در روزهای گذشته نتایج نظرسنجی‌هایی با ارزیابی‌های متفاوت در ارتباط با نمایش انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری اسلامی در ایران منتشر شده است از جمله نتایج یک نظرسنجی که توسط مؤسسه «گمان» انجام شده نشان می‌دهد مشارکت در انتخابات این دوره کمتر از ۴۰ درصد خواهد بود.
مؤسسه «گمان» مستقر در هلند نتایج یک نظرسنجی را با عنوان «نگرش ایرانیان به انتخابات ۱۴۰۳» منتشر کرده است. بر اساس یافته‌های این نظرسنجی بیش از ۶۵ درصد از مردم ایران در این انتخابات شرکت نخواهند کرد.
نتایج این نظرسنجی همچنین نشان می‌دهد حدود ۱۰ روز به انتخابات ریاست جمهوری، ۳۴ درصد جامعه از زمان برگزاری آن اطلاع نداشتند.
مؤسسه «گمان» همچنین نوشته مقایسه رفتار انتخاباتی پاسخ‌دهندگان در انتخابات اسفند ۱۴۰۲ و تصمیم آنها برای انتخابات پیش رو نیز نشان می‌دهد ۸۵ درصد کسانی که در انتخابات سال قبل شرکت نکردند، قصد شرکت در انتخابات امسال را هم ندارند. در مقابل، ۶ درصد از کسانی که در آن انتخابات رای نداده‌اند، اعلام کردند که در این رای‌گیری که قرار است هشتم برگزار شود حضور خواهند یافت.
همچنین حدود ۱۲ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی هنوز برای شرکت در این رأی‌گیری تصمیم قطعی نگرفته‌اند.
بر اساس گزارش مؤسسه «گمان» ۴۸ درصد از رأی‌اولی‌ها که با رسیدن به سن قانونی ۱۸ سال، برای نخستین بار می‌توانند در انتخابات شرکت کنند، قصد شرکت در انتخابات را ندارند. در مقابل حدود ۳۴ درصد از آنها می‌خواهند رای دهند.
در میان کسانی که قصد دارند در انتخابات رای دهند، مسعود پزشکیان و سعید جلیلی از آرای بیشتری نسبت به دیگر نامزدها برخوردار هستند و محمدباقر قالیباف در جایگاه سوم قرار گرفته است. حدود ۱۸ درصد رای‌دهندگان هم هنوز درباره اینکه به چه کسی رای بدهند، تصمیم نگرفته‌اند.
در میان آنهایی که هنوز درباره شرکت یا عدم شرکت در انتخابات مردد هستند، اقبال به مسعود پزشکیان بیش از دیگر کاندیداهاست. همچنین، حدود ۱۵ درصد مرددین شرکت در این انتخابات، احتمال دارد که رای سفید (باطله) بدهند.
«گمان» از کسانی که نمی‌خواهند در انتخابات ریاست جمهوری رای دهند یا هنوز تصمیم قطعی نگرفته‌اند سوال کرده که «اگر در انتخابات رای نمی‌دهید، دلیل اصلی رای ندادن شما چیست؟» حدود ۶۸ درصد آنها «مخالفت با کلیت نظام جمهوری اسلامی» را دلیل رای ندادن خود اعلام کرده‌اند؛ همچنین ۱۸ درصد از این گروه «کم‌اختیار بودن مقام ریاست جمهوری اسلامی»، و حدود ۸ درصد هم «رد صلاحیت کاندیدای مطلوب خود» را علت عدم شرکت در انتخابات اعلام کردند.
از کسانی که می‌خواهند رای بدهند یا هنوز تصمیم قطعی نگرفته‌اند سوال شد که «اگر در انتخابات رای می‌دهید، انگیزه اصلی شما برای رای دادن چیست؟» حدود ۵۰ درصد آنها «مشارکت سیاسی، استفاده از حق رای و راهگشایی برای بهبود شرایط» را انگیزه خود برای رای دادن اعلام کردند. همچنین ۳۸ درصد از این افراد «انتخاب کاندیدای اصلح، حمایت از نظام و رهبری، و مایوس ساختن دشمنان» را انگیزه اصلی خود برای رأی دادن دانستند. از سوی دیگر، ۸ درصد آنها هم اظهار داشتند که «از سر اجبار یا برای داشتن مهر در شناسنامه» در انتخابات رای می‌دهند.
به این ترتیب، بر اساس این نتایج، مجموع آرای اجباری (۸درصد) و آرای احتمالی باطله (۱۵درصد) و کسانی که در رأی‌گیری هشتم تیر شرکت نخواهند کرد (بیش از ۶۵درصد) به بیش از ۸۸درصد می‌رسد!
