احمد رأفت – در مراسمی که در سالن مرکزی شهرداری اسلو در روز یکشنبه ۱۹ آذر ۱۴۰۲ برگزار شد، نرگس محمدی روزنامه‌نگار و فعال حقوق بشر که در زندان اوین سرگرم گذراندن محکومیت ده سال خود می‌باشد، جایزه نوبل صلح سال ۲۰۲۳ را دریافت کرد. البته در این مراسم نرگس محمدی که از شنبه در اعتصاب غذای سه روزه در حمایت از اعتصاب غذای دو تن از مدیران سابق جامعه بهائی، مهوش ثابت و فریبا کمال‌آبادی، بسر می‌برد حضور نداشت و فرزندان دوقلویش کیانا و علی این جایزه را به نمایندگی از مادری که ۹ سال است او را ندیده‌اند دریافت کردند و پیام او را خواندند.
در این مراسم پادشاه ۸۶ ساله نروژ، ملکه این کشور، ولیعهد و همسرش نیز حضور داشتند. در بین جمعیت چهره‌های شناخته شده هنری و سیاسی ایرانی چون شیرین عبادی که ۲۰ سال پیش به عنوان اولین ایرانی جایزه نوبل صلح را دریافت کرد، یا گلشیفته فراهانی، مرجان ساتراپی، نازنین بنیادی و فعالان حقوق بشری چون مهرانگیز کار و محمود امیری مقدم و همچنین نازنین زاغری حضور داشتند. در جریان اهدای جایزه نوبل صلح هنرمندانی از کشور دریافت کننده این جایزه نیز قطعاتی را اجرا می‌کنند. در مراسم اهدای جایزه نوبل صلح ۲۰۲۳ به نرگس محمدی، مهسا وحدت، شادی جی و مژگان شجریان قطعات «دارم امیدی»، «می‌خواهم خودم را رها کنم» و «مرغ سحر» را اجرا کردند.
بریت ریس آندرسن رئیس کمیته نروژی نوبل صلح در صحبت‌هائی که قبل از اهدای دیپلم و مدال طلای نوبل صلح به کیانا و علی رحمانی ۱۷ ساله که به نمایندگی از مادر زندانی‌شان در این مراسم حضور داشتند، نرگس محمدی را با نلسون ماندلا، رهبر جنبش ضد آپارتاید آفریقای جنوبی مقایسه کرد و گفت که این زندانی سیاسی «علیه سرکوب زنان و برای آزادی همگان» مبارزه می‌کند و برای این مبارزه «بهای گزافی را پرداخته است.» بریت ریس آندرسن به حکم ده سال زندان نرگس محمدی برای حضور در «لگام» (کارزار لغو گام به گام اعدام) هم اشاره کرد و گفت «جرم او این است که علیه اعدام مبارزه کرده است».
بخشی از پیام نرگس محمدی از زندان برای این مراسم را دخترش کیانا به زبان فرانسه و ادامه آنرا علی قرائت کردند. نرگس محمدی در این پیام یادآوری می کند که «از پشت دیوارهای بلند و سرد زندان» می‌نویسد و در ادامه می‌افزاید «من یک زن خاورمیانه‌ای‌ام. خاورمیانه‌ای که گرچه از سابقه تمدنی بسیار غنی برخوردار بوده، اما اکنون در میان جنگ، آتش تروریسم و بنیادگرایی گرفتار شده است. من یک زن ایرانی‌ام. ایرانی تمدن‌ساز و پرافتخار که امروز تحت ظلم بی‌امان حکومت دینی استبدادی زن‌ستیز است. من زنی زندانی‌ام که در تحمل رنج‌های عمیق و جانکاه ناشی از فقدان آزادی، برابری و دموکراسی، به ضرورت وجود آنها پی برده و ایمان یافته‌ام.»
نرگس محمدی در پیام خود اوضاع کنونی ایران را چنین به تصویر می‌کشد: «مردم ایران برای تحقق دموکراسی، آزادی و برابری تلاش کرده‌اند. آنان برای تحقق این مطالبات همواره بر اعتراضات خشونت‌پرهیز و مقاومت مدنی تاکید و از هر فرصت و امکانی برای ساختن جامعه‌ای سرشار از صلح، رفاه و توسعه بهره گرفته‌اند. اما جهان شاهد است که حکومت سرسختانه و بی‌رحمانه با سرکوب، کشتار، اعدام و زندان در مقابل خواسته‌ها و مطالبات مدنی، آزادیخواهانه و برابری‌طلبانه مردم ایستاده است. دموکراسی به واسطه‌ی ظرفیتی که برای تحقق آزادی و برابری در دل خود دارد، مطالبه‌ی بنیادین جامعه ایران بوده و قریب به اتفاق جامعه مدنی، خواهان تغییرات بنیادین و گذار به دموکراسی به عنوان مولفه نظام سیاسی آینده ایران هستند.»
جمهوری اسلامی که به گفته برنده جایزه نوبل صلح ۲۰۲۳ میلادی «حکومت دینی، استبدادی و زن‌ستیز» است «در عرصه‌ی سیاسی، راه هرگونه تحرک سیاسی را در جامعه مسدود کرده و ساختارهای فرصت‌های سیاسی را محدود و حوزه‌های کنش‌های جمعی و فردی را سرکوب می‌کند. جمهوری اسلامی اساساً با پاسخگویی به مردم بیگانه است.» این حکومت به گفته نرگس محمدی «حکومت، تبعیض بر اساس دین، جنسیت و قومیت را بطور هدفمند و سیستماتیک به منظور فرودستی دگرها» در دستور کار خود قرار داده است.
