فیروزه نوردستروم- بر اساس گزارش رسانه‌های داخلی، محلول درمانی آلوده به آلومینیوم تولید شرکت «ثامن» وابسته به «آستان قدس رضوی» که برای «دیالیز صفاقی» بیماران کلیوی استفاده می‌شود و از دی‌ماه ۱۴۰۲ توزیع شده بود، تا اردیبهشت‌ماه امسال تعداد زیادی از بیماران را مسموم کرده و به کام مرگ فرستاده است. در «دیالیز صفاقی» (PD) از یک جداره داخلی شکم بیمار برای رد و بدل محلول دیالیز با خون استفاده می‌شود. میزان این آلودگی در محلول‌های «دیالیز صفاقی» بسیار بالا و بین ۵ تا ۱۰ برابر حد مجاز برآورده شده است. به گفته رئیس انجمن نفرولوژی این سرم‌ها، دست‌کم جان ۱۰ بیمار را گرفته است. تنها در تهران ۳ نفر و در اصفهان ۴ نفر به همین علت فوت کرده‌اند.
در این مدت، بیماران با نشانه‌های گیجی، منگی، حواس‌پرتی، درد عضلانی، بی‌اشتهایی، تشنج و… دیده شده‌اند. برخی هم کارشان به بخش مراقبت‌های ویژه و ونتیلاتور رسید و در نهایت برخی جان خود را از دست دادند.
عضو خانواده یکی از بیمارانی که در پی مصرف محلول دیالیز صفاقی دچار مشکل شده، به خبرآنلاین گفته: «برادر ۶۰ ساله‌ی من نزدیک پنج سال است که دیالیز صفاقی می‌شود، اما حدوداً از چهار ماه پیش بود که به شدت بی‌اشتها شده بود و بعضاً غذا هم که می‌خورد، بلافاصله حالت تهوع به او دست می‌داد. در کنار این علائم، تکلم‌اش هم دچار مشکل شده بود. نمی‌دانستیم علت چیست، گمان می‌کردیم این حالت صرفاً ضعف ناشی از دیالیز باشد. نه ما و نه پزشکان فکرش را هم نمی‌کردیم که ماه‌هاست آلومینیوم وارد خون برادرم می‌شود.»
ایرج نجفی استاد بازنشسته‌ی دانشگاه علوم پزشکی ایران و محقق اصلی دیالیز صفاقی در کشور بیشترین میزان مسمومیت‌ها و مرگ‌ها را از اصفهان، شیراز، مشهد و تهران گزارش داده و گفته است: «ممکن است درگیری وسیع‌تر باشد، اما اطلاعی نداشته باشیم. از وزارت بهداشت خواستیم که بیمار دیالیز صفاقی از نظر وجود آلومینیوم در خون، سالانه یک تا دو بار آزمایش شود، اما مرکز آماده‌ای برای این‌کار وجود ندارد. سازمان انرژی اتمی دستگاه‌ها را دارد اما آنطور که باید، با ما همکاری نمی‌کند. پس از اتفاق رخ‌داده اطلاع دارم که شرکت ثامن در مشهد، این آزمایش‌ها را برای بیماران مشهدی انجام داده است.»
محمد اسماعیل‌خانی مدیر انجمن خیریه حمایت از بیماران کلیوی استان اصفهان نیز از این مسئله اظهار بی‌اطلاعی کرده و با بیان اینکه «مشکل جمع شده» ادعا کرده است: «ما از نظر درمانی به ماجرا ورود نمی‌کنیم، یکی، دو مورد با ما تماس داشتند که این مسئله را شنیده بودند، اما کسی به ما گزارش مستقیم نداد.»
او در حالی از این مسئله مهم اظهار بی‌اطلاعی کرده که به گفته خودش، استان اصفهان ۳ هزار بیمار دیالیزی دارد که ۳۸۰ تا ۴۰۰ نفرشان دیالیز صفاقی می‌شوند. متخصصانی که در این مدت روی موضوع کار کرده‌اند، می‌گویند که ۱۰ تا ۱۵ درصد بیماران کلیوی در اصفهان مسموم شده‌اند. گزارش مسمومیت‌ها با این محلول از تهران، شیراز، مشهد و اصفهان رسیده و متخصصان از سایر استان‌ها بی‌اطلاع‌اند.
