در شرایطی که پیشتر برخی مقامات جمهوری اسلامی مهاجرت فراگیر از کشور و از سوی همه اقشار و اصناف را انکار می‌کردند، «مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری» با انتشار گزارشی از نتایج یک نظرسنجی هشدار داده که جامعه ایران در حال ورود به مرحله‌ی «مهاجرت توده‌وار» است.
در گزارش «مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری» آمده که «از یکسو اوج میل و تصمیم به مهاجرت در میان گروه‌های اجتماعی به ویژه جامعه تحصیلکرده و متخصص» شکل گرفته و از طرف دیگر «داده‌های مرتبط با اقدام به مهاجرت‌های بین‌المللی، حاکی از عملی شدن این میل و تصمیم در ابعاد و اشکال مختلف دارد.»
گزارش این مرکز هشدار داده که «جامعه ایران در حال حاضر در وضعیت خاص پیوستگی کلیه حلقه‌های خرد و کلان زنجیره مهاجرت قرار گرفته که در صورت عدم کنترل و مدیریت روندهای تشدیدکننده مهاجرت، ورود به مرحله‌ی «مهاجرت عام» یا «مهاجرت توده‌وار» و بروز موج‌های مهاجرتی بیشتر کلید می‌خورد که می‌تواند بسیار مخرب بوده و تبعات جدی برای جامعه و فرآیند رشد و توسعه کشور به همراه داشته باشد.
این گزارش افزوده «تشدید میل و تصمیم به مهاجرت در میان اقشار مختلف اعم از کارگران، ورزشکاران، پزشکان، محققان، کارآفرینان، سرمایه‌گذاران و … همگی بیانگر این واقعیت هستند که کشور در زمینه نگه‌داشت و به‌کارگیری سرمایه‌های انسانی خود و اساسا مدیریت مهاجرت به خارج دچار مشکلات جدی است. به عبارتی این مرکز از نوعی «بحران ناکارآمدی» در رویارویی با پدیده مهاجرت به خارج صحبت می‌کند. بحرانی که کنترل و مدیریت آن از یکسو نیازمند بهبود در ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور و ایجاد روزنه‌های امید نسبت به بهبود وضعیت کلی کشور و کاهش میل به مهاجرت در میان ارزشمندترین نیروهای انسانی است و از سوی دیگر مستلزم جاری‌سازی گفتمان مدیریت مهاجرت نخبگان در نظام حکمرانی است.»
گزارش «مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری» بر اساس پیمایش «سنجش میل و تصمیم به مهاجرت» اثر تحولات اقتصادی ناشی از تحریم و تورم روی شاخص میل به مهاجرت در دو گروه «پزشکان و پرستاران» و «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان» هر یک به صورت جداگانه بررسی شده که در هر دو گروه اثرات اقتصادی ناشی از تورم را بر تمایل به مهاجرت خود بیشتر دانسته‌اند. بطوری که ۷۳ درصد از پزشکان و پرستاران و ۵۹ درصد از دانشجویان، اثرات تورم را بر تمایل به مهاجرت خود «بسیار زیاد» دانسته‌اند.
نارضایتی از درآمد شغلی و عدم اطمینان به آینده، نبود تعادل بین درآمد و هزینه و بازاری شدن حیطه کاری از اصلی‌ترین دلایل مهاجرت در میان پزشکان و پرستاران است.
تأخیر در پرداخت حقوق‌ها، نبود امکانات و درآمد در زمان گذراندن طرح و حتی تمایل به تولد فرزند در کشوری پیشرفته یا احساس ناتوانی برای ایجاد تغییرات در جامعه از دیگر دلایل مطرح شده از سوی کادر درمان برای مهاجرت است.
«محرمانه» شدن آمارهای مرتبط با پرستاران از جمله خودکشی و مهاجرت
این گزارش افزوده کارآفرینان و استارتاپ‌ها نیز دلایلی را برای میل به مهاجرت عنوان کرده‌اند که بخش اصلی آنها در حوزه نااطمینانی و ناامنی اقتصادی بوده است؛ از جمله تحریم‌های اقتصادی، تورم شدید، تغییر نرخ ارز، ناامنی و پیش‌بینی‌ناپذیری نظام اقتصادی، به صرفه نبودن تولید، بروکراسی پیچیده و بی‌ثباتی در سیاست داخلی و خارجی. آنها جذاب بودن محیط سرمایه‌گذاری و ثبات کشور مقصد را نیز جزو دلایل خود برای مهاجرت عنوان کرده‌اند.
در بخش راهکارهای این گزارش نیز آمده که افزایش ضریب امید، اعتماد، همبستگی و جاذبه سرزمینی در میان جوانان، دانشجویان و متخصصان می‌تواند «نگه داشت نخبگان» را متعادل کند.
