در ماه آوریل ۲۰۲۳ جمهوری اسلامی همچنان در حال سرکوب وحشیانه‌ی مردم ایران بود. چند هفته پیشتر، هزاران نفر در خیابان‌ها به اعتراض برخاسته بودند؛ اعتراضی که به دلیل کشته شدن مهسا (ژینا) امینی، دختر جوان ۲۲ ساله به خاطر رعایت حجاب اجباری در بازداشتگاه گشت ارشاد به وقوع پیوسته بود.
در ماه آوریل در حالى که صدها ایرانی که در اعتراضات شرکت کرده بودند، کشته شده یا در زندان محبوس بودند و حکومت در حال تشدید روش‌هاى سرکوب مخالفان خود بود، وزیر امور خارجه استرالیا نامه‌ای به بیش از ۳۰ تن از رؤساى دانشگاه‌ها و معاونان آنها نوشت.
در این نامه، پنی وانگ نگرانی دولت را درباره وضعیت حقوق بشر در ایران بیان کرد و از رؤسا و معاونان دانشگاه‌های استرالیا خواست تا همکاری‌های مشترک با مؤسسات در ایران را به حالت تعلیق درآورند.
وزیر خارجه استرالیا تأکید کرده بود: «من شما را فرا می‌خوانم که به دولت بپیوندید و همکاری‌های موجود با نهادهای ایرانی از جمله دانشگاه‌ها را متوقف کرده و از هرگونه ارتباط جدید پرهیز نمایید.»
این درخواست در خلاء مطرح نشده بود. در سال‌های اخیر، همزمان با گسترش درگیری‌ها و تنش‌های جهانی، دولت‌های سراسر دنیا نگران افزایش تحقیقات علمی با کشورهایی شده‌اند که آنها را تهدیدی برای امنیت ملی خود می‌دانند.
پاسخ مسئولان دانشگاه‌ها به درخواست وزیر خارجه استرالیا در این زمینه روشن نیست. اما از زمان ارسال نامه، نشریه گاردین بیش از بیست مقاله منتشرشده به دست آورده که شامل همکاری بین اساتید دانشگاه‌های استرالیا و پژوهشگران در ایران است.
بسیاری از نمونه‌ها در زمینه‌هایی هستند که به احتمال زیاد تهدید کمتری محسوب می‌شوند، از جمله تحقیقات در زمینه سرطان و انرژی‌های تجدیدپذیر. اما بخش‌های دیگر در حوزه‌هایی قرار دارند که دولت آنها را به عنوان فناوری‌های بحرانی و حساس برای منافع ملی تعریف می‌کند، از جمله هوش مصنوعی و فناوری زیست.
در این ماه، گاردین گزارش داد که استادان استرالیایی از جمله کسانی هستند که در تحقیقات مربوط به پهپادها با همتایان خود در یک دانشگاه ایرانی همکاری داشتند.
نگرانی بسیاری از دولت‌ها این است که تحقیقات دانشگاهی ممکن است برای بهبود فناوری نظامی و نظارتی در رژیم‌های سرکوبگر استفاده شود. تحقیقات انجام شده در دانشگاه‌هاى ایران نشان‌دهنده کمک مستقیم به برنامه‌هاى هسته‌اى و پهپادی جمهوری اسلامی است.
در گزارش سال ۲۰۲۲، کمیته مشترک اطلاعات و امنیت پارلمان استرالیا نگرانی خود را از همکاری‌های تحقیقاتی در فناوری‌های حیاتی بیان کرده و پیشنهاد داده بود که دانشگاه‌ها در این زمینه‌ها «با دقت و احتیاط بیشترى در تحقیقاتی بین‌المللی» عمل نمایند.
رانا (رعنا) دادپور: آنها کنترل مستقیمی بر روند تحصیلی و اولویت‌های تحقیقاتی دارند
دنیل روت از سازمان «متحد علیه ایران هسته‌ای» (UANI) که بطور منظم همکاری‌های علمی را برجسته مى‌کند، این ارتباطات ظاهرا علمی را یک ریسک امنیتی می‌داند و گفته است: «دانشگاه‌های ایران بر اساس همان اصول استقلال علمی مورد پذیرش ما، عمل نمی‌کنند.»
او افزوده: «در نهایت، استادان زمانی که به زمینه‌های خاصی از تحقیقات می‌پردازند، تحت هدایت رژیم و نیروهای نظامی قرار می‌گیرند.»