ایرج نجفی نیز که از تعداد مسمومیت‌ها بی‌اطلاع است گفته که «حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد بیماران مرکز خودش و بیماران دیالیز صفاقی اصفهان درگیری‌های سنگینی پیدا کرده‌اند؛ البته ممکن است سایر بیماران هم درگیر شده باشند اما علائم‌شان خفیف باشد». به گفته او، «مسمومیت ناشی از آلومینیوم در جهان بسیار نادر است، ۲۰ سال پیش در کانادا و مالزی چنین اتفاقی افتاد که بلافاصله به آن ورود کردند. پزشکان بطور مرتب توصیه می‌کنند که بیماران باید آلومینیوم خون‌شان را اندازه‌گیری کنند.»
اینهمه در حالیست که حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از مجموع ۲۰۰ نفرولوژیست فعال کشور در زمینه دیالیز صفاقی نیز از این اتفاق اطلاعی نداشتند و حتی رئیس انجمن نفرولوژی هم در ابتدا بی‌اطلاع بود.
نجفی می‌گوید: «به‌دلیل بی‌اطلاعی بخشی از پزشکان و پرستاران کشور از اتفاق رخ‌داده، تعدادی از بیماران جان‌شان را از دست دادند، بنابراین لازم است که به دور از بهره‌برداری‌های سیاسی و نگران کردن بیماران، اطلاعات منطقی به آگاهی عموم برسد.»
محمدرضا یک پزشک متخصص اورولوژی در گفتگو با کیهان لندن، آلومینیوم را یک عنصر غیرضروری برای بدن انسان می‌داند که مقدار ناچیز آن در رژیم غذایی از طریق دستگاه گوارش جذب می‌شود با این حال، ورود آلومینیوم زیاد به بدن می‌تواند اثرات سمی در پی داشته باشد. میزان زیاد این عنصر در بدن کشنده است، اما اگر بیمار زنده بماند، دچار از کار افتادن کلیه و عوارض عصبی و اختلال در عملکرد کبد و مغز می‌شود.
دکتر محمدرضا بر تاثیرات سمّی آلومینیوم بر روی رفتار، سیستم اعصاب، سیستم هورمونی و خون‌سازی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «اصولا دولت و مسئولین به درستی جزئیات مسئله را عنوان نمی‌کنند به‌خصوص در رابطه با شرکت‌های داروسازی که متعلق به خودشان است مثلا شرکت داروسازی ثامن در مشهد متعلق به آستان قدس رضوی و وابسته به خودشان است، هر گندی بزنند لاپوشانی می‌کنند و یکجوری مسئله را کم‌اهمیت جلوه داده و جلوی تحقیق و تفحص را می‌گیرند.»
به گفته این متخصص، «این سرم‌ها فقط میزان بالایی از آلومینیوم نداشته‌اند بلکه سرب کادمیوم جیوه هم به مقدار بیش از استاندارد داشته‌اند در حالی که مسئولین فقط به آلومینیوم اشاره می‌کنند. این میزان املاح سنگین فاتحه کبد، کلیه و مغز بیمار را می‌خواند،. البته الان هم مشکل منتفی نشده زیرا بسیاری از بیماران هنوز مقدار زیادی از این سرم‌ها را در منزل ذخیره کرده‌اند و روح‌شان از مسموم بودن آنها خبر ندارد.»
چند روز پس از انتشار خبر مسمومیت‌ها در ۲۶ خردادماه، سازمان غذا و دارو آلودگی برخی از محلول‌های دیالیز شرکت «ثامن» به فلزات سنگین را تایید و اعلام کرد: «در آزمایش‌های انجام‌شده روی محلول دیالیز صفاقی شرکت ثامن مشخص شد، برخی تولیدات این شرکت از نظر آلودگی به فلزات سنگین به‌خصوص آلومینیوم، با استاندارد منطبق نبود اما برخی نمونه‌ها قابل قبول بودند.»
