فرهاد سیفی- اگرچه کمک‌های مالی بین‌المللی به افغانستان برای مقابله با قاچاق مواد مخدر حتا پس از اشغال این کشور توسط طالبان ادامه پیدا کرد و باعث کاهش صادرات تریاک شد اما قاچاق سایر مواد مخدر از جمله «شیشه» از این کشور به میزان قابل توجهی افزایش پیدا کرده است.
بر اساس گزارش سازمان ملل متحد که نوامبر ۲۰۲۳ (آبان ۱۴۰۲) منتشر شد، در افغانستان عرضه تریاک تا حدود ۹۵ درصد کاهش یافت و از ۶۲۰۰ تُن در سال ۲۰۲۲ به ۳۳۳ تُن در سال ۲۰۲۳ رسید.
در افغانستان بیش از ۲۳۳هزار هکتار زمین ریز کشت خشخاش قرار داشت اما با حمایت‌های سازمان ملل در مقایسه با سال ۲۰۲۲ اکنون حدود ۱۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی زیر کشت خشخاش است. در همین ارتباط نهادهای مربوطه توصیه می‌کنند که باید به سرعت محصولات جایگزین برای کشت در اختیار کشاورزان قرار گیرد زیرا زندگی هزاران نفر از روستاییان در افغانستان به درآمد حاصل از کشت و فروش خشخاش وابسته بود.
آمار نشان می‌دهد درآمد کشاورزان از فروش تریاک به تاجران در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۳۶۰ میلیون دلار بود اما اکنون با ۹۲ درصد کاهش به ۱۱۰ میلیون دلار رسیده است.
همزمان اما دفتر UNODC (دفتر تخصصی سازمان ملل در امور و جرائم مواد مخدر) هشدار داده تولید و قاچاق سایر مواد مخدر از جمله «مت‌آمفتامین» (شیشه) به شدت افزایش پیدا کرده است.
تولید شیشه حتا از تولید کوکائین و هروئین آسان‌تر است زیرا در محیط‌های بسته لابراتوار «آشپزها» بی‌دردسرتر و در مدت زمانی کوتاه‌تر به درآمدهای هنگفت می‌رسند. نیاز اولیه گیاه «اِفِدرا» است که کاشت آن در افغانستان قانونی است و در آن کشور به نام «هوم» شناخته می‌شود. برگ این گیاه حتا به عنوان داروی سنتی بین مردم مصرف می‌شود.
مقامات محلی طالبان نقش اساسی در تولید شیشه دارند. در برخی ولایات جنوبی افغانستان حتا پلیس در تولید و نظارت بر کارگاه‌های کشت گیاه افدرا شرکت دارد.
آمریکا، اتحادیه اروپا و بریتانیا با اینکه برای مبارزه با مواد مخدر از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱ حدود یک میلیارد دلار هزینه کرده‌اند، اما در مجموع برای کاهش و کنترل قاچاق مواد مخدر در جهان از جمله در افغانستان ناکام مانده‌اند. در این میان ایران به یکی از اصلی‌ترین بازارهای مصرف شیشه و مرکز ثانویه برای صادرات آن تبدیل شده است.
در این میان، مقامات جمهوری اسلامی برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر از نهادهای بین‌المللی و دولت‌های غربی باج‌خواهی می‌کنند. هرچند که حکومت بطور پیوسته کمک‌های مالی سنگین دریافت می‌کند اما موازی با آن باندهای تبهکار مرتبط با عوامل اطلاعاتی و امنیتی جمهوری اسلامی مستقیم یا با واسطه در تولید داخلی، واردات شیشه از افغانستان، تبدیل آن به سایر محصولات، بسته‌بندی، فروش داخلی و صادرات بین‌المللی آن دست دارند. این روند در مورد ماری جوآنا نیز جریان دارد. ده‌ها مزرعه و گلخانه در ایران در اطراف شهرها یا روستاها زیر کشت ماری جوآنا قرار دارد. در مواردی حتا مالک زمین یکی از عوامل محلی حکومت است.
در رده‌های مختلف اطلاعاتی و امنیتی عوامل طالبان و جمهوری اسلامی در زمینه تولید و ترانزیت مخدر همکاری دارند. درواقع میلیون‌ها دلار هزینه‌ای که دولت‌های غربی برای مقابله با مواد مخدر خرج می‌کنند عملاً با فرصت‌طلبی و سودجویی حکومت‌هایی مثل طالبان و جمهوری اسلامی بی‌نتیجه می‌ماند.
حجم سنگین محموله‌های شیشه و ماری جوآنا و مشتقات آن که از ایران به جنوب شرقی آسیا یا کشورهای عربی منطقه و اروپا صادر می‌شود بسیار بیشتر از آن است که بدون دخالت حکومت ممکن باشد. عمده انتقال مواد مخدر از ایران به سایر نقاط توسط عوامل حزب‌الله انجام می‌شود و درآمد حاصل از قاچاق مواد مخدر همواره یکی از درآمدهای اصلی تأمین مالی تروریسم در منطقه بوده است.
*فرهاد سیفی فرهاد سیفی روزنامه‌نگار و پژوهشگر اجتماعی است.
