مصرف بالای انرژی در ایران؛ نزدیک به نیم قرن ناکارآمدی و طرح‌های شکست خورده

«پایگاه داده‌های باز ایران» در گزارشی اعلام کرده مصرف سوخت در ایران از کنترل خارج شده و اقدامات جمهوری اسلامی برای بهینه‌سازی انرژی کارساز نیست. ایران مدت‌هاست به عنوان بدترین کشور در «شدت مصرف انرژی» شناخته می‌شود.

«پایگاه داده‌های باز ایران» در گزارشی با عنوان «مصرف ناکارآمد انرژی در ایران؛ کشور در لبه‌ی پرتگاه» نوشته مصرف بالای سوخت در ایران معمولا به پای بهره‌وری پایین موتورهای اتومبیل، به ویژه اتومبیل‌های ساخت داخل، نوشته می‌شود اما برررسی‌ها نشان می‌دهد در سطح جهانی، بخش حمل و نقل که شامل حمل و نقل جاده‌ای، هوایی و دریایی است، تنها ۲۹ درصد از کل مصرف انرژی را به خود اختصاص می‌دهد.

این گزارش برای بررسی کارآیی انرژی در ایران، مصرف کل انرژی مایع (بنزین، سوخت جت، گازوئیل، نفت کوره و غیره)  ایران و ترکیه به عنوان دو کشور همسایه با جمعیت‌های مشابه، و همچنین با ژاپن به عنوان کشور صنعتی آسیایی مقایسه کرده است.

ژاپن کشوری کاملا صنعتی و با جمعیتی حدود ۵۰ درصد بیشتر از ایران، تعجبی ندارد که دارای مصرف سوخت مایع بالاتری باشد. این در حالیست که ترکیه و ایران دارای جمعیت مشابه هستند، اما مصرف ایران حدود ۸۰ درصد بیشتر از ترکیه است.

از سال ۱۹۹۷ مصرف سوخت مایع ژاپن بطور پیوسته روند کاهشی داشته؛ امری که بیانگر سرمایه‌گذاری ژاپن در حوزه بهره‌وری انرژی است. از طرف دیگر مصرف سوخت مایع ایران بطور مداوم در حال افزایش است که فشار مداومی بر زیرساخت‌های پالایش و توزیع فرآورده های نفتی وارد می‌کند.

ژاپن با سرمایه‌گذاری در منابع انرژی پاک، مانند باد و خورشید و همچنین بهبود بهره‌وری سوخت شبکه حمل و نقل خود، کارایی انرژی خود را افزایش داده است.

این گزارش تأکید کرده روند مصرف انرژی در ایران، از منظر اقتصادی نیز تبعات فاجعه‌آمیزی برای کشور به دنبال دارد.

تولید ناخالص داخلی سرانه ژاپن در سال ۲۰۲۰، ۱۵ برابر بیشتر از ایران بوده است. ممکن است همه‌گیری کرونا در این سال یکی از توجیه‌های قابل‌قبول به نظر برسد اما با در نظر گرفتن داده‌های مربوط به سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ در خواهیم یافت که ژاپن با وجود اقتصاد بسیار بزرگ‌تر تنها ۵ درصد بیش از ایران مصرف انرژی اولیه داشته است.

بعلاوه مصرف انرژی اولیه ایران حدود ۸۰ درصد بیشتر از ترکیه است. مقایسه تولید ناخالص داخلی ترکیه با ایران بیانگر بزرگ‌تر شدن شکاف بهره‌وری انرژی ایران در مقایسه با سایر کشورها است؛ با وجود جمعیت مشابه، تولید ناخالص داخلی سرانه ترکیه بیش از سه برابر ایران است.

پیشتر نیز گزارش‌ها از جایگاه ایران به عنوان «بدترین کشور در شدت مصرف انرژی» حکایت داشت. میرسامان پیشوایی رئیس سازمان ملی بهره‌وری ایران آذرماه گذشته اعلام کرد ایران از لحاظ شدت مصرف انرژی در سال ۲۰۲۲، بدترین رتبه را در کل جهان کسب کرد.

