احمد رأفت – چهارشنبه هفت شهریور در جزیره لیدو هشتاد و یکمین جشنواره سینمائی ونیز، قدیمی‌ترین جشنواره سینمائی جهان، درهای خود را به روی دوستداران سینما خواهد گشود. در جشنواره امسال در بخش‌های مختلف ۱۸۸ فیلم بلند و کوتاه، داستانی و مستند، از ۸۵ کشور اکران خواهند شد. امسال هیئت انتخاب این جشنواره ۴۱۳۸ فیلم دریافت کرده بود.
سینماگران ایرانی در بخش اصلی این جشنواره حضور ندارند. سینمای دولتی جمهوری اسلامی هم در ونیز چون دیگر جشنواره‌های مهم جهانی راه پیدا نکرده است. در«افق‌ها» که البته یکی دیگر از بخش‌های رقابتی این جشنواره است، فیلم «شاهد» از نادر ساعی‌ور به نمایندگی از آلمان و اتریش حضور دارد. در همین بخش فیلم‌های کوتاه «نیمه‌باز و نیمه‌بسته» از سینماگر جوان ایرانی عاطفه جلالی و مستند «کی خورشید را دوست دارد» از آرشیا شکیبا نیز حضور خواهند داشت. در هیات داوران «افق‌ها» که ریاست آن با کارگردان آمریکائی دبورا گرانیک است، علی عسگری حضور دارد. علی عسگری در سال ۲۰۱۷ میلادی با «ناپدید شدن»، اولین فیلم بلند و داستانی‌اش، در ونیز حضور داشت. این کارگردان با «تا فردا» در سال ۲۰۲۲ میلادی به جشنواره سینمائی برلین رفت. «آیه‌های زمینی» سومین فیلم بلند علی عسگری در بخش «نوعی نگاه» جشنواره کن سال ۲۰۲۳ اکران شد. جمهوری اسلامی علی عسگری را در بازگشت از فرانسه به دلیل ساختن «آیه های زمینی» بدون مجوز، ممنوع‌الخروج اعلام کرده بود.
«شاهد» یکی دیگر از فیلم‌هائی است که در ایران با نقش‌آفرینی مریم بوبانی، هانا کامکار و غزل شجاعی بدون محدویت‌های اجباری جمهوری اسلامی از جمله حجاب برای بازیگران زن ساخته شده است. داستان این فیلم نیز اگرچه غیر مستقیم ولی مرتبط با خیزش مردمی «زن، زندگی، آزادی» است. در دو سال گذشته می‌توان سینمای ایران و بازیگران زن را به دو دسته تقسیم کرد: آنهائی که حاضر به ایفای نقش در سینمائی که محدودیت‌ها را می‌پذیرد نیستند و آنهائی که در فیلم‌های سینمای مستقل و سانسور‌گریز شرکت نمی‌کنند.
«شاهد» سومین فیلم بلند نادر ساعی‌ور است که با فیلم‌های «نامو» و «بی‌پایان» در جشنواره‌های بین‌المللی حضور پیدا کرده بود. هیچکدام از فیلم‌های قبلی این کارگردان در ایران پروانه اکران دریافت نکردند. البته احتمالا همکاری او با جعفر پناهی می‌تواند یکی دیگر از دلایل خصومت جمهوری اسلامی با این کارگردان باشد. نادر ساعی‌ور برای همکاری با جعفر پناهی در نگارش فیلمنامه «سه‌رخ» جایزه بهترین فیلمنامه جشنواره کن را در سال ۲۰۱۸ دریافت کرده است. البته نام جعفر پناهی به عنوان فیلمنامه‌نویس در تیتراژ پایانی فیلم «شاهد» نیز به چشم می‌خورد.
«شاهد» اگرچه اعتراض‌های سال ۱۴۰۱ را روایت نمی‌کند، ولی داستان فیلم در فضای آن روزها اتفاق می‌افتد. این فیلم زندگی یک بانوی مسن را که معلم مدرسه بوده روایت می‌کند که روزی شاهد قتل یکی از شاگردانش می‌شود. اگرچه در ابتدا به خاطر شرایط خاص قاتل واهمه دارد صحبت کند، اما سرانجام بر تردید خود پیروز شده و این فرد را لو می‌دهد. در دو فیلم قبلی ساعی‌ور شخصیت‌ها مفعول و بی‌اراده به نظر می‌آیند اما در «شاهد» شخصیت اصلی از خود واکنش نشان می‌دهد، و این واکنش دقیقا متاثر از خیزش «زن، زندگی، آزادی» است. نادر ساعی‌ور در همین رابطه می‌گوید «سرخوردگی من از اینکه کاری نمی‌توانستم انجام بدهم و می‌دیدم بچه‌ها می‌روند خیابان و ساچمه می‌خورند، باعث شد فیلمی بسازم که حداقل کاری باشد که من انجام می‌دهم.» این کارگردان می‌افزاید «در این فیلم بالاخره شخصیت اصلی می‌خواهد قدمی برای اجرای عدالت بردارد. از این زاویه شاید سه فیلمی که ساخته‌ام، نمود زیست خودم در این ده سال اخیر در یک جامعه‌ی پر از اُفت و خیز باشد. از نظاره‌گر بودن و بهت و سرکوب و ترس و تردید، رسیدن به اقدام عملی. مسیری پر چالش که خیلی از ما در این ده سال اخیر طی کردیم.»
