احمد رأفت – سوریه گام به گام از جمهوری اسلامی فاصله می‌گیرد و به کشورهای عربی نزدیک می‌شود. سیاست جدید سوریه از پشتیبانی روسیه، دیگر متحد حکومت بشار اسد نیز برخوردار است. بشار اسد که ده خرداد، چند روز پس از مراسم رسمی برای مرگ ابراهیم رئیسی که ۳۰ اردیبهشت در سقوط هلی‌کوپتر کشته شد، به تهران سفر کرده بود، در ملاقات با علی خامنه‌ای از تائید سخنان رهبر جمهوری اسلامی شانه خالی کرد و تنها اشاره‌ای به «راهبردی بودن» روابط بین دو کشور اشاره کرد.
علی خامنه‌ای در این دیدار به بشار اسد نسبت به تلاش‌هایش برای نزدیکی به جهان عرب هشدار داد. رهبر جمهوری اسلامی در این دیدار به رئیس جمهور سوریه یادآوری کرد که «غربی‌ها و دنباله‌های آنها در منطقه قصد داشتند با جنگی که علیه سوریه راه انداختند، نظام سیاسی این کشور را ساقط کنند، ولی موفق نشدند و اکنون نیز در نظر دارند با شیوه‌های دیگر و از جمله وعده‌هائی که هیچگاه به آن عمل نخواهند کرد، سوریه را از معادلات منطقه خارج کنند.»
از زمان حمله اسرائیل به باریکه غزه پس از حمله تروریستی حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، سوریه تمام تلاش خور را به کار گرفته است که به هیچ وجه به این جنگ وارد نشود و خود را در حاشیه نگهدارد. حتا پس از حمله ۱۳ فروردین اسرائیل به ساختمانی در دمشق، که جمهوری اسلامی ادعا می‌کند محل کنسولگری آن بوده نیز دولت سوریه از هرگونه واکنشی، به استثنای انتشار بیانیه‌ای در محکومیت این اقدام نظامی، خودداری کرد. در این حمله ۷ نفر از نظامیان جمهوری اسلامی، از جمله رضا زاهدی از فرماندهان ارشد نیروی قدس کشته شدند.
یک دیپلمات سابق سوری که در لندن مستقر است و مایل نیست از او نام برده شود، به کیهان لندن می‌گوید «در اواخر ماه نوامبر سال گذشته میلادی، دولت اسرائیل در یکی از کشورهای عربی با نماینده اعزامی بشار اسد ملاقاتی داشته و در این ملاقات به صورت جدی هشدار داد که هرگونه اقدام سوریه در حمایت از حماس می تواند به نابودی کامل رژیم کنونی در سوریه بیانجامد.» هشداری که به گفته این دیپلمات سابق سوری «از سوی حکومت بشار اسدی بسیار جدی گرفته شده است.» همین دیپلمات می‌افزاید «البته روسیه، پادشاهی سعودی و امارات متحده عربی نیز به سوریه هشدار داده‌اند که هرگونه اقدامی علیه اسرائیل می‌تواند عواقب بسیار ناگواری برای رژیم اسد داشته باشد.»
سوریه با وجود حملات مکرر اسرائیل به پایگاه‌های نیروی قدس وابسته به سپاه پاسداران و گروه‌های تحت حمایت جمهوری اسلامی در دو سال گذشه، هرگز دست به هیچ اقدام نظامی متقابل نزده است. سوریه با اینکه بخشی از «محور مقاومت» به رهبری جمهوری اسلامی به حساب می‌آید اما تنها عضور این محور است که تا کنون در هیچ اقدام نظامی علیه اسرائیل شرکت نداشته و اجازه نیز نداده است که از خاک این کشور حمله‌ای به اسرائیل انجام گیرد. البته این تصمیم بشار اسد با مخالفت‌هائی در درون حکومت سوریه نیز مواجه بوده است. اختلافاتی که پس از کشته شدن مرموز رستم غزالی رئیس شعبه امنیت سیاسی حکومت سوریه، که یکی از مخالفین نفوذ جمهوری اسلامی بود، تغییراتی در نهادهای امنیتی این کشور را به دنبال داشت.
سرلشکر علی مملوک از چهره‌های برجسته حزب بعث سوریه به ریاست دفتر امنیت ملی ریاست جمهوری سوریه منصوب شد که جایگاه مشورتی برای بشار اسد دارد. سرلشکر کفاح ملهم از دیگر مقامات نظامی بالای سوریه و حزب بعث این کشور، جایگزین او در سمت رئیس نهاد امنیتی ملی سوریه شد. او پیشتر رئیس سازمان امنیتی ارتش سوریه بود که سرلشکر کمال حسن جانشین وی شد. این نظامیان که در مناصب کلیدی قرار گرفته‌اند، همگی خواهان نزدیکی سوریه به جهان عرب و فاصله گرفتن از جمهوری اسلامی هستند.
