یک عضو کمیسیون «امنیت ملی» مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه آمار مشخصی از افراد بی‌شناسنامه در دست نیست، از وجود بیش از ۱۰۰ هزار نفر بازمانده از تحصیل در سیستان و بلوچستان خبر داد.
فداحسین مالکی عضو کمیسیون «امنیت ملی» مجلس با بیان این مطلب به وبسایت «رکنا» گفت: «در سیستان و بلوچستان باید به دو موضوع توجه ویژه‌ای شود؛ نخست اینکه تأکید داریم حتماً بچه‌های ایرانی شناسنامه دریافت کنند و در کمیسیون امنیت ملی هم در مورد آن بحث شده و من هم شخصاً پیگیر این موضوع بوده‌ام و با مسئولان ذیربط صحبت کرده‌ام؛ یعنی باید به جایی برسیم که یک نفر بچه ایرانی بدون شناسنامه و تحصیل نماند. دوم اینکه می‌بایست وضع بچه‌هایی که تابعیت‌شان هنوز بطور کامل مشخص نشده است نیز در کمیسیون امنیت ملی مشخص شود.»
نماینده استان سیستان و بلوچستان در پاسخ به اینکه چقدر بدون شناسنامه بودن افراد موجب می‌شود که از تحصیل باز بمانند، گفت: «طبیعتا این موضوع تأثیرگذار است و تعداد زیادی از بازماندگان از تحصیل، افراد بدون شناسنامه هستند که آموزش و پرورش می‌بایست آمار آنها را به ما بدهد. در کمیسیون امنیت ملی در این مورد از وزیر کشور سؤال شده اینکه چگونه همه این افراد می‌توانند شناسنامه بگیرند نیازمند این است که همه دستگاه‌های ذیربط پای کار بیایند.»
دکتر علی شجاعی متخصص جراحی عمومی:
«پسربچه بلوچ با پای برهنه در مسابقه اول شد چون شناسنامه نداشت بهش جایزه ندادند!»ادعای مقامات جمهوری اسلامی مبنی بر اینکه در تجاوز نظامی پاکستان به خاک ایران «اتباع غیرایرانی کشته شدند» با واکنش منفی بسیاری از کاربران در شبکه‌های اجتماعی روبرو… pic.twitter.com/uZihsU1ILL
— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) January 19, 2024
با اینهمه بر اساس آمارهای غیررسمی که در کمپین فعالین بلوچ منتشر شده، نزدیک به ۵۰۰ هزار شهروند فاقد مدارک هویتی و شناسنامه در استان سیستان و بلوچستان زندگی می‌کنند.
در همین ارتباط سازمان ثبت احوال کشور در مورد افراد بدون شناسنامه در این استان جوابیه‌ای صادر کرد و مدعی رسیدگی به پرونده‌های شهروندان شد.
هاشم کارگر رئیس سازمان ثبت احوال سوم بهمن‌ماه ۱۴۰۲ ادعا کرد که «در ابتدای شروع به کار دولت سیزدهم با توجه به سیاست‌های دولت مبنی بر حل مشکلات مردم، در اولین سفر استانی رئیس جمهور به استان سیستان و بلوچستان، اقدامات ویژه‌ای برای رسیدگی به وضعیت افراد فاقد مدارک هویتی مدعی تابعیت ایرانی این استان در دستور کار قرار گرفت.»
در بخشی از این جوابیه آمده که «وزیر کشور برای اولین بار و در اقدامی بی‌سابقه طی بخشنامه‌ای جامع و کامل به تمامی استانداران، فرمانداران و شورای تامین استان‌ها و شهرستان‌ها، آنها را مکلف به شناسایی و تعیین تکلیف این افراد کرده است.»
در ادامه این جوابیه سازمان ثبت احوال کشور در بخشنامه‌ای به مدیران کل ثبت احوال استان‌ها بر رسیدگی به پرونده‌های موجود به عنوان یکی از مهم‌ترین اولویت‌های کاری تاکید کرده است.
با وجود این کمپین فعالین بلوچ با ده‌ها تن از افراد فاقد شناسنامه گفتگوهایی داشته است که بیشتر این افراد فاقد مدارک هویتی اعلام کردند که پرونده آنها تا صدور شناسنامه پیش رفته اما مسئولان به بهانه‌های مختلف تا کنون شناسنامه آنها را صادر نکرده‌اند.
یکی از این افراد فاقد شناسنامه اهل زاهدان به کمپین فعالین بلوچ گفته است: «ما یک خانواده هشت نفره هستیم که هیچکدام از اعضای خانواده شناسنامه ندارند. پدربزرگ ما شناسنامه داشته و با وجود انجام مراحل قانونی تا کنون اوراق هویتی صادر نشده است.»
این فرد می‌گوید: «برادر و خواهرانم از آموزش تحصیلی، بیمه درمانی و دیگر مزایای موجود بی‌بهره هستند و به دلیل عدم وجود مدارک، برای سفر به شهرستان‌ها برای کار هم در مضیقه قرار دارند.»
