کودک‌همسری در حالی به دلیل تبلیغات گسترده حکومت بر روی ازدواج کودکان و نوجوانان در حال افزایش است که این پدیده یکی از دلایل افزایش آمار خودکشی کودکان و کودک‌مادران و همچنین افزایش خشونت خانگی است.
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، آمار ازدواج دختران ۱۰ تا ۱۴ ساله در سال ۱۳۹۹ در مقایسه با سال پیش از آن ۱۰/۵ درصد افزایش یافته است.
روزنامه «شرق» در گزارشی با اشاره به آمار رو به افزایش کودک‌همسری نوشته فعالان حوزه کودک، یکی از اصلی‌ترین آسیب‌های مقوله ازدواج کودک، افزایش خشونت خانگی است.
داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در برنامه ششم توسعه یعنی سال‌های ۹۶ تا ۱۴۰۰، ۳۲هزار‌و ۵۲۴ دختر کمتر از ۱۵ سال ازدواج کرده‌اند. ازدواج‌هایی که به گزارش «شرق» به دلیل نابالغی طرفین و نبود آگاهی کافی مسائل زناشویی گاه با ابعاد مختلفی از خشونت روبرو می‌شود.
این گزارش روایتی از روستای دالاهو در کرمانشاه را بازتاب داده که در آن برخی زنان خشونت فیزیکی را حقی برای همسر خود می‌دانند.
«شرق» می‌نویسد «اهالی این روستا در دل منطقه‌ای از دالاهو در کرمانشاه، راوی داستان‌های بسیاری هستند که در آن دختران کم‌سن و سال تن به ازدواج‌های اجباری می‌دهند. در این گزارش از دختری ۱۰ ساله روایت شده که یک سال است با مردی ۲۸ ساله ازدواج کرده است؛ دختری که برای کم‌شدن خرج خانه، او را به مردی ۱۸ سال بزرگتر از خودش دادند. داستان تکراری برای بسیاری از دختران که در سیکل معیوب خشونت، گم می‌شوند.
روی دست و پاهایش لکه‌های محو و کوچکی از کبودی پیداست. کبودی‌هایی که با النگوهای طلایی و پهن هم مخفی نمی‌شود. حتی وقتی موقع نشستن، دامن بلند کرم‌رنگش کنار می‌رود، کبودی‌های روی ساق پاهایش خودنمایی می‌کند. جثه نحیفی که نشان از تجربه ضربه‌هایی بر روی خود را دارد.»
این کودک‌همسر به «شرق» گفته «بعضی وقت‌ها خیلی خسته می‌شوم، چون هرروز باید غذا درست کنم. همسرم چند بار ناراحت شد، چون می‌گفت دستپخت خوبی ندارم. برای همین خیلی وقت‌ها استرس دارم که شاید از چیزی که درست کردم، خوشش نیاید… من را دوست دارد ولی گاهی خیلی دعوا می‌کند».
او همچنین درباره همسرش گفته «بعضی وقت‌ها از او می‌ترسم… مثلا عصبانی که می‌شود، فحش می‌دهد. خیلی شب‌ها با دوستانش بیرون می‌ماند و دیر به خانه برمی‌گردد. مثلا هر نوشیدنی می‌خورد، برای همین وقتی نامتعادل به خانه برمی‌گردد، من از او می‌ترسم. چون بیشتر وقت‌هایی که اینطور است، بداخلاقی می‌کند…»
منصور فتحی دانشیار مددکاری اجتماعی دانشگاه «علامه» پیشتر اعلام کرده بود از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱، حدود ۱۸۴ هزار ازدواج برای دختران زیر ۱۵ سال ثبت شده و در همین دوره پنج هزار طلاق در این گروه سنی رخ داده است.
او فقر را اصلی‌ترین مشکل مناطق حاشیه نشین دانست و بیان کرد که حدود ۷۰ درصد کودکان بازمانده از تحصیل در پایین‌ترین دهک‌های اقتصادی قرار دارند.
