خشکسالی در ایران وارد چهارمین سال شده و منابع آب تجدیدپذیر کشور که یک دهه پیش ۱۳۰ میلیارد مترمکعب بود امسال به حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است.
هاشم امینی مدیر عامل آب و فاضلاب کشور گفته که «در حال گذراندن چهارمین سال پیاپی خشکسالی در کشور هستیم و علی‌رغم پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، مبنی بر بارش‌های نرمال و فرانرمال، متأسفانه شاهد کاهش بارش‌ها در پاییز امسال بوده‌ایم.»
هاشم امینی با بیان اینکه «کاهش بارش‌ها نگرانی‌ها در حوزه منابع آب کشور را افزایش داده» گفته که «منابع آب تجدیدپذیر کشور که حدود ۱۰ سال قبل، ۱۳۰ میلیارد مترمکعب بود، امسال به حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب رسیده است.»
مدیر عامل آب و فاضلاب کشور افزوده که «بیلان منفی در سفره‌های آب زیرزمینی و کاهش میزان بارش‌ها، شرایط تأمین پایدار آب را به چالش می‌کشد؛ هرچه منابع آب سطحی کاهش یابد، برداشت از منابع آب زیرزمینی افزایش می‌یابد و با تشدید بیلان منفی سفره‌های زیرزمینی، شاهد افزایش فرونشست‌ها نیز در نقاط مختلف خواهیم بود.»
گزارش‌های مدیریت منابع آب ایران نشان می‌دهد که بارش‌ها در ایران از ابتدای سال آبی جاری تا روز هجدهم آذر ماه، به ۳۴ میلیمتر رسیده است که از کاهش ۲۷ درصدی حکایت دارد.
بر اساس آمارهای ارائه شده در ۶ استان یزد، همدان، کرمانشاه، بوشهر، سمنان و خوزستان بارش‌ها بین ۱۰ تا ۳۰ درصد کاهش داشته است.
نکته قابل توجه در این گزارش در مورد ۱۴ استان آذربایجان غربی، خراسان جنوبی، گیلان، فارس، البرز، قم، اردبیل، تهران، لرستان، آذربایجان شرقی، کردستان، خراسان رضوی، مرکزی و کهگیلویه و بوریراحمد است که در این استان‌ها بارش‌ها بین ۳۰ تا ۵۰درصد کاهش داشته است.
در این گزارش تأکید شده که بارش در استان‌های زنجان، اصفهان، قزوین و چهارمحال و بختیاری بیش از ۵۰درصد کاهش داشته که استان زنجان با کاهش ۶۶درصدی رکوردار است.
احمد وظیفه رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی نیز نیمه آذرماه اعلام کرد که «بارندگی در آذرماه به شدت زیر نرمال بود و بارندگی در آذرماه ۸۵ درصد کمتر از حد نرمال بود.»
به گفته او «حتی اگر بارندگی چند سال به صورت مداوم نرمال باشد، باز هم به تراز نرمال در منابع آبی نمی‌رسیم.»
آمارهای تکان‌دهنده از وضعیت منابع آب کشور؛ چهار حوضه آبریز کشور دچار تنش آبی هستند
گزارش‌های ارائه شده از سوی دولت نیز نشان از نزولی بودن روند بارش‌ها در ۵۰ سال اخیر در کشور بوده بطوریکه تداوم این روند آینده ایران در بخش‌های مختلف، از جمله پارکندگی جمعیتی را در معرض بحران قرار می‌دهد.
فیروز قاسم‌زاده سخنگوی صنعت آب نیز آبان امسال با ارائه آمارهای تکاندهنده‌ای از وضعیت منابع آب در ایران، گفته بود که میزان بارش‌ها در ایران طی یک قرن اخیر کاهش شدیدی یافته و این در حالیست که کشور با افزایش دما نیز روبروست. او گفته میزان تبخیر آب در نیم قرن اخیر ۲۱ درصد افزایش، و میزان بارندگی‌ها نیز طی این مدت ۱۴ درصد کاهش داشته است.
سخنگوی صنعت آب با بیان اینکه در سال‌های اخیر شاهد کاهش بارندگی‌ها در فصل زمستان نیز هستیم، گفته بود که هر نیم درجه افزایش دمای کشور بیش از ۱۰ میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر را از دسترس خارج می‌کند.
فیروز قاسم‌زاده در ادامه آمارهای نگران‌کننده از وضعیت آبی کشور گفته بود که «۱۱۰میلیارد مترمکعب مجموع آب تولیدشده در کشور است که بر اساس شاخص‌های بین‌المللی باید برای ۴۰ درصد آن برنامه‌ریزی شود اما اکنون بیش از ۹۰ میلیارد مترمکعب آب در کشور مصرف می‌شود.»