در پیام خود به این مراسم، نرگس محمدی به فساد گسترده‌ای که یکی از دلایل فقر مطلق بیش از نیمی از شهروندان است نیز اشاره می‌کند: «در عرصه‌ی اقتصادی نظام حامی‌پرور، رفاقت‌سالار و غارتی با واگذاری انحصارات و امتیازات ویژه به گروه‌های وفادار به خود، حوزه اقتصاد را بدل به عرصه غارت و سرکوب کرده است. فساد افسارگسیخته سیستماتیک، ناکارآمدی و سوء مدیریت، اختلاس و غارت اموال و ذخایر عمومی، جامعه را دچار فقر، نابرابری های عمیق، بیکاری و دیگر نابسامانی‌ها کرده که تبعات سنگین این سیاست‌ها، زیست انسانی مردم و شأن و منزلت انسانی آنها را در معرض فروپاشی و انهدام قرار داده‌است. پاسخ رژیم در برابر معترضان همواره پرونده‌سازی، دستگیری، زندان و گلوله بوده است. آبان ۹۸ شاهدی بر این مدعاست.»
نرگس محمدی با اشاره به اینکه رئیس کمیته نوبل صلح هنگام اعلام نام او به عنوان دریافت‌کننده امسال این جایزه سخنان خود را با «زن، زندگی، آزادی» آغاز کرد گفت: «جنبش زن، زندگی، آزادی با ایده‌ی سترگ و فراگیر گذار از استبداد دینی، فرایند تحقق دموکراسی، آزادی و برابری را در ایران شتاب داد و مطالبات تاریخی مردم ایران را وضوح و معنا بخشید. این جنبش در تداوم جنبش‌ها و خیزش‌های زنان، جوانان، دانشجویان، معلمان، کارگران، فعالان حقوق بشر و محیط زیست به بسط مقاومت مدنی مردم ایران کمک شایان توجهی کرد. این جنبش ماهیتاً تغییرمحور و اساساً زندگی‌بنیاد است.»
از آنجا که مبارزات زنان ایرانی یکی از دلایل انتخاب نرگس محمدی برای دریافت جایزه نوبل صلح است، این زندانی سیاسی در پیام خود صحبت بر «تشدید سرکوب زنان به موجب حجاب اجباری ننگین حکومتی» تاکید کرد و گفت ولی اینهمه زنان «را دچار انفعال یا انطباق نخواهد کرد، چرا که باور داریم حجاب اجباری از سوی حکومت، نه فریضه‌ای دینی و الگویی فرهنگی، بلکه به منظور جریان و شریان عنصر سلطه و تسلیم در رگ و پی کل جامعه بوده و لغو حجاب اجباری به منزله لغو تمام شقوق سلطه و شکستنِ سرکوب استبداد دینی است.»
این مراسم فرصتی را در اختیار نرگس محمدی قرار داد تا از مماشات کشورهای غربی با جمهوری اسلامی نیز انتقاد کند. برنده جایزه صلح نوبل ۲۰۲۳ ضمن سپاسگزاری «از حمایت نهادهای بین‌المللی حقوق بشری، همینطور سازمان‌های مدنی زنان، هنرمندان، انجمن جهانی قلم، نویسندگان و روشنفکران و رسانه‌های جهانی برای حمایت‌های تأثیرگذارشان از جنبش «زن، زندگی، آزادی» افزود «اما واقعیت این است که دولت‌ها و سازمان ملل آنچنان که ضروری و سزاوار می‌نمود، اهتمام جدی، انسجام عملی و رویکردی پیشبرنده برای حمایت معطوف به پیروزی مردم ایران نداشته‌اند. سیاست‌ها و راهبردهای دولت‌های غربی سطحی‌تر از آن بوده که با اصالت بخشی به اراده‌ی مردم ایران برای رسیدن به اهدافشان، دموکراسی را در این نقطه از جهان ممکن‌تر و صلح را تضمین نمایند» و «دولت‌های غربی نمی‌بایست با اتخاذ راهبردهای سرگردان معطوف به استمرار حکومت جمهوری اسلامی، دموکراسی و حقوق بشر را به تأخیر اندازند و انتظار می‌رود جامعه مدنی جهانی حمایت‌های جدی‌تری از تلاش مردم ایران برای گذار دموکراتیک و خشونت‌پرهیز برای دستیابی به صلح و دموکراسی و حقوق بشر انجام دهند.»
پیام نرگس محمدی با تاکید بر امید به پیروزی مردم ایران در مبارزه علیه جمهوری اسلامی پایان یافت: «مقاومت مداوم و خشونت‌پرهیز بس سترگ است. این همان راه دشواری است که ایرانیان به اتکای آگاهی تاریخی و اراده‌ی جمعی خود تا امروز پیموده‌اند. مردم ایران با استمرار، انسداد و استبداد را ویران خواهند کرد. تردید نکنید، این امر قطعی است. من در کنار جامعه مدنی، زنان و مردان مقاوم و شجاع ایران با امید و اشتیاق دست تمام نیروها، جریانات و افراد با محوریت پایبندی به صلح ، میثاق جهانی حقوق بشر و دموکراسی را می‌فشارم. یقین دارم نور آزادی و عدالت با قدرت به سرزمین ایران تابانده خواهد شد. در آن بزنگاه، پیروزی دموکراسی و حقوق بشر را بر استبداد و اقتدارگرایی جشن خواهیم گرفت و پژواک سرود پیروزی مردم در خیابان‌های ایران در سراسر جهان طنین‌انداز خواهد شد.»
