مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی از ارتباط مستقیم محدودیت در فضای مجازی با خشم انباشته شهروندان در ایران خبر داده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «پویایی‌شناسی مسائل و نابسامانی‌های فضای مجازی در ایران» و با مطالعه متغیرهای اصلی اثرگذار بر نابسامانی‌های فضای مجازی به این یافته رسیده که امکان حضور در این فضا برای درصد بالایی از مردم وجود دارد، اما کیفیت پایین اینترنت، وجود اختلال، محدودیت در اینترنت و سرعت پایین آن و همچنین ضعف در امنیت الکترونیکی، حضور در اینترنت را با مشکل مواجه می‌کند.
در این گزارش آمده که تداخل وظایف تصمیم‌گیران و تعدد یا تصدی‌گری بی‌ضابطه نهادهای تصمیم‌گیر می‌تواند منشأ بخشی از نابسامانی‌های فضای مجازی باشد.
برای نمونه آمده که در حوزه فیلترینگ مشاهده می‌شود که هرچند نهاد و ساز و کار مشخصی برای فیلترینگ وجود دارد، اما پیچیدگی و اهمیت این موضوع، باعث ورود نهادهای دیگری در تصمیم‌گیری در این حوزه می‌شود که سردرگمی‌ها و پیچیدگی‌های آن را چند برابر می‌کند.
همچنین در ارتباط با سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی تصدی‌گری بی‌ضابطه دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی به‌عنوان یکی از چالش‌های موجود در چرخه تولید محتوا و خدمات بومی در زیست‌بوم فضای مجازی کودک و نوجوان مطرح شده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با اشاره به نتایج نظرسنجی ایسپا در بهمن‌ماه سال ۱۴۰۲ نوشته ۴۶/۵ درصد ایرانیان از اینستاگرام؛ ۳۵/۳ درصد از واتساپ، ۳۴/۶ درصد از تلگرام، ۲۵/۲ درصد از ایتا، ۲۴/۱ درصد از روبیکا و ۸/۷ درصد از بله استفاده می‌کنند و میزان استفاده از سایر پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی کمتر از ۷ درصد است.
در ادامه توضیح داده شده که سه مورد اول پیام‌رسان‌ها و رسانه‌های اجتماعی که بیشترین کاربران ایرانی در آن حضور دارند، همگی پیام‌رسان یا رسانه‌اجتماعی خارجی و غیربومی هستند که در ایران فیلتر شده‌اند. این موارد روی انگیزه استفاده از فیلترشکن و نصب آن اثرگذار است و به محدودیت دسترسی به اینترنت اشاره می‌کند.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی همچنین افزوده که با افزایش حضور مردم در فضای مجازی، فهم مشترک میان مردم نیز بیشتر می‌شود که درنهایت، پایداری اجتماعی را بالا می‌برد.
در یک رابطه خطی، با افزایش حضور مردم در فضای مجازی، فهم مشترک میان مردم نیز بیشتر می‌شود که درنهایت، پایداری اجتماعی را بالا می‌برد و در پیوند با دینامیک فرهنگ عمومی قرار می‌گیرد. در اینجا، فهم مشترک، مفهومی برآمده از تجارب پایداری است که در یک زمینه معنایی مشترک در افراد به وجود آمده و پایداری اجتماعی نیز «ناظر بر نیازهایی است که از ضرورت حفظ برخی ساخت‌های اجتماعی و سنن و میراث فرهنگی برمی‌خیزد.
همچنین، این افزایش حضور در فضای مجازی، در کنار متغیر دیگری به نام نیاز به دیده شدن، اشتراک‌گذاری محتوا را افزایش می‌دهد که روی دو متغیر آثار اینفلوئنسرها و شیوع محتوای نامناسب و خلاف واقع اثرگذار است و ارتباط مثبتی با آنها دارد.