چند استان ایران جزو کانون‌های خودکشی در جهان؛ «کودک‌همسری» و «فقر» از عوامل اصلی خودکشی کودکان
کودک‌همسران در معرض خشونت خانگی بیشتری قرار دارند و همین موضوع آسیب‌های دیگری را نیز برای آنها در پی دارد. نرخ خودکشی در میان «کودک‌همسران» بالا است؛ دخترانی که در معرض خشونت مستمر مردان و حتی زنان خانواده از جمله مادر و مادرشوهر هستند و نه در خانه همسر احساس رضایت خاطر دارند و نه راهی برای بازگشت به خانه پدر؛ در نبود حمایت و استقلال مالی گاهی مرگ را تنها پایان مشکلات ناشی از کودک‌همسری می‌یابند.
روزنامه «اعتماد» به تازگی گزارش داده که در پنج سال گذشته، یعنی از ابتدای فروردین سال ۱۳۹۸ تا نیمه اسفند ماه ۱۴۰۲، خبر خودکشی حداقل ۱۹۶ کودک (زیر ۱۸ سال) در رسانه‌های رسمی کشور منعکس شده است.
بر اساس این آمارها از ۱۹۶ خودکشی انجام شده در بازه زمانی پنج سال گذشته، ۱۳۰ مورد مربوط به کودکان دختر، ۴۷ مورد مربوط به کودکان پسر و در ۱۹ مورد نیز جنسیت کودکانی که به خودکشی اقدام کرده‌اند ذکر نشده است.
همچنین از ۱۹۶ مورد خودکشی کودکان زیر ۱۸ سال که از سال ۱۳۹۸ تاکنون رسانه‌ای شده، ۱۳۳ مورد به مرگ منجر شده است و ۶۳ مورد هم نجات پیدا کرده‌اند. گرچه ادامه زندگی برخی از آنها علیرغم آسیب روحی با آسیب‌های جدی جسمی هم همراه بوده است. مثلا یک دختر ۱۶ ساله در استان مرکزی پس از اقدام به سقوط از ارتفاع زنده مانده اما دست راستش قطع شده است و یک پسر ۱۵ ساله هم در خوزستان به دلیل حلق‌آویز کردن خود به کما رفته است.
اختلافات خانوادگی، ازدواج اجباری، کودک همسری و کودک مادری بیشترین فراوانی را در میان این ۱۹۶ خودکشی رسانه‌ای شده دارد؛ به ویژه در مورد کودکان دختر. فقر، افسردگی و اختلالات روانی و مسائل درسی و تحصیلی در رده‌های بعدی است. در موارد بسیار زیادی هم دلایل خودکشی کودکان ذکر نشده است.
اردشیر بهرامی جامعه‌شناس و پژوهشگر اسفندماه گذشته با اشاره به آمار بالای خودکشی افراد زیر ۱۸ سال در سال‌های گذشته و رسیدن سن خودکشی به سنین ۹ سال و ۱۰ سال گفته بود «کودک‌همسری» و ازدواج‌های اجباری را از عوامل خودکشی نوجوانان است.
این جامعه‌شناس توضیح داده بود که «این ازدواج‌ها در فضای اجتماعی خوبی صورت نگرفته است. تیغ دولبه فقر و سنت؛ یعنی ارزش‌ها حول مسئله تعصب، آبرو و ناموس وقتی با فقر ترکیب می‌شوند، ممکن است به خودکشی منجر شود. سنت و فقر لزوماً ایجاد خشونت نمی‌کند اما این دو در یک شرایط درهم‌تنیده اجتماعی تبدیل به خودکشی و خشونت می‌شود. چنین کودکی، سهمی از عاطفه و انتخاب ندارد و کاملاً مشخص است که این مسیر به آسیب منجر می‌شود.»
جمهوری اسلامی ترویج کودک‌همسری را با توجه به تأکید علی خامنه‌ای برای افزایش جمعیت کشور در دستور کار قرار داده و با آغاز بکار دولت ابراهیم رئیسی در تابستان ۱۴۰۰ تشویق به کودک‌همسری بطور سازمانیافته ادامه پیدا کرده است.