رانا (رعنا) دادپور که اکنون در دانشگاه «جیمز کوک» در کوئینزلند به عنوان پژوهشگر فعالیت دارد، چهار سال به عنوان استاد در یکی از دانشگاه‌های ایران تدریس کرده و شاهد رابطه مستقیم مؤسسات علمى با دولت بوده است.
او گفته: «دولت کنترل مستقیمی بر جهت‌دهی تحصیلی و اولویت‌های تحقیقاتی دارد. برخی از حوزه‌های تحقیقاتی توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامى هدایت می‌شوند و ممکن است برای «اهداف کنترلی یا نظامی» مورد استفاده قرار گیرند.»
دادپور افزوده که پس از شرکت در فعالیت‌های سیاسی، واحدهای امنیتی مستقر در دانشگاه، شروع به آزار و اذیت او کردند؛ از وى درباره کار و نحوه تدریس‌اش می‌پرسیدند؛ از طرز پوشش او انتقاد می‌کردند و می‌گفتند که باید از پوشیدن شلوار جین خودداری کند و او را به رعایت مقررات سختگیرانه حجاب ملزم می کردند: «من موافقت نکردم، بنابراین قراردادم را تمدید نکرده و من کمتر از یک ماه بعد، تصمیم به ترک کشورم گرفتم.»
وى همچنین گفته است: «بسیاری از استادان در استرالیا نمی‌توانند حد و اندازه دخالت در دانشگاه‌های ایران را درک کنند، زیرا اینجا چنین آزادانه عمل می‌کنند و این سطح دخالت برایشان قابل فهم نیست.»
او اضافه کرده: «در میان اساتید استرالیا یک شکاف آگاهى درباره میزان محدودیت‌ها در ایران وجود دارد که دلیل‌اش کمبود اطلاعاتی است که از آن کشور به خارج می‌رسد.»
دنیل روت نیز بر این باور است که برخی از دانشگاه‌های غرب «ساده‌لوح» هستند و اینکه اطلاعات تحقیقاتی با دانشگاه‌های ایران به اشتراک گذاشته شود، مى‌تواند یک آسیب بالقوه باشد.
توبى والش دانشمند ارشد موسسه هوش مصنوعی دانشگاه «نیو ساوت ولز» در حوزه فناوری‌های بحرانی و پیشگیری از حوادث ناگوار اشتغال دارد. او نیز در گذشته نگرانی خود را از اینکه دانشگاه‌های استرالیا ممکن است بطور ناخواسته به کشورهایی کمک کنند که تهدیدی برای امنیت ملی به شمار می‌روند، بیان کرده است.
او گفته است: «من این را بیشتر به عنوان یک مسئله اخلاقی در نظر می‌گیرم. شما نباید به پیشبرد اهداف یک رژیم که مخالف شماست، کمک کنید.» وی معتقد است که «انگیزه‌های انحرافی» وجود دارد که استادان و پژوهشگران را برای انتشار مقالات، دریافت امتیاز یا کمک‌هاى تحصیلى و همکاری با دانشگاه‌های خارجی تحریک و تشویق می‌کند.
وى اضافه کرده: «باید به یاد داشت که دانشگاه‌ها نهایتا نهادهایی هستند که مجموعه‌ای از پژوهشگران در آنها عمدتا به صورت مستقل روی طرح‌ها و برنامه‌هاى خود کار می‌کنند. این آزادی برای فعالیت در آنچه انتخاب می‌کنید، یک امتیاز بزرگ است. به همین دلیل است که دانشگاه‌ها به عنوان قدرت و مراکز نوآوری شناخته می‌شوند.»
گاردین می‌‌نویسد، آرزوی جلوگیری از فرو نشاندن این نوآوری است که باعث فشار بر دولت‌ها در حفظ تعادل بین دفاع از امنیت ملی و حمایت از آزادی‌های دانشگاهی گشته تا آنها روى یک خط باریک گام بردارند.
توبی والش تأکید کرده: «آزادی دانشگاهی یک ارزش بزرگ است و دانشگاه‌ها در این مورد بسیار دقیق عمل می‌کنند و مراقب هستند تا پای محققان و پژوهشگرانِ خود را لگد نکنند.»
رانا (رعنا) دادپور در همین ارتباط افزوده: «استادان به «رهنمودهای روشن» نیاز دارند و این چالش‌برانگیز اما همزمان ضروریست که یک چارچوب برای همکاری اخلاقی در تحقیقات ایجاد شود زیرا ما همه بر این باوریم که آزادی دانشگاهی امری بسیار حیاتی است.»
*منبع: گاردین
*ترجمه و تنظیم از کیهان لندن