به گفته این شهروند بلوچ بدون شناسنامه، «پس از واقعه جمعه خونین زاهدان، فشار به برادرانم بیشتر شده و حتی در بسیاری از موارد از ترس دستگیر شدن توسط نیروهای نظامی و رد مرز شدن به دلیل نداشتن اوراق هویتی از منزل خارج نشدند.»
یکی دیگر از شهروندان فاقد شناسنامه به گزارشگر کمپین فعالین بلوچ گفته است: «عمو و همه فامیل‌های ما مدارک هویتی دارند و تمام کارها و مراحل قانونی صدور شناسنامه برای خانواده ما انجام شده، تنها تست DNA باقی مانده که به دلیل نداشتن تمکن مالی و سفر به تهران، تا کنون نتوانستیم این مرحله را انجام بدهیم.»
شهروندان بدون شناسنامه ساکن در استان سیستان و بلوچستان نه تنها مدارک هویتی و شناسنامه ندارند بلکه از حداقل امکانات رفاهی، آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و پزشکی نیز محروم هستند.
آنها علاوه بر محرومیت در طول زندگی و «اتباع بیگانه» یا «اتباع خارجی» خطاب شدن از سوی مقامات جمهوری اسلامی حتی پس از مرگ نیز جزئی از ایران و شهروندان ایرانی محسوب نمی‌شوند چنانچه پس از وقوع حملات موشکی و پهپادی ارتش پاکستان مقامات و صداوسیمای جمهوری اسلامی زنان و کودکان بلوچ کشته‌شده را «اتباع بیگانه» خواندند. پس از این اتفاق بود که برخی رسانه‌ها به موضوع افراد بدون شناسنامه در این استان پرداختند.
از جمله روزنامه «هم‌میهن» که یکم بهمن‌ماه با انتشار گزارشی معضلات زندگی افراد بدون شناسنامه در ایران را بررسی کرد.
در این گزارش به نقل از پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل بلوچستان آمده است: «موضوع بی‌شناسنامه‌های بلوچ بسیار پیچیده است و نگاه ساختار سیاسی این است که آنها اساساً ایرانی نیستند و در این میان سیستم حکمرانی تا کنون هیچ راهکاری برای تشخیص ایرانی از غیرایرانی ندارد.»
حسین بیات وکیل دادگستری و عضو هیئت‌مدیره انجمن حقوق اساسی ایران نیز با بیان اینکه فقدان شناسنامه به منزله فقدان تابعیت ایرانی نیست معتقد است: «وقتی فرد شناسنامه ندارد، طبیعتاً احراز تابعیت او دچار مشکل می‌شود. فرد دارای شناسنامه ایرانی بدون شک ایرانی است، اما فردی که چنین شناسنامه‌ای ندارد، ممکن است ایرانی باشد یا نباشد.»
کمپین فعالین بلوچ نیز پس از حمله موشکی و پهپادی پاکستان و کشته شدن تعدادی از زنان و کودکان بلوچ به نقل از مولوی عبدالله کُرد امام جمعه مهرستان خطاب به مقامات جمهوری اسلامی نوشت: «مردم بلوچ قبل از شناسنامه‌های جمهوری اسلامی در این آب و خاک بودند و از سرزمین خود دفاع کردند این شمایید که بیگانه هستید.»
افراد بدون شناسنامه که بیشتر از تنگدست‌ترین اقشار ایران به شمار می‌روند و پیشتر از بسیاری از خدمات شهروندی از جمله داشتن حساب بانکی و دفترچه بیمه خدمات درمانی محروم بوده‌اند، از سال گذشته تا کنون نمی‌توانند نان یارانه‌ای با قیمت دولتی نیز تهیه کنند. به ویژه آنکه اغلب خانواده‌های بی‌شناسنامه پرجمعیت نیز هستند و نان غذای اصلی آنهاست!
استان سیستان و بلوچستان با آمار رسمی ۵۵ هزار شهروند بی‌شناسنامه و آمار غیررسمی بیش از صد هزار نفر، رتبه نخست را در آمار افراد بدون شناسنامه دارد. همچنین استان‌های تهران، قم، گلستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی و خراسان شمالی نیز دارای شمار زیادی از افراد شناسنامه ندارند. در غالب موارد این افراد حاصل ازدواج مادر ایرانی با پدر غیرایرانی هستند که به دلیل قوانین جمهوری اسلامی از داشتن شناسنامه محروم می‌شوند. همچنین در برخی موارد نیز ساکنان روستاهای کم‌جمعیت در مناطق دورافتاده به دلیل نبود امکانات و فقر و مشکلات برای رفت و آمد به شهر، برای فرزندان خود اصلا شناسنامه تهیه نکرده‌اند و خودشان نیز شناسنامه‌ای ندارند! در برخی موارد نیز افراد بی‌شناسنامه، شهروندان حاصل از روابط خارج از ازدواج رسمی هستند.
