فیروزه نوردستروم- مصرف مشروبات الکلی تقلبی در ایران باز هم چندین قربانی و آسیب‌دیده گرفت. اینهم از آن موارد پیش‌پاافتاده در جوامع عادی است که جمهوری اسلامی آن را برای شهروندان ایران به مشکل و حتا خطر مرگبار تبدیل کرده است. خسرو حسن‌زاده هنرمند نقاش یکی از ۶۴۴ شهروندی است که سال گذشته به علت مسمومیت الکل، جان خود را از دست داد. اوایل اردیبهشت امسال نیز مشروب تقلبی ۲۹ پزشک شیرازی را روانه بیمارستان کرد؛ یکی از آنها دکتر فرزانه اکبری متخصص پوست و مو بود که بر اثر مسمومیت جان سپرد.
اما حادثه اخیر در شیراز، اولین و آخرین فاجعه در مورد مسمومیت و مرگ با مصرف مشروبات الکلی نخواهد بود. با اینهمه این پرسش پیش می‌آید که چطور پزشکانی که آن را مصرف کرده‌اند قادر به تشخیص مشروب تقلبی از غیرتقلبی نبودند. آیا عمدی در تولید مشروبات تقلبی در کار است؟ چرا افراد پس از خوردن مشروبات تقلبی دیر به بیمارستان مراجعه می‌کنند؟ کیهان لندن این پرسش‌ها را با دکتر علیرضا م. پزشک متخصص بیماری‌های گوارشی در ایران مطرح کرده است.
-لطفا ابتدا در مورد تفاوت دو الکل اتانول و متانول کمی توضیح دهید.
-الکل متیلیک یا الکل چوب یا متانول سمی است در حالی که الکل اتانول یا اتیلیک میتواند خوراکی باشد. امروز متانول را به صورت صنعتی تولید می‌کنند و بیشتر مصرف سوخت دارد برای یکسری کارهای شیمیایی. اگر حدود ۱۰ سی‌سی متانول بخورید کوری دائم ایجاد می‌کند. متانول وارد گردش خون و مغز می‌شود و به بلندترین عصب مغز یعنی عصب بینایی حمله می‌کند و به آن می‌چسبد و تخریب دائم ایجاد می‌کند. همچنین میتواند روی قلب، کلیه و کبد اثر بگذارد. علائم و عوارض مسمومیت متانول خالص حدود ۱۲ ساعت بعد ظاهر می‌شود یعنی از همان زمان که خوردید بین دو سه ساعت، بستگی به میزان آن دارد. دوز کشنده الکل چوب یا متانول بین ۳۰ تا ۱۰۰ سی‌سی است؛ حالا یکی ممکن است با ۳۰ سی‌سی بمیرد یکی هم ممکن است حتا با ۱۰۰ سی‌سی هم نمیرد.»
-چرا نمی‌توان این دو نوع الکل را از هم تشخیص داد؟
-متانول بی‌رنگ است. من برای سوخت یکسری از ماشین‌هایم متانول می‌خریدم، ارزان و سفید رنگ است. دولت به آنها رنگ قرمز اضافه می‌کند مثلا برای هشدار که نخورید! بیمارانی داشتم که الکل چوب را خورده بودند. سریع مراجعه کردند، دیالیز شدند و مشکل‌شان حل شد. ولی الکل اتانول، سفیدرنگ و بویی شبیه الکل طبیعی دارد. کمتر کسی است که با نگاه و بو کردن بتواند این دو الکل را از هم تشخیص دهد.
-چه زمانی علائم مسمومیت با متانول ظاهر می‌شود؟
-علائم مسمومیت با متانول به سرعت ظاهر نمی‌شود. ممکن است بعد از دو، سه، شش تا ۱۲ ساعت و حتی دو یا چند روز بعد ظاهر شود چون ۸۰ درصد این مشروبات با الکل اتانول یا خوراکی و ۲۰ درصد با متانول ساخته می‌شود. در ترکیب با همان الکل خوراکی یا طبی که اتیلیک هست یک مقدار کمک می‌کند که متانول به اعصاب نچسبد و اثرات الکل چوب و علائم مسمومیت، خیلی دیرتر ظاهر شود.