طبق اعلام انجمن نفرولوژی کشور، مسئولان شرکت «ثامن» ابتدا نمی‌پذیرفتند، اما به تدریج و با پذیرش این موضوع، اعلام کردند که عامل این آلودگی، مواد اولیه تولید محلول دیالیز صفاقی بوده است. ظاهراً این آلودگی از ابتدای عرضه این محصول (حدوداً از بهمن سال گذشته) وجود داشته و به همین علت، میزان انباشت آن در خون بیماران به صورت تدریجی بالا رفته و باعث عوارض شدید شده است.
پس از اعلام خبر مسمومیت‌ها و آلودگی سرم‌ها، به گفته‌ی ایرج نجفی محقق دیالیز صفاقی «همان موقع یعنی از حدود ۱۰ روز پیش، قرار بر این شد تا به صورت فوری محلول‌های جدید تولید شود تا دیگر از منبعی که آلودگی در آن وجود داشت، استفاده نکنند».
با اینهمه، بیمارانی که این سرم‌ها را در خانه ذخیره کرده‌اند در حال مصرف آن هستند.
عین موارد دیگر، هیچ آمار دقیقی در این زمینه نیز وجود ندارد. بر اساس آنچه در خبرگزاری‌های داخلی منتشر شده، در ایران حدود ۶۰۰ بیمار دیالیز صفاقی ثبت شده‌اند. در حالی که دکتر شهرزاد عصاره رئیس انجمن نفرولوژی ایران می‌گوید: «در کشور حدود ۸۰۰ بیمار دیالیز صفاقی داریم». در یک دوره تعداد این بیماران ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ نفر بود، اما تعدادشان به ۶۰۰ نفر رسیده است. این در حالیست که بر اساس آمارهای جهانی تعداد این افراد می‌بایست تا کنون به ۱۰ تا ۱۵ هزار نفر می‌رسید.
به گفته ایرج نجفی متخصص نفرولوژی «این بیماران باید به‌سرعت تحت درمان قرار گیرند. باید در بیمارستان‌ها بستری شوند و به‌سرعت پیگیری درمان برایشان انجام شود. اما متاسفانه اورژانسی بودن شرایط خیلی قابل درک نیست و فکر می‌کنند که بیمار دیالیز صفاقی، دیالیز خونی هفته‌ای ۶ بار و هربار ۴ ساعت را انجام می‌دهد و درمان می‌شود؛ در حالی که ممکن است بیمار دچار تشنج و مرگ شود.»
شرکت دارویی «ثامن» وابسته به «بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی» است و در سال ۶۳ با عنوان «سرم‌سازی ثامن» (سهامی خاص) در مشهد ثبت شد. این شرکت تنها تولیدکننده محلول‌های دیالیز صفاقی در کشور است. قبلاً مدیرعامل این شرکت گفته بود که آنها ظرفیت تولید روزانه ۲۵ هزار کیسه محلول دیالیز صفاقی را دارند و در صورت نیاز می‌توانند حدود پنج هزار بیمار مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی را تحت پوشش تولید این محلول قرار دهند.
دکتر محمدرضا متخصص اورولوژی در ادامه توضیحات به کیهان لندن می‌گوید: «شما اگر بتوانید لیست مدیران شرکت «لفاف خزر» و «ثامن» و «برکت» را پیدا کنید، به یک مافیای دارویی می‌رسید که اکثر سهامداران و مدیران آنها یکسری افراد خاص هستند. شرکت «لفاف خزر» که لوازم دیالیز می‌سازد با شرکت داروسازی «ثامن» و «برکت» همه با هم هستند و تحقیق درباره این مسمومیت‌ها هم به هیچ جایی نمی‌رسد. «لفاف خزر» در تولید وسایل دیالیز اشتباه کرده اما کسی جوابگو نیست. به‌خصوص اینکه شرکت «برکت» سهام‌اش متعلق به بیت رهبری است و شرکت «ثامن» هم همینطورست و «لفاف خزر» هم تحت قیمومیت آنها است.»