جمهوری اسلامی و ترویج کودک‌همسری؛ ازدواج بیش از ۲۷ هزار دختر زیر ۱۵ سال در یک سال
مرکز آمار ایران در گزارشی از ازدواج کودکان در ایران اعلام کرده که از زمستان سال ۱۴۰۰ تا پایان فصل پاییز سال ۱۴۰۱، دست‌کم ۲۷ هزار و ۴۴۸ دختر زیر ۱۵ سال در ایران ازدواج کرده‌اند.
انسیه خزعلی معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری که خودش از قربانیان کودک‌همسری بوده چند ماه پس از آغاز بکار در این معاونت گفته بود: «اگر بخواهم ازدواج زیر ۱۸ سال را محکوم کنم باید خودم را محکوم کنم، چون زیر ۱۸ سال ازدواج کرده‌ام اما الان معتقد نیستم که زمانی که ازدواج کردم بالغ نبودم و قدرت مدیریت زندگی را نداشتم.»
انسیه خزعلی دو سال پیش در مراسم افطار با دختران ۹ ساله که اصطلاحا «روزه اولی» نامیده می‌شوند، گفته بود: «از اکنون برای زندگی و خانواده‌ای که می‌خواهید تشکیل دهید، برنامه‌ریزی داشته باشید تا پرورش‌دهنده شهید سلیمانی‌ها باشید!»
این جملات او با موجی از واکنش منفی از سوی مردم همراه شد اما او نه تنها از گفته‌هایش عقب‌نشینی نکرد بلکه توضیح داده بود که «باید در جامعه و خانواده به مزیت نسبی که دختران دارند و عنایتی که خدا به دختران کرده تاکید شود. شغل مادری چیز کمی نیست، مادری با تولید مثل متفاوت است. مادری یک مقام مقدس است که می‌تواند تاثیرگذار باشد.»
این نگاه ایدئولوژیک به ازدواج و فرزندآوری از سوی مقامات حکومتی، در آمارهای سال‌های اخیر نیز نمایان شده است. بر اساس این گزارش ازدواج دختران زیر ۱۵ سال در پاییز ۱۴۰۱ نسبت به تابستان همان سال ۹۳۳ مورد افزایش یافته است. همچنین در بازه سنی ۱۵ تا ۱۹ ساله نیز میزان ازدواج ۵ هزار و ۵۰۰ مورد بیشتر از تابستان ۱۴۰۱ بوده است.
گزارش مرکز آمار ایران همچنین نشان می‌دهد با وجودی که روند ازدواج دختران زیر ۱۵ سال در ایران، از سال ۱۳۹۶ سیر نزولی پیدا کرده بود، از سال ۹۸ دوباره به روال قبلی خود بازگشته و سیری صعودی در آن به چشم می‌خورد.
روزنامه «اعتماد» در گزارشی با تحلیل آمارهای ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران نوشته که نکته مهم ماجرا این است که بیشتر زنان «کودک‌همسر» در همان سنین پایین مادر می‌شوند و طبق آخرین اعلام سازمان ثبت‌احوال در سال ۱۴۰۰ دست‌کم ۶۹ هزار و ۱۰۳ نوزاد از مادران گروه سنی ۱۰ تا ۱۹ ساله متولد شدند و هزار و۴۷۴ نوزاد از مادرانی در بازه سنی ۱۰ تا ۱۴ سال متولد شده‌اند.
همچنین بر اساس آماری که از شمار موالید سال ۱۴۰۰ در سازمان ثبت احوال (بر حسب سن مادر در زمان تولد) فروردین سال گذشته منتشر شد، در شش ماه و ۱۶ روز نخست سال ۱۴۰۰، تعداد ۷۹۱ کودک از مادران ۱۰ تا ۱۴ ساله متولد شدند. این یعنی نقش والد و تربیت کننده را کسانی به عهده می‌گیرند که خود هنوز در دنیای کودکی بسر می‌برند.
استان سیستان و بلوچستان با تولد ۱۲۷ پسر و ۱۲۱ دختر از مادران ۱۰ تا ۱۴ ساله طی سال ۱۴۰۰ در صدر این آمار قرار داشتند. تازه باید توجه داشت که این آمار، متعلق به خانواده‌هایی است که امکان ثبت قانونی و دریافت شناسنامه داشته‌اند. بسیاری از تولدها اصلا ثبت نمی‌شود.