-چرا در مورد اخیر در شیراز، مشروبات تقلبی اینبار پزشکان را روانه بیمارستان کرد؟
-احتمالا پزشکان در مهمانی شیراز فکر می‌کردند، مثلا این شیشه و برچسب و باندرول «جانی واکر» است، ولی داخل آن الکل خوراکی ریخته بودند که آلوده به الکل چوب یا متانول بوده. خوردند، یکی دو تا سه تا… همان ابتدا الکل خوراکی آنها را می‌گیرد، شاد می‌شوند، و تازه بعدا دچار حالت تهوع، استفراغ و خواب‌آلودگی، کُما، از کار افتادن کلیه و کوری می‌شوند. چون درصد بالایی از محتوای شیشه مشروب، الکل خوراکی است و میزان کمی از آن الکل متانول است. اگر در هر بطری ۱۰ تا ۲۰ سی‌سی متانول بریزند و فردی دو سه لیوان از آن بنوشد دچار علائم مسمومیت می‌شود، البته دیرتر؛ علائمی مثل کما، اسیدوز [اسیدی شدن خون] و عوارض چشمی و کلیوی… چون متانول، وارد کلیهها می‌شود و کلیهها را از کار می‌اندازد.
-آیا عمدی در تولید مشروبات تقلبی در ایران وجود دارد؟
-بله! چون خوردن الکل حرام است، بخشی از بدنه حکومت برای اینکه مصرف‌کنندگان مشروب مجازات شوند، هر از چند گاهی به الکل‌های طبی خوراکی در بازار، درصدی مواد افزودنی مثل متانول اضافه می‌کنند، به این بهانه که این الکل را به پزشکان می‌دهیم تا برای تزریق استفاده کنند، پس کسی نباید آن را بخورد. در حالی که فروشنده مشروب و فروشنده الکل از این موضوع اطلاع ندارند! البته احتمال اینکه در الکل موجود در داروخانه‌ها و سهمیه وزارت بهداشت، الکل چوب وجود داشته باشد بسیار کم است. داروخانه‌ها هم این الکل‌ها را به عنوان الکل طبی با قیمت بسیار بالا به بعضی افراد میفروشند؛ اما ناگهان می‌بینید در کردستان، خوزستان، تهران یا شیراز یک دوره مسمومیت با الکل اتفاق می‌افتد.
-بسیاری از مردم می‌گویند این مسمومیت‌ها مانند حملات شیمیایی به دانش‌آموزان عمدی است و عوامل حکومت پشت آن قرار دارند.
-آن فردی که این مشروب‌ها را به میزبان آن مهمانی فروخته لزوما نخواسته برای اینها از الکل تقلبی استفاده کند. فروشنده یا ساقی و سازنده مشروب رفته با اطمینان از جمهوری اسلامی یک شیشه الکل طبی خریده با این تصور که این الکل خوراکی است؛ بعد کمی قند می‌جوشانند با این الکل مخلوط می‌کنند که یک رنگ زرد پایدار پیدا می‌کند؛ یکسری طعم‌هایی هم به آن اضافه می‌کنند و در شیشه‌هایی که از زباله‌گردها یا برخی افراد با قیمت گزاف خریدند می‌ریزند. برچسب‌ها را هم چاپ می‌کنند و همراه باندرول و به اسم «جانی واکر» یا «بلک اند وایت» به مشتری میفروشند! آنهم با این تصور که خطری ندارد چون الکل خوراکی است با کمی قند و چاشنی. یک شیشه «جانی واکر» تقلبی را که اینطوری تهیه شده ۸۰۰ هزار تومان تا یک میلیون میفروشند. اما سازنده مشروب از روی قصد و غرض، مشروب تقلبی درست نکرده تا مشتری خود را از دست بدهد! آنها نمی‌دانند که از سرمنشأ این الکل، آلوده به متانول است که افراد می‌توانند با خوردن آن راهی بیمارستان شوند. برای هر بطری، ۲۰ درصد الکل متانول اضافه شده که اگر یک لیوان بخورید اتفاقی نمی‌افتد ولی با خوردن بیشتر از یک لیوان تا یک بطری، مسمومیت ظاهر می‌شود اما نه بلافاصله؛ بلکه خیلی دیرتر، دو سه روز بعد و در فاصله زمانی که متانول دیگر به اعصاب چشم و کلیه چسبیده است.