محمود گیلانی روزنامه‌نگار سوری در گفتگو با کیهان لندن می‌گوید «فاصله گرفتن حکومت بشار اسد از جمهوری اسلامی چندین دلیل دارد، که شاید مهم‌ترین آنها فشارهای روسیه برای کاهش نفوذ سپاه پاسداران در سوریه باشد. نباید فراموش کرد که نیروهای تحت حمایت جمهوری اسلامی به دستور نظامیان روسی از منطقه مرزی با اسرائیل در بلندی‌های جولان ده‌ها کیلومتر دور شدند و هرگونه امکان عملیات نظامی علیه اسرائیل از آنها سلب شده است.»
این روزنامه‌نگار سوری در ادامه گفتگو با کیهان لندن می‌افزاید «امروز بازگرداندن سوریه به نهادهای عربی اولویت سیاست خارجی حکومت بشار اسد است.» سوریه با آغاز جنگ داخلی در این کشور از کلیه نهادهای عربی چون اتحادیه عرب کنار گذاشته شد. از این کشور برای اولین بار در سال گذشته میلادی برای شرکت در نشست سران کشورهای عضو اتحادیه عرب که در پادشاهی سعودی برگزار شد دعوت به عمل آمد و البته امسال هم در نشستی که ماه مه در بحرین برگذار شد حضور پیدا کرد. در نشست منامه سوریه پس از سال‌ها امضای خود را زیر بیانیه امارات متحده عربی در رابطه با ادعای مالکیت سه جزیره (ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک) در خلیج فارس گذاشت. آخرین باری که سوریه از این ادعای امارات متحده عربی پشتیبانی کرده بود به دوران ریاست جمهوری حافظ اسد، باز می‌گردد.
یکی از ابزار فشار کشورهای عربی و روسیه بر سوریه جهت فاصله گرفتن از جمهوری اسلامی، وعده سرمایه‌گذاری در بازسازی این کشور در پایان جنگ داخلی است. رژیم بشار است که در حال حاضر کنترل بیش از ۸۰ درصد خاک خود را در دست دارد، سرگرم طراحی برای بازسازی کشور است. روسیه وعده داده است به شرطی که شرکت‌های روس نقشی قابل توجه در این بازسازی داشته باشند، می‌تواندامنیت این کشور را تامین کند. تامین امنیت یکی از شروط اصلی آغاز روند بازسازی سوریه است که محتاج بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است. شرط دیگر ورود سرمایه‌های عربی به این روند، محدودیت گسترده حضور و نفوذ جمهوری اسلامی و نیروهای نیابتی‌اش در سوریه است.
نفوذ و حضور جمهوری اسلامی در سوریه مهم‌ترین پرونده‌ای است که در ماه اردیبهشت روی میز نشست مشترک وزرای خارجه سوریه، مصر، پادشاهی سعودی که به میزبانی اردن در امان برگزار شد، قرار گرفت. در همین نشست فعالیت‌های گروه‌های شبه‌نظامی تحت حمایت نیروی قدس و جمهوری اسلامی در منطقه و نقش سپاه پاسداران در قاچاق مواد مخدر و قرص‌های روان‌گردان به کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس از طریق اردن نیز دو پرونده دیگری بودند که در این نشست مورد بررسی قرار گرفتند.
در جمهوری اسلامی نیز با گذشت زمان بر شمار مخالفان حمایت گسترده از رژیم بشار اسد افزوده می‌شود. در رابطه با حملات بسیار دقیق اسرائیل علیه فرماندهان سپاه و نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی، کم نیستند کسانی که معتقدند این عملیات بر مبنای اطلاعاتی که منابع اطلاعاتی سوری در اختیار ارتش اسرائیل قرار می دهند صورت می‌گیرند. آنچه در مورد آن اختلاف نظر وجود دارد نقش حکومت بشار اسد در ماجرا است. مشخص نیست که رساندن این اطلاعات به ارتش و نهادهای امنیتی اسرائیل با اطلاع بشار اسد صورت می‌گیرد، یا اینکه موساد توانسته در نهادهای نظامی و امنیتی سوریه نفوذ کند.
کنار گذاشته شدن جمهوری اسلامی نه تنها از روند بازسازی بلکه در اقتصاد کنونی سوریه نیز یکی دیگر از دلایل نارضائی بسیاری از حمایت های گسترده و پرخرج جمهوری اسلامی از حکومت بشار اسد است. اخیرا بار دیگر حشمت‌الله فلاحت‌پیشه رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی تاکید کرد که هیچ اقدامی برای تسویه بدهی ۳۰ میلیارد دلاری سوریه به ایران انجام نگرفته است، در حالی که مدت‌هاست که روسیه در حال وصول طلب‌های خود است. همین عضو سابق مجلس طلب جمهوری اسلامی از سوریه را برابر با یک سال بودجه عمومی کشور ارزیابی می‌کند و می‌افزاید حجم مبادلات اقتصادی ترکیه، کشوری که از مخالفان بشار اسد حمایت می‌کند، با سوریه در سال ۲۰۲۳ میلادی از مرز دو میلیارد دلار عبور کرد. رقمی که تقریبا ۲۰ برابر صادرات جمهوری اسلامی به سوریه است.