طراحی کلان پروژه‌های توسعه‌ای امیدآفرین و تحول‌ساز در تراز برنامه‌های بین‌المللی کشورهای رقیب همسایه و منطقه جهت تقویت ضریب به‌کارگیری ظرفیت سرمایه‌های انسانی در این پروژه‌ها ازجمله شهرهای هوشمند در مناطق آزاد و مناطق ویژه نوآوری و فناوری معاونت علمی و فناوری وزارت علوم تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با همکاری وزارتخانه‌های زیربنایی و نهادهای عمومی و شرکت‌های بزرگ خصوصی و دانش‌بنیان، دیگر اقدام توصیه شده از سوی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری برای جلوگیری از موج گسترده مهاجرت نیروی انسانی در کشور است.
مهاجرت نیروی متخصص از کشور؛ موج رفتن‌ها به خلبانان و کارگران صنایع رسید
این گزارش همچنین در بخشی با نام «راهبرد دوم» و برای «انسجام‌بخشی سیاستی و هماهنگی نهادهای حاکمیتی و اجرایی در حوزه مهاجرت» به وزارت امور خارجه، وزارت کشور، معاونت علمی و فناوری، معاونت حقوقی رییس‌جمهور توصیه شده تا نسبت به تشکیل سازمان ملی مهاجرت با ماموریت مدیریت کلان جریان‌های مختلف مهاجرتی در کشور و با تعیین تکلیف ظرفیت‌های ساختاری موجود مانند شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور و کمیسیون ساماندهی اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور اقدام کنند.
همچنین بر «ظرفیت‌سازی و توسعه سیستم‌های تخصصی پشتیبان مدیریت مهاجرت»، «ارتقای آگاهی‌های عمومی درخصوص مهاجرت و تبعات حقوقی و اجتماعی آن»، «ظرفیت‌سازی و افزایش کشش اشتغال نخبگان و استعدادهای برتر در داخل» و «رویکرد فعالانه در اشتغال‌پذیری فراسرزمینی برای نیروی کار متخصص» به عنوان راهکارهای دیگری برای کنترل مهاجرت نیروی کار از ایران تأکید شده است.
موج وسیع متقاضیان مهاجرت از ایران؛ بازار سیاه وقت گرفتن از سفارت‌ها و تأخیر در صدور ویزا
احمد نجاتیان رئیس کل سازمان نظام پرستاری به تازگی با اشاره به مشکلاتی که پرستاران شاغل در ایران دارند، تأکید کرده که درخواست مهاجرت از سوی پرستاران دو برابر شده است.
محمد شریفی مقدم دبیرکل خانه پرستار پیشتر توضیح داده بود که آمارهای رسمی مهاجرت پرستاران فقط مشمول پرستارانی است که به گواهی «گوداستندینگ» برای کشور مقصد نیاز دارند اما برخی کشورها به این گواهی هم نیاز ندارند و در نتیجه آمار واقعی مهاجرت پرستاران بیش از آمارهای اعلام شده از سوی مقامات است.
فریدون مرادی عضو شورای عالی نظام پرستاری نیز به تازگی اعلام کرده بود ماهانه ۲۰۰ پرستار از کشور مهاجرت می‌کنند. او علت مهاجرت گسترده پرستاران را مشکلات معیشتی و دستمزدهای ناچیز در برابر کار سنگین دانسته بود.
همانطور که در گزارش مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری تأکید شده مهاجرت از ایران شامل کارآفرینان و صاحبان کسب و کارها نیز می‌شود. در همین رابطه حسام اسدی رئیس کمیسیون سازمان نظام صنفی رایانه‌ای با اعلام اینکه «علاوه بر چالش مهاجرت نخبگان، با مهاجرت شرکت‌ها مواجهیم» گفته بود که «طبق نظرسنجی‌های انجام شده، نزدیک به ۸۰ درصد صاحبان کسب‌وکار در دو سال گذشته، در فرایند امکان‌سنجی مهاجرت کسب‌وکار خود هستند.»
او تأکید کرده بود که این چالش یک بحران اجتماعی است که اقداماتی که باید برای رفع آن صورت گیرد، فراتر از حوزه اختیارات سازمان نظام صنفی یارانه‌ای است.
حسام اسدی فیلترینگ را یکی از عوامل مهم در تصمیم به مهاجرت از سوی کارآفرینان و صاحبان کسب و کار و نخبگان ارزیابی کرده و افزوده بود که «مشکلات ارز، ثبت سفارش و چرخه تامین مواد اولیه و کالا است که بسیاری از شرکت‌ها را به خصوص در حوزه تجهیزات زیرساختی دچار چالش کرده است. تامین تجهیزاتیکی از بحث‌های زیرساختی ما در حوزه اقتصاد دیجیتال است که متزلزل شده است.»