-چرا برخی مصرف‌کنندگان پس از نوشیدن مشروبات تقلبی دیر به بیمارستان مراجعه می‌کنند؟
-اغلب مصرف‌کنندگان این مشروب‌ها به دلیل مشکلات قانونی یا به مراکز درمانی مراجعه نمی‌کنند یا دیر مراجعه می‌کنند و بیشتر در معرض خطر قرار می‌گیرند. وقتی خبرگزاری فارس خواستار ابطال پروانه طبابت و اجرای حد شرعی در خصوص پزشکان مسموم شده، احتمال ابطال پروانه پزشکی این افراد کم نیست. آنوقت می‌گویند چرا متخصصان از کشور مهاجرت می‌کنند! وقتی تا این حد ناامنی برای یک پزشک ایجاد می‌کنند آنها هم فرار و مهاجرت را بر ماندن در کشور ترجیح می‌دهند. در بیمارستان‌ها یک زمانی پس از آنکه این افراد، درمان می‌شدند احکام اسلامی در مورد آنها اجرا می‌شد که معمولا شلاق یا زندان را بازخرید می‌کنند. بارها شاهد بودم وقتی افراد پس از نوشیدن الکل تقلبی دچار عوارض می‌شدند، کسی آنها را به بیمارستان نمی‌برد چون آنجا یک نیروی حراستی بود که مشخصات آنها را می‌گرفت و تحت تعقیب قرار می‌گرفتند، به همین دلیل اغلب این افراد از ترس مجازات شرعی به بیمارستان مراجعه نمی‌کردند و دچار کوری یا مرگ می‌شدند. بیماری داشتم خواهرش ۳-۴ روز بعد او را به بیمارستان آورده بود، به سرعت دیالیزش کردیم ولی کور شد. بنابراین پس از پایان مهمانی هم متوجه نمی‌شوید که مسموم شده‌اید. مسمومیت هیچگاه در مهمانی اتفاق نمی‌افتد.
۱۰ سی‌سی متانول، کوری دائمی ایجاد می کند. اگر داخل یک بطری از الکل طبی ۱۰ سی‌سی متانول اضافه شده باشد و همه آن بطری را یک نفر بخورد، ابتدا تصور نمی‌کند مسموم شده ولی صبح روز بعد دچار تنگی‌نفس و اسیدوز می‌شود. برخی اوقات دو روز بعد به پزشک مراجعه می‌کنند؛ ولی اگر همان ابتدا متوجه وجود متانول شوند و ۶ تا ۱۲ ساعت اول مراجعه کنند می‌توان فرد را دیالیز و متانول را خارج کرد. از طرفی علائم مسمومیت با علایم مستی مثل تهوع و سردرد یکی است.
این پزشک در پایان این گفتگو توضیح داد: «طی دو دهه اول پس از انقلاب تا اواخر دهه ۷۰ مشروب پلمب شده نداشتیم. البته این نوع مشروب به کشور وارد می‌شد ولی تعدادشان زیاد نبود و بیشتر مشروبات باز در بازار بود. بعضی‌ها در خانه‌های خود عرق کشمش و شراب می‌انداختند. در دوره دانشجویی که در شمال بودم همیشه مشروبات به صورت باز بود؛ مشروب شیشه‌ای و پلمب شده خیلی محدود می‌آمد و قیمت بالایی داشت، عموم مردم هم استفاده نمی‌کردند. از دهه ۸۰ به بعد کم‌کم مشروب پلمب‌شده با چراغ سبز جمهوری اسلامی به صورت گسترده وارد ایران شد که سود آن پشت پرده به جیب خودشان می‌رفت و همچنان هم می‌رود. از آن زمان یک ارمنی برای من مشروبات خوبی می‌آورد ولی در بازار، تقلبی هم بود. اما در شمال، مشروب تقلبی پلمب شده خیلی زیاد بود من خودم چند بار گرفتم. قیمت‌اش هم خیلی بالاتر از قیمت تهران بود، برندهای معروفی مثل «جانی واکر» اما اینها ناراحتی کلیه یا کوری ایجاد نمی‌کرد، چون الکل صنعتی نبود، معمولا الکل‌های سفید موجود در بازار را با آب و رنگ و طعم‌دهنده مخلوط می‌کردند، وقتی این مشروب را می‌خوردی فقط از گیرایی آن متوجه می‌شدی که تقلبی است، بیشتر خواب‌آور بودند. گاهی هم در داخل اینها قرص خواب می‌ریختند، صبح هم سردرد به سراغم می‌آمد؛ بعد از این تجربه‌ها دیگر از شمال مشروب نمی‌خریدم.»
به گفته این پزشک، یکسری کارخانجات زیرزمینی در جنوب تهران و حوالی قزوین مشروبات تقلبی با شیشه‌های مشابه اصل با دستگاه‌های پلمب عین اصل تولید می‌کنند و حتی از پلمب هم نمی‌توان فهمید این مشروب تقلبی هستند.
با اینهمه قانون و مقررات و محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی که جمهوری اسلامی برای تولید و فروش و مصرف الکل در کشور به وجود آورده و با وجود پیامدهای آسیب‌زا و حتا مرگبار مشروبات تقلبی، ایران یکی از کشورهای پرمصرف‌کننده‌‌ی مشروبات الکلی به شمار می‌رود که میزان مصرف سرانه‌ی معتادان آن بیش از معتادان به الکل در اروپاست.