«نیمه‌باز نیمه‌بسته»، فیلم کوتاه ۱۲ دقیقه‌ای عاطفه جلالی که در بخش «افق‌ها» اکران خواهد شد، داستان مرد متأهلی به نام «بهنام» را روایت می‌کند که با «سمیرا» یکی از دوستان همسرش، رابطه‌ی مخفیانه دارد. اما پس از ماجرایی در یک آخر هفته، همه چیز برای «سمیرا» تغییر می‌کند.
در بخش مستندهای «افق‌ها» نیز فیلم آرشیا شکیبا، کارگردان ایرانی- کانادائی، با عنوان «کی خورشید را دوست دارد» گنجانده شده است. این مستند که در سوریه فیلمبرداری شده، روایت زندگی بر ویرانه‌های جنگ است. آرشیا شکیبا در معرفی این فیلم می‌نویسد: «این مستند بر تأثیر ماندگار جنگ تمرکز دارد. هم مردم سوریه و هم محیطی که در آن مجبور به زندگی هستند. آنچه من در این مکان‌ها دیدم و شنیدم داستان‌هائی امیدبخش بود، مردم سختی‌ها را پشت سر گذاشته‌اند و تلاش دارند بر مشکلات جمعی خود غلبه کنند. آنها به ما نشان می‌دهند که چگونه زندگی با وجود این فاجعه بزرگ ادامه دارد و باید بر مشکلات غلبه کرد.»
«بوم‌رنگ» به کارگردانی شهاب فتوحی نیز فیلم دیگری است که در «هفته مولفین»، بخش مستقلی از جشنواره ونیز، حضور دارد. اولین فیلم بلند شهاب فتوحی، دانش‌آموخته هنرهای زیبای فرانکفورت در آلمان با سابقه ساختن ویدیوهای هنری، داستان زنی به نام «سیما» است که از زندگی مشترک با «بهزاد» خسته شده. این زن بدون همسرش به دنبال خانه جدیدی برای خود و دختر نوجوانش «مینو» است.
از سوی دیگر، «بهزاد» تلاش می‌کند تا با همسرش رلابطه جدید و صمیمانه‌ای برقرار کند. «مینو» فرزند این زوج درگیر بحران، بطور اتفاقی با «کیوان» پشت چراغ راهنمایی آشنا شده و رابطه برقرار می‌کند. در طول یک هفته «بوم‌رنگ» تصویری جامعه‌شناختی از تهران مدرن ترسیم می‌کند. اگر از یک طرف ازدواج دو نفر که متعلق به نسلی ظاهرا شکست‌خورده و ناامید و رو به پایان است، از طرف دیگر داستان عاشقانه دو جوان که تازه آغاز شده، به روشی جدید در حال کشف شهر و واقعیت‌های سیاسی آن است.
در بخش رقابتی مستقلی که از سوی منتقدین سینمائی با عنوان «هفته بین‌المللی منتقدین» برگزار می‌شود نیز فیلم میلاد تنگشیر، کارگردان ایرانی ساکن ایتالیا حضور دارد. «هر جا در هر زمان» اولین فیلم بلند سرپرست سابق گروه راک «اهورا» است. این فیلم ۸۲ دقیقه‌ای داستان یک مهاجر آفریقائی غیرقانونی جوان را روایت می‌کند که سعی دارد تا جایی که می تواند در شهر صنعتی تورین در شمال ایتالیا برای خود زندگی تازه‌ای بسازد. این جوان آفریقائی که «عیسی» نام دارد توسط کارفرمایش اخراج شده و به کمک یکی از دوستانش به عنوان پیک شروع به کار می‌کند، اما سرقت دوچرخه‌ای که با هزار زحمت خریداری کرده بود، او را مجبور می‌کند که تلاشی دوباره را برای زنده ماندن آغاز کند.
در بخش‌های گوناگون این جشنواره که با اهدای شیرهای طلائی و نقره‌ای و دیگر جوایز شنبه ۱۷ شهریور به پایان خواهد رسید، کارگردانان سرشناس بسیاری چون پدرو آلمودوار اسپانیائی، عاموس گیتای اسرائیلی، تیم برتون، جان واتس و کوئین مک‌دونالد آمریکائی، پابلو لارین شیلیائی، تاکاشی کیتانو ژاپنی، کلود للوش فرانسوی، و مارکو بلوکیو، فرانچسکا کومنچینی و جانی آملیو ایتالیائی برای شیر طلائی و نقره‌ای رقابت می‌کنند. هفت نفر از کارگردانانی که در ونیز حضور خواهند داشت، جایزه اسکار در کارنامه دارند و ۹ نفرشان نیز در سال‌های قبل شیر طلائی و یا نقره‌ای ونیز را دریافت کرده‌اند. از جمله هنرپیشگان مشهوری که از روی فرش قرمز کاخ سینما در این شهر عبور خواهند کرد می‌توان به نیکول کیدمن، جرج کلونی، برد پیت، آنجلینا جولی و آنتونیو باندراس اشاره کرد. امسال شیرهای طلائی «عمری در خدمت سینما» به کارگردان استرالیائی پیتر ویر و هنرپیشه آمریکائی سیگورنی ویور اهدا خواهند شد. مرجان ساتراپی، کارتونیست و سینماگر ایرانی نیز سوم سپتامبر طی مراسمی جایزه «راه‌های تصویر» را از اتحادیه مولفین سینمای ایتالیا دریافت خواهد کرد.
