با کمبود منابع مواجه خواهد کرد که چالش های بیشتری را ایجاد می‌کند.

از سوی دیگر مهدی طغیانی سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی معتقد است مصوبه مجلس شورای اسلامی نسبت به آنچه دولت پیشنهاد داده بود بهتر و به سود بازنشستگان و شاغلان بوده است.

سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی گفته که «پیشنهاد دولت در لایحه برنامه هفتم این بود که سن بازنشستگی به ۳۲ افزایش یابد، و این دو سال به همه کارمندان و کارکنان بدون پلکانی شدن اضافه شود. اما مجلس پیشنهاد ۳۵سنوات را با پلکانی کردن مصوب کرد که در واقع کسانی که به پایان دوره بازنشستگی نزدیکتر هستند کمتر تحت تاثیر قرار می گیرند و کسانی که فاصله شان زیاد است به میزان فاصله تحت تاثیر قرار می گیرند.»

این نماینده مجلس شورای اسلامی با اشاره به وضعیت بحرانی صندوق‌های بازنشستگی گفته که «ضریب جانشینی صندوق های بازنشستگی از بحران عبور کرده است. امید کسانی که می خواهند بازنشسته شوند به مستمری است و اگر این صندوق ها ورشکسته شوند قطعا متضرر اصلی بازنشستگان هستند. این صندوق ها از ورشکستگی عبور کرده اند و درحال نابود شدن هستند.»

او همچنین گفته که «فرض کنیم دولت همه بدهی اش را به این صندوق ها بدهد، اما باز هم تعهدات صندوق ها سنگین است و بار زیادی روی دوش اینهاست که باید تدبیری کرد.»

بدهی دولت به صندوق‌های بازنشستگی یکی از مهمترین دلائل ناترازی صندوق‌ها است. سال‌هاست این بدهی روی هم انباشته شده و حالا به ارقامی نجومی رسیده است. برای نمونه بدهی دولت به سازمان تأمین اجتماعی که پرداخت مستمری و بازنشستگی خانوارهای کارگری و دیگر حداقل بگیران را به عهده دارد به بیش از ۷۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. در همین حال سال‌هاست که قانون همسان‌سازی حقوق بازنشستگان سازمان تأمین اجتماعی تصویب و ابلاغ شده است اما مدیران این سازمان می‌گویند منابع مالی کافی برای افزایش حقوق‌ها بر اساس قانون همسان‌سازی را ندارند.

گزارشی که امرداد امسال منتشر شد نشان می‌داد که از ۱۷ صندوق فعال بازنشستگی در کشور ۱۵ صندوق به سطح ورشکستگی رسیده‌اند و دو صندوق بازنشستگی دیگر نیز به شدت دچار بحران هستند و یک گام تا ورشکستگی فاصله دارند.

این گزارش بر مبنای شاخص «نسبت پشتیبانی» در صندوق‌های بازنشستگی تنظیم شده و تأکید کرده بود که وضعیت ۱۷ صندوق بازنشستگی فعال در کشور نشان می‌دهد این شاخص در دو صندوق وکلا و روستایی- عشایری که نسبتا جوان هستند، وضعیت بسیار مناسبی دارد؛ در تامین اجتماعی روند بهتری دارد (اما مطلوب نیست) و در سایر صندوق‌ها وضعیت بحرانی است و عملا بدون کمک دولت و نهادهای مالک امکان ادامه حیات صندوق وجود ندارد و باید اعلام ورشکستگی کند.

هرچند در گزارش «شرق» وضعیت سازمان تأمین اجتماعی نسبت به دیگر صندوق‌ها «بهتر» عنوان شده، به گزارش مرکز آمار ایران، سازمان تأمین اجتماعی به‌ عنوان بزرگترین سازمان بازنشستگی ایران حدود ۱۵/۵ میلیون شاغل را تحت پوشش دارد که حق بیمه پرداخت می‌کنند. در مقابل، این سازمان به حدود چهار میلیون و سیصد هزار بازنشسته حقوق بازنشستگی می‌دهد. اما تعداد بازنشستگان تأمین اجتماعی هر سال افزایش می‌یابد و در شش سال گذشته بیش از ۸۰۰ هزار نفر به جمع بازنشستگان و مستمری‌بگیرانِ سازمان تأمین اجتماعی اضافه شده‌اند.

صندوق بازنشستگی کشوری دومین سازمان بازنشستگی ایران است که ۸۸۰ هزار شاغل دارد که بیمه می‌پردازند. در مقابل، این صندوق به یک میلیون و ۶۳۰ هزار بازنشسته حقوق پرداخت می‌کند. یعنی تعداد مستمری‌بگیران این صندوق تقریباً دو برابر کسانی است که حق بیمه پرداخت می‌کنند. اکثر شاغلان صندوق بازنشستگی کشوری و بازنشستگان این صندوق، کارکنان و آموزگاران وزارت آموزش و پرورش هستند.

دولت‌های جمهوری اسلامی طی سال‌های گذشته با پولپاشی به این صندوق‌ها تلاش کرده‌اند آنها را سرپا نشان دهند بطوری که بر اساس بودجه ۱۴۰۲، امسال ۳۳۰ هزار میلیارد تومان بودجه به این صندوق‌ها اختصاص یافته است. این بودجه کمکی به صندوق‌های بازنشستگی در سال گذشته ۲۱۷ هزار میلیارد تومان بوده است. یک دهه پیش رقم تخصیص‌یافته به این صندوق‌ها حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان بود و طی ده سال حدود یازده برابر افزایش یافته است.

اینهمه در حالیست که جمعیت کشور رو به سالمندی می‌رود و این به معنای آن است که تعداد بیمه‌پردازهای جدید هر روز کمتر می‌شود و در مقابل شمار مستمری‌بگیران از صندوق‌ها بازنشستگی با افزایش روبرو می‌شود.