طبق اعلام ستاد انتخابات کشور، شمار واجدان شرایط رأی دادن حدود ۶۱ میلیون و ۱۷۲ هزار و ۲۹۰ نفر است.
بر اساس اطلاعات منتشر شده در وبسایت مؤسسه «گمان» نظرسنجی «نگرش ایرانیان به انتخابات ۱۴۰۳» از تاریخ ۲۸ تا ۳۰ خرداد ۱۴۰۳ به مدت ۳ روز انجام شده است.
«گمان» همچنین نوشته است: «نتایج این گزارش بر مبنای نمونه آماری متوازن‌شده [تعدیل شده]، شامل ۷۷هزار و ۲۱۶ پاسخ‌دهنده از داخل ایران می‌باشد. یافته‌های این گزارش، دیدگاه افراد باسواد بالای ۱۹ سال ساکن ایران (برابر با ۹۰ درصد جمعیت بزرگسال ایران) را بازتاب می‌دهد و با سطح اعتبار ۹۵درصد و فاصله اعتبار ۵درصد [ضریب خطای ۵ درصد] قابل تعمیم به این جامعه هدف است». بر اساس این اعلام، نتایج منتشرشده پاسخ افرادی را که از خارج کشور در این نظرسنجی شرکت کرده و حق شرکت در نمایش انتخابات هشتم تیر را دارند، در نظر نگرفته است.
در ایران نیز بازار نظرسنجی‌های انتخاباتی داغ است. خبرگزاری «تسنیم» وابسته به سپاه پاسداران و کانال تلگرامی «سپاه قدس» صبح روز دوشنبه چهارم تیرماه نتایج یک نظرسنجی را منتشر کردند که در آن ادعا می‌شود میزان مشارکت در انتخابات ریاست‌جمهوری ۵۱/۷ درصد خواهد بود.
به گزارش «تسنیم» این نظرسنجی در روزهای دوم و سوم تیرماه از سوی «مرکز رشد دانشگاه امام صادق» انجام شده است. همچنین گفته شده که داده‌های این نظرسنجی از «پانل ملی متا» با نمونه ۱۵۰۰ نفری گردآوری و با روش مدل‌سازی جمعیتی تحلیل شده است.
در گزارشی از یافته‌های این نظرسنجی آمده ۲۴/۴ درصد از مشارکت کنندگان قطعی و احتمالی در انتخابات، گفته‌اند به مسعود پزشکیان رأی خوهند داد. محمدباقر قالیباف با ۲۳/۴ درصد رای و سعید جلیلی با ۲۱/۵ درصد به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند.
امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی با ۴/۵ درصد، علیرضا زاکانی و مصطفی پورمحمدی به ترتیب با ۲/۴ درصد و ۲ درصد در مراحل بعدی قرار گرفته‌اند. همچنین بر اساس این نظرسنجی، ۲۱/۸ درصد از مردم هنوز تصمیم نگرفته‌اند که رأی خودرا به نفع کدام نامزد به صندوق بیندازند.
مرکز افکارسنجی «ایسپا» وابسته به جهاد دانشگاهی نیز روز دوشنبه چهارم تیرماه نتایج یک نظرسنجی درباره انتخابات ریاست جمهوری را منتشر کرده که نشان می‌دهد ۲۷/۲ درصد به هیچ وجه در انتخابات شرکت نخواهند کرد.
بر اساس نتایج این نظرسنجی، ۴۲/۵ درصد قطعاً در انتخابات شرکت می‌کنند، ۷/۷ درصد به احتمال زیاد شرکت خواهند کرد. ۱۶/۱ درصد هنوز تصمیمی نگرفته اند، ۶/۵ درصد احتمال کمی دارد در انتخابات شرکت کنند.
این نظرسنجی در روزهای دوم و سوم تیرماه برگزار شده و نتایج آن نشان می‌دهد مسعود پزشکیان با ۲۴/۴ درصد آرای شرکت‌کنندگان قطعی یا شرکت‌کنندگانی که به احتمال زیاد در انتخابات حضور خواهند داشت، صدرنشین رقابت کاندیداهاست.
پس از او سعید جلیلی با ۲۴ درصد، محمدباقر قالیباف با ۱۴/۷ درصد، امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی با ۲ درصد، علیرضا زاکانی با ۱/۷ درصد و مصطفی پورمحمدی با ۰/۷ درصد در رتبه‌های دوم تا ششم قرار دارند.
مرکز افکارسنجی «ایسپا» هفته گذشته نتایج نظرسنجی دیگری را که در روزهای ۲۹ و ۳۰ خردادماه ۱۴۰۳ برگزار شده بود منتشر کرد که در آن سعید جلیلی پیشتاز انتخابات معرفی شده بود.
«ایسپا» اعلام کرده بود از میان کسانی که قطعا یا به احتمال زیاد در انتخابات شرکت می‌کنند در پاسخ به این سوال که اگر همین الان انتخابات برگزار شود به کدام یک از نامزدهای ریاست جمهوری رای می‌دهید؟ ۲۶/۲ درصد عنوان کردند سعید جلیلی؛ ۱۹/۸ درصد مسعود پزشکیان؛ ۱۹ درصد محمد باقر قالیباف؛ ۲/۶ درصد امیرحسین قاضی‌زاده؛ ۲ درصد علیرضا زاکانی؛ ۰/۹درصد هم مصطفی پورمحمدی و ۲۷/۴ نیز هنوز تصمیمی نگرفته‌اند.
چهاردهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری قرار است چهار روز دیگر در هشتم تیرماه برگزار شود. مسعود پزشکیان نماینده جریان اصلاح‌طلب حکومت است و محمدباقر قالیباف، سعید جلیلی، مصطفی پورمحمدی، امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی و علیرضا زاکانی نامزدهای وابسته به جریان اصولگرای رژیم هستند.
میزان بازتاب واقعیت در نظرسنجی‌ها
همه این نظرسنجی‌ها بر این مبنا صورت گرفته که هر شش نامزد جانشینی ابراهیم رئیسی تا روز انتخابات از رقابت صرف نظر نکنند. در صورت انصراف هر کدام از آنها قاعدتا نتایج این نظرسنجی‌ها نیز که اختلاف بین آنها هم نشان می‌دهد که قابل تعمیم به مواضع و رفتار همه واجدان شرایط رأی دادن نیستند، تغییر خواهد کرد.
در این میان اگر نظرسنجی مؤسسه «گمان» که در خارج کشور مستقر است بیشتر از منابع داخلی مورد اعتماد شرکت‌کنندگان باشد و پاسخ‌دهندگان در داخل ایران نیز با اطمینان از امنیت خود در آن شرکت کرده باشند، باز هم نتایج اعلام شده به عنوان «چکیده یافته‌های نظرسنجی» چندان بیانگر فضای جامعه ایران در داخل و خارج کشور به نظر نمی‌رسد.
«گمان» علاوه بر برخی پرسش‌ها که نتایج پاسخ به آنها را منتشر کرده، نظر شرکت‌کنندگان را در ارتباط با شیوه‌ی اداره کشور، شکل نظام سیاسی مورد قبول، انتخاب دو نماینده در یک انتخابات آزاد احتمالی از میان بیش از سی اسم، دو حزب مورد قبول در یک انتخابات آزاد احتمالی بر اساس اهداف برنامه‌ای آنها و غیره نیز مطرح کرده بود که تا لحظه تنظیم این گزارش در آنچه منتشرشده به نتایج آنها پرداخته نشده است.
در عین حال پاسخ و نمودار مربوط به گرایش سیاسی جامعه که این مؤسسه منتشر کرده چندان با آنچه در سال‌های اخیر در ایران روی داده، از جمله تحریم انتخابات خرداد ۱۴۰۰ که بر اساس آن رئیسی به ریاست دولت سیزدهم رسید و جنبش ملی ۴۰۱ و همچنین مشارکت به شدت پایین در انتخابات مجلس شورای اسلامی اسفند ۱۴۰۲ و اردیبهشت ۱۴۰۳ و نیز فضای عمومی کنونی در جامعه ایران نزدیک به نظر نمی‌رسد.
بر اساس یافته‌های مؤسسه «گمان» در نظرسنجی اخیر، فقط حدود ۳۶درصد جامعه «خواهان براندازی جمهوری اسلامی به عنوان پیش‌شرط هر تغییر» و در عوض ۲۴ درصد «خواهان تحولات ساختاری و گذار از جمهوری اسلامی» هستند. ۱۳ درصد هم «خواهان اصلاحات تدریجی در چارچوب نظام جمهوری اسلامی» و ۱۱ درصد «خواهان حفظ اصول و ارزش‌های انقلاب و حامی سیاست‌های نظام و رهبری»اند و حدود ۱۷ درصد هم خود را متعلق به هیچیک از این گرایش‌ها نمی‌دانند که با توجه به اینکه پاسخ‌دهندگان در یک نظرسنجی کاملا سیاسی شرکت کرده‌اند، قابل توجه است که دانست این میزان زیاد از پاسخ‌دهندگان خواهان چه هستند.
«گمان» نموداری را منتشر کرده که «پایگاه اجتماعی گرایش‌های سیاسی در داخل ایران را در پنج نظرسنجی اخیر» این مؤسسه «در سه سال گذشته نشان می‌دهد» که میزان «هیچکدام» از حدود ۹ درصد در سال ۱۴۰۰ به حدود ۱۷ درصد در سال ۱۴۰۳ افزایش یافته که با توجه به شفاف شدن صحنه سیاسی در سه سال اخیر مبهم به نظر می‌رسد.
افکار عمومی و رفتار عمومی
صرف نظر از سه نظرسنجی که در این گزارش به نتایج آنها اشاره شد، بطور کلی نظرسنجی‌هایی که نه برای سنجش واقعی افکار عمومی بلکه برای تولید نتایج منطبق با روایت مورد نظر برگزارکنندگان طراحی و انجام می‌شوند سبب می‌شود که اساسا ناقص باشند زیرا نتایج قابل اتکایی از دیدگاه‌های واقعی مردم ارائه نمی‌دهند و عمدتا به عنوان ابزار تبلیغ برای تأثیرگذاری بر یک رویداد مثلا «انتخابات» عمل می‌کنند.
این جهت‌گیری‌ها در طراحی آگاهانه و عامدانه نظرسنجی‌ها، اهمیت نیاز به نظرسنجی‌های شفاف و فراگیر برای بازتاب واقعی افکار عمومی و به دست دادن درک نسبتا دقیق از چشم‌انداز سیاسی را بیش از پیش برجسته می‌کند. این در حالیست که حتا یک نظرسنجی بی‌نهایت شفاف و بی‌طرف نیز فقط ممکن است تا اندازه‌ای مسیر و یا تمایل جامعه را نشان دهد. چنانکه به ویژه در سال‌های اخیر در دموکراسی‌ها نیز نظرسنجی‌های مؤسسات معتبر و مستقل و آزاد چندان منطبق با واقعیت و رفتار سیاسی و اجتماعی شهروندان نبوده‌اند. این ابهام و عدم انطباق در نظرسنجی‌ها هنگامی که شرایط جوامع غیرعادی و ملتهب است بیشتر شده و اتکاء بر نتایج را با مشکل روبرو می‌کند.
یکی از روش‌هایی که در برخی نظرسنجی‌های مربوط به مسائل سیاسی ایران به کار گرفته می‌شود، برای مثال، مطرح کردن نام‌های بی‌مورد در کنار افراد شاخص است. این سبب می‌شود که نظر یا رأی پاسخ‌دهندگان بین شمار زیادی از افراد «سرشکن» شود تا توجهات از فرد یا افراد معین منحرف و در نهایت، میزان محبوبیت و یا عدم محبوبیت آنها مخدوش شده و آنگونه که در واقعیت هست، ارائه نشود. به این ترتیب از اثر تبلیغی نظرسنجی به سود یا علیه یک فرد یا جریان یا رویداد جلوگیری می‌گردد. به همین دلیل است که مؤسسات وابسته به جمهوری اسلامی خارج کشور که عمدتا در دانشگاه‌های آمریکا و کانادا فعالیت دارند، برای تأثیرگذاری بر سیاست‌های دولت‌های غربی به ارائه‌ی نظرسنجی‌های تقلبی می‌پردازند و آنها را بیش از آنکه برای افکار عمومی ایران و جهان منتشر کنند، در اختیار سیاستمداران و لابیگران و محافل مؤثر اقتصادی قرار می‌دهند.
با اینهمه روندی که جامعه ایران از جمله در سال‌های اخیر طی کرده بارها نتایج نظرسنجی‌های هدفمند و روایت‌های آنها را به پرسش کشیده است. این در حالیست که نمی‌توان تأثیر تبلیغی این نظرسنجی‌ها را بر افکار عمومی نادیده گرفت حتا اگر رفتار عمومی در نهایت خلاف آنها باشد.
اینبار نیز نمایش انتخابات هشتم تیر و رفتار عمومی نشان خواهد داد که هر کدام از نظرسنجی‌های انجام‌شده چقدر با واقعیت همخوانی دارند و تا چه اندازه بازتاب افکار عمومی و تمایلات جامعه هستند. آنهم در حالی که جمهوری اسلامی تمام توان خود را برای «حضور» مردم و رأی‌سازی و اعلام نتایج به سود «مشروعیت» خود به کار گرفته که یک دستکاری هدفمند و سازمانیافته در واقعیت و خواست شهروندان به شمار می‌رود.