رئیس سازمان ملی بهره‌وری افزوده بود که موضوع نگران‌کننده‌تر این است که متوسط مصرف انرژی در دنیا رو به پایین اما در کشور ما رو به بالا قرار دارد.

آمارهای بانک جهانی نیز نشان می‌دهد شدت مصرف انرژی ایران از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۲ نزدیک ۲۹ درصد جهش کرده؛ در حالی که این شاخص در آلمان و ترکیه حدود ۱۴ درصد کاهش یافته و در مجموع، شدت مصرف انرژی در جهان طی یک دهه گذشته ۱۱ درصد کاهش یافته است.

شدت مصرف انرژی به نسبت میان واحدی از انرژی مصرفی، به واحد تولید ناخالص داخلی یک کشور گفته می‌شود.

آمارهای بانک جهانی و آژانس محیط زیست اتحادیه اروپا نیز نشان می‌دهد ایران از لحاظ شدت مصرف انرژی در قعر جدول جهانی قرار دارد.

داریوش گل‌علیزاده مدیر کل هوا و تغییرات اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست نیز بهمن‌ماه سال گذشته اعلام کرده بود که «امروز ایران از نظر شدت مصرف انرژی رتبه اول دنیا را دارد. شدت مصرف انرژی در ایران دو برابر میانگین دنیا، ۱۵ برابر کشور ژاپن و دو و نیم برابر کشور چین است.»

مدیر کل هوا و تغییرات اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست افزوده بود که «همچنین ششمین کشور تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای هستیم؛ روزانه ۴۲ میلیارد مترمکعب هدررفت گازها از طریق فلرها با ارزش حدود ۵ میلیارد دلار در سال در ایران رخ می‌دهد.»

داریوش گل‌علیزاده با بیان اینکه وزارت نفت در برنامه هفتم مکلف شده است استحصال گاز فلر را اجرایی کند، گفته بود روزانه حدود ۸۷۰ میلیون مترمکعب مصرف گاز طبیعی داریم و در نیمه دوم سال، ناترازی گاز حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون مترمکعب است.

به گفته این مقام سازمان حفاظت محیط زیست در نیمه دوم سال که ناترازی در گاز داریم، بسیاری از صنایع مجبور به استفاده از سوخت‌های دوم می‌شوند که این سوخت‌ها، آلاینده هستند و انتشار گازهای گلخانه‌ای را هم داریم. علاوه بر این، خسارت‌های اقتصادی نیز به تجهیزات صنایع وارد می‌شود.

مدیرکل هوا و تغییرات اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست با ارائه آماری از ناترازی انرژی در کشور گفته بود «در نیمه اول سال نیز ناترازی برق را به میزان حدود ۱۰ هزار مگاوات داریم و اولین قربانی آن صنعت است. در آیین‌نامه اجرایی ماده ۴ قانون مانع‌زدایی از برق، صنایع انرژی برق مکلف شده‌اند ۹ هزار مگاوات از محل نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و یک هزار مگاوات انرژی تجدیدپذیر تولید کنند. وزارت نیرو نیز در راستای افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر، ۳۰ درصد توسعه سالانه برق را باید از محل انرژی‌های تجدیدپذیر تامین کند و در این خصوص، برنامه تولید ۱۰ هزار و ۵۰۰ مگاواتی تا سال ۱۴۰۴ را ارائه داده است و در غیر این صورت، ناترازی شدید در حوزه برق خواهیم داشت.»

او همچنین با بیان آمار تکاندهنده سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید انرژی کشور گفته بود که «سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران ۸۷ مگاوات یعنی کمتر از یک صد است در حالی که ایران رتبه اول ظرفیت انرژی خورشیدی را دارد اما به دلیل سیاست‌گذاری غلط در بازار انرژی، هیچ سرمایه‌گذاری حاضر نیست در این زمینه سرمایه‌گذاری کند.»