دکتر رضا سعیدی فیروزآبادی – ۳۰ سال پیش در چنین روزهایی، رژیم تبعیض نژادی در آفریقای جنوبی فرو پاشید و نلسون ماندلا بعد از تحمل بیش از ۲۷ سال زندان، در ۱۰ مه ۱۹۹۴ به عنوان اولین رئیس جمهور آفریقای جنوبی برگزیده شد. رژیم تبعیض نژادی که از اوایل قرن ۱۷ توسط هلندی‌ها و سپس در قرن ۱۸ به تدریج با مهاجرت انگلیسی‌ها به آن سرزمین شکل گرفت، در سال ۱۹۴۸ بطور رسمی با روی کار آمدن حزب ملی در آفریقای جنوبی، به عنوان قانون در آن سرزمین شکل گرفت.
گروه‌های مختلف با رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی به مبارزه پرداختند که کنگره ملی آفریقا به رهبری نلسون ماندلا، یکی از آنها بود. این جنبش پس از هزاران کشته و زخمی و زندانی سرانجام پیروز شد اما از فروپاشی نظام استبدادی تبعیض نژادی چه درس‌هایی می‌توان گرفت؟
۱- نقش رهبری و سازماندهی
یکی از عوامل مهم در موفقیت این جنبش، نقش رهبری فراگیر آن در سازماندهی و رهبری جنبش بود. رهبران جنبش از گروه‌های مختلف نژادی، عقیدتی و مذهبی در اصل مبارزه با تبعیض نژادی و استقرار یک نظام مردم‌سالار با یکدیگر توافق داشتند. رهبری یک جنبش، در طول مبارزات خود با وجود فرود و فرازهای متعدد کارهای مختلفی علیه نظام تبعیض نژادی به اجرا در آورد، از جمله بایکوت، تحریم، تظاهرات، بست نشستن و غیره.
۲- نقش قدرت مردمی
جنبش مدنی مبارزه علیه تبعیض نژادی، یک جنبش فراگیر از نظر نژادی، مذهبی، و سیاسی بود که طی آن جمعیت کثیری علیه اقلیت مستقل قیام کردند. مطالعات پروفسور اریکا چینویه استاد دانشگاه هاروارد نشان داده است که یکی از عوامل موفقیت جنبش‌های مدنی، نقش فراگیر و مشارکت مردم است. این باعث می‌شود که اقشار مختلف مردم بتوانند در جنبش مشارکت کنند. حضور اقشار مختلف مردم، باعث تنوع و ابتکار در روش‌های مبارزه می‌گردد که مانع خستگی افراد و جمود جنبش است. حضور پرتعداد و پررنگ اقشار مختلف مردم، یکی از عواملی است که منجر به ریزش طرفداران حکومت می‌گردد، زیرا آنها بسیاری از دوستان و آشنایان خود را در میان مخالفان می‌بینند.
۳- نقش مخالفان رژیم در خارج کشور
یکی از عوامل موثر موفقیت این جنبش، نقش مخالفان رژیم آپارتاید در خارج کشور بود. این افراد که به علت خشونت و سرکوب رژیم آپارتاید، امکان فعالیت در داخل کشور را نداشتند، به اجبار اقدام به مهاجرت نمودند. این افراد در خارج کشور، با ایجاد شبکه‌های منظم، در ایجاد همبستگی و همراهی ملل مختلف، با مبارزات مدنی و اجتماعی، نقش بسزایی بازی کردند. آنان با ایجاد کارزار های مختلف، با اطلاع‌رسانی در مورد آنچه در آفریقای جنوبی می‌گذشته، افکار عمومی جهانیان را علیه رژیم آپارتاید بر انگیختند، بطوری که افکار عمومی در سایر کشورهای غربی، به دولت‌های خود برای تحریم و بایکوت آفریقای جنوبی فشار آوردند. حاصل آنکه بسیاری از شرکای تجاری و حامیان آفریقای جنوبی نظیر آمریکا و انگلستان، زیر فشار افکار عمومی خود، به ضدیت با این نظام پرداخته، که این خود تداوم نظام آفریقای جنوبی را با مشکل جدی مواجه کرد.
۴- نقش تحریم‌ها
یکی از دیگر عوامل موثر در به زانو در آوردن رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی، نقش تحریم‌های داخلی و بین‌المللی بود. رهبران جنبش با ارائه کارزارهای مختلف عملی، مردم را از مراوده اقتصادی با حامیان رژیم برحذر داشتند. از طرفی دیگر، زیر فشار افکار عمومی و جهانیان بر ضد نظام تبعیض نژادی، به علت کارزارهای مخالفان در خارج، بسیاری از دولت‌های غربی، به بایکوت و تحریم این رژیم پیوسته، و ادامه حاکمیت آن را به علت همگرایی جهانی و انزوای رژیم در برابر آن با مشکل مواجه کردند.
عوامل دیگری نیز از جمله پشتکار، همبستگی در سطوح مختلف جامعه به ویژه آگاهی دادن به افراد مختلف جامعه در داخل و خارج بر ضد تبعیض نژادی، از دیگر عوامل موثر در پیروزی این جنبش بود.
امروز با گذشت بیش از سی سال از سرنگونی یکی از مخوف‌ترین رژیم‌های تاریخ بشری، ملت ایران نیز می‌تواند از این جنبش در راه مبارزات خود در جهت احقاق حقوق خود سود ببرد.
*دکتر رضا سعیدی فیروزآبادی پزشک متخصص پیوند اعضا و عضو کنونی هیئت هماهنگی پروژه ققنوس ایران است.