کمبود آب به عنوان یکی از جدی‌ترین بحران‌های ایران، امسال شدیدتر شده است و استان‌های مختلف را درگیر کرده است. حسین اسماعیلیان مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد ماه گذشته گفته بود که «خشکسالی تابستان امسال در این کلان شهر طی ۷۰ سال اخیر بی سابقه بود اما خوشبختانه این شرایط سخت سپری شد.»
به گفته حسین اسماعیلیان «بیش از ۵۰ درصد آب شرب مورد نیاز مشهد از طریق سدها تأمین می شود که با توجه به خشکسالی های شدید با کاهش بسیار شدید منابع آب از جمله حجم ذخیره سدها مواجه هستیم و در تابستان حجم ذخیره آب سدها به ۷درصد نیز رسید.»
حمید فضایلی معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان اردبیل نیز اعلام کرده بود که در اثر برداشت اضافه سطح آب‌های زیرزمینی در دشت اردبیل سالانه ۲۷ سانتیمتر کاهش پیدا می‌کند.
این مقام مسئول افزوده بود که بروز خشکسالی‌های بیش از یک دهه اخیر، برداشت بی‌رویه و بیش از مفاد پروانه از آبخوان، توسعه اراضی پایاب چاه‌ها توسط کشاورزان و همچنین کشت محصولات پرآب بر در سطح دشت اردبیل از اصلی‌ترین چالش‌های بخش آب استان است.
حسین آخانی کارشناس محیط زیست درباره گسترش خشکسالی در کشور گفته «بر اساس شاخص SPEI (بارش-تبخیر و تعرق استاندارد شده) ۱۰ ساله حدود ۹۷درصد مساحت ایران درگیر درجات مختلف خشکسالی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از این میزان، ۴/۶درصد خشکسالی ضعیف، ۲۲درصد خشکسالی متوسط، ۵۴درصد خشکسالی شدید و ۱۷/۲ درصد خشکسالی بسیار شدید است.»
این کارشناس محیط زیست افزوده که «حاکمیتی که به مسائل زیست محیطی توجه نمی کند و به هشدار هایی که دریافت می کند، کم توجهی و بعضا بی توجه می کند مانند این است که شاخه ای که روی آن نشسته است را با اره قطع کند و در نهایت تاب آوری هر سرزمینی آستانه‌ای دارد.»
وضعیت سدهای کشور نشان می‌دهد که در بیش از ۴۰ سد در ۱۶ استان کشور بین منفی ۲۵ تا مثبت ۲۵ درصد از مخزن سدها پر شده و این آمار در قیاس با زمان مشابه در سال قبل حتی وضعیت بدتری را هم نشان می‌دهد. بنابر آمار، ۳۴/۲۲۵درصد از سدهای این گروه در قیاس با سال قبل تراز منفی دارند.
درصد پرشدگی سدهای کشور در ۱۱ استان هم نشان می‌دهد که ۱۶ سد در این استان‌ها (یعنی کل سدها در این ۱۱ استان) بین ۲۵ تا ۷۵ درصد تراز منفی مخزن دارند.
فرونشست زمین در ایران که در پی از بین رفتن منابع آب زیرزمینی طی سال‌های گذشته تشدید شده و به گفته سخنگوی صنعت آب «نرخ مجاز فرونشست پنج میلیمتر در سال است که در ایران به صورت نقطه‌ای حتی ۲۰ سانتیمتر را تجربه کرده‌ایم. در جنوب تهران تا ۱۸ سانتیمتر در سال به صورت موضعی گزارش فرونشست داشته‌ایم.»
همچنین خشکسالی سبب تغییر در پوشش گیاهی برخی مناطق کشور شده است. از جمله مریم مغانلو رئیس گروه گیاهی سازمان حفاظت محیط زیست گفته که طی چند سال اخیر به دلیل خشکسالی متمادی، تغییرات اقلیمی و برداشت بی‌رویه از بلوط‌های زاگرس از میزان آن‌ها بسیار کاسته شده است.
مریم مغانلو افزوده که «ما در کشورمان گونه‌های بسیار زیادی داریم که یا به دلیل تغییرات اقلیمی و یا به دلیل برداشت بی‌رویه وضعیت نامناسبی دارند. به‌طور مثال گونه‌ای گیاهی به نام «مورخوش» در هرمزگان وجود دارد که به دلیل مصرف دارویی ارزش بالایی دارد و به همین منظور از آن در کشورهای حوزه عمان و پاکستان نیز در طب سنتی استفاده و یا حتی به کشورهای دیگر نیز بدون هیچگونه نظارتی قاچاق می‌شوند و به دلیل جمعیت بسیار محدودی که دارد در معرض تهدید قرار گرفته است.»
