بحران در محیط زیست ایران در صدر خبرهای داخلی کشور قرار دارد و گزارش‌ها حاکی از عوارض پسرفت سطح آب دریای کاسپین، گسترش فرونشست و کمبود آب و خشکسالی است.
طی ماه‌های گذشته گزارش‌هایی از پسرفت آب دریای کاسپین منتشر شده که یکی از دلایل اصلی آن کاهش آب ورودی به این دریا است. موضوعی که از جمله ناشی از سدسازی بر رودخانه‌هایی مانند سفیدرود و سایر رودهایی است که از رشته کوه البرز سرچشمه می‌گیرند و وارد دریای کاسپین می‌شوند. ولی سدها جریان آب آنها را ذخیره کرده و ورود آب به دریای کاسپین (مازندران/ خزر) را کاهش می‌دهند.
کشورهای حاشیه