این گزارش افزوده که در صورتیکه امکان دسترسی به محتوا کاهش پیدا کند، انگیزه استفاده از فیلترشکن بیشتر می‌شود و کاربران بیشتری آن را نصب می‌کنند که در یک رابطه حلقه‌ای، درنهایت باعث افزایش دسترسی به محتوا می‌شود. در این حلقه، متغیر هزینه فیلترشکن که خود، تحت تأثیر پیشرفت فناوری است، روی نصب فیلترشکن تأثیر می‌گذارد. همچنین نصب بیشتر فیلترشکن علاوه بر اینکه دسترسی به محتوا را افزایش می‌دهد، در یک ارتباط منفی با متغیر هزینه جرائم و تخلفات ارتباط قرار دارد.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در ادامه نوشته علاوه بر متغیر نصب فیلترشکن، متغیر هزینه جرائم و تخلفات متأثر از متغیرهای دیگری چون کیفیت قانون، امکان حکمرانی داده و حاکمیت قانون است. متغیر امکان حکمرانی داده، متأثر از دینامیک مدیریت داده است و درعین‌حال، روی متغیر انگیزه محدودسازی در حاکمیت اثر می‌گذارد. دو متغیر کیفیت قانون و حاکمیت قانون نیز متأثر از دینامیک نظام قانونگذاری هستند. ازسوی دیگر، هرچه محدودیت دسترسی کاربران بیشتر شود، دسترسی کاربران به محتوا و آزادی انتشار نیز کمتر می‌شود و درعین حال، باعث می‌شود که سهم گردش داده در داخل بیشتر شود که در پیوند با دینامیک مدیریت داده است. همینطور محدودیت بیشتر در دسترسی باعث خشم انباشته بیشتری می‌شود که در پیوند با دینامیک سلامت است و می‌تواند شیوع محتوای نامناسب و خلاف واقع را بالا ببرد.
در بخش دیگری از این گزارش آمده پژوهش‌های مختلف بین‌المللی تأیید می‌کند که با محدودیت یا اشکال در دسترسی به فضای مجازی، میزان خشم تجربه شده کاربر بیشتر می‌شود.
شیوع محتوای نامناسب و خلاف واقع در فضای مجازی، کیفیت و نوع محتوای موجود در این فضا را کاهش می‌دهد و بر دینامیک خانواده و دینامیک سلامت نیز اثر منفی دارد. همزمان، با افزایش شیوع چنین محتوایی، انگیزه محدودسازی در حاکمیت بیشتر می‌شود که در یک ارتباط حلقه‌ای می‌تواند منتهی به اقدام به محدودیت دسترسی به محتوا شود. این اقدام، ظرفیت افزایش خشم انباشته و درنهایت، شیوع بیشتر محتوای نامناسب و خلاف واقع را دارد. پژوهش‌های مختلف بین‌المللی در ارتباط با بروز خشم در رابطه با مسدودسازی دسترسی به فضای مجازی وجود دارد که تأیید می‌کند که با محدودیت یا اشکال در دسترسی به فضای مجازی، میزان خشم تجربه شده کاربر بیشتر می‌شود.
انجمن تجارت الکترونیک ایران؛ جایگاه ایران در دسترسی آزاد به اینترنت «انتهای جدول» است!
انجمن تجارت الکترونیک تهران نیز نیمه تیرماه امسال در گزارش جدیدی اعلام کرد سیستم فیلترینگ به بزرگترین عامل ایجاد کندی مستمر و مانع بزرگی برای افزایش سرعت اینترنت بدل شده است.
در این گزارش در سه شاخص اختلال، محدودیت و سرعت دسترسی آزاد به اینترنت، آخرین اطلاعات پایگاه‌های داده OONI و گوگل CrUX را بررسی و برای اطمینان اطلاعات با سایر پایگاه‌ها از جمله رادار کلادفلر مقایسه شده بود.
بر این اساس ایران در میان ۱۰۰ کشور مورد بررسی در این گزارش در شاخص دسترسی آزاد به اینترنت در انتهای جدول قرار گرفته است.
انجمن تجارت الکترونیک ایران تأکید کرده بود که ایران پس از ترکمنستان، کنگو، سودان و کوبا در جایگاه پنجمین کشور در عدم دسترسی آزاد به اینترنت قرار دارد و اگر کشورهای بدون اطلاعات کافی در رابطه با محدودیت را حذف کنیم، اینترنت ایران در صدر کشورهای دارای محدودیت در دسترسی آزاد به اینترنت قرار می‌گیرد.
در این گزارش آمده بود وضعیت کیفیت اینترنت آزاد در ایران نسبت به گزارش قبلی در زمستان ۱۴۰۲، تفاوت چشمگیری نداشته است و همچنان باید اینترنت کشور را با سه گزاره‌ی پر اختلال، محدود و کند توصیف کرد.
از سوی دیگر ایران و چین وضعیت مشابهی در رده‌بندی‌های محدودترین کشورهای دنیا در زمینه آزادی اینترنت را داشتند، اما در شاخص‌های مرتبط با سرعت و اختلال، چین با رتبه‌ی ۶۱ از ۱۰۰ در گزارش «کلادفلر» و ۸۷ از ۱۰۰ در گزارش «CrUX»، در کل وضعیتی بهتر از ایران دارد. ایران در گزارش «کلادفلر» در رتبه ۹۷ و در گزارش «CrUX» در رتبه ۹۰ از ۱۰۰ قرار گرفته است.
در این گزارش برای سنجش دقیق‌تر وضعیت فیلترینگ از دی ۱۴۰۲ تا ابتدای خرداد ۱۴۰۳، ۳۰۰ دامنهی اینترنتی (انتخاب‌شده براساس SimilarWeb) را از پایگاه داده‌ی ooni.com بررسی شده بود. طبق این بررسی مشخص شده بود که اینترنت ایران در دی ۱۴۰۲، بطور میانگین ۱۳۷ دامنهی دارای محدودیت (بالای ۵۰ درصد اختلال) داشته است. از این نظر تغییر معناداری نسبت به مدت مشابه سال گذشته در اینترنت کشور رخ نداده است.
همچنین در بررسی ۵۰۰۰ وب‌سایت پربازدید کاربران ایرانی در CrUX مشخص شده بود که حداقل ۷۳۰ وب‌سایت بطور مستقیم فیلتر شده و دامنه اصلی آنها به آی‌پی‌های فیلترینگ Resolve می‌شود. بسیاری از وب‌سایت‌ها که از از طریق فیلتر شدن آی‌پی، زیردامنه‌ها، CDNها و… مسدود شده‌اند را نیز باید به این فهرست اضافه کرد.
انجمن تجارت الکترونیک ایران اشاره کرده بود که شبکه‌های اجتماعی توییتر، اینستاگرام، تلگرام، واتساپ، فیس‌بوک، یوتیوب، توییچ و پینترست در ایران فیلتر است و از این نظر ایران همراه چین و ترکمنستان در صدر کشورهای با محدودیت حداکثری در شبکه‌های اجتماعی قرار دارد.
بخش دیگری از این گزارش نوشته بود که کاربران ایرانی برای استفاده از اینترنت، بیش از همیشه از فیلترشکن استفاده می‌کنند؛ این ادعا بر اساس آخرین گزارش ایسپاست که نشان می‌دهد ۸۳.۶ درصد از کاربران اینترنتی از فیلترشکن استفاده می‌کنند. در گزارش مشابهی «دیتاک» نشان می‌دهد که پس از کاهش مقطعی استفاده از اینستاگرام در شهریور ۱۴۰۱، تا اسفند ۱۴۰۲، بیش از ۹۰ درصد کاربران به این شبکه‌ی اجتماعی بازگشتند.
انجمن تجارت الکترونیک تأکید کرده بود که در چنین شرایطی بطور خلاصه می‌توان دو بُعد از آسیب کلی به اینترنت کشور را پررنگ کرد. نخست، تحریم‌های فناوری گسترده، پرهزینه و به شدت علیه مردم ایران است و در عمل استفاده از سامانه‌های «تحریم‌شکن» راهکارهای موثری نیستند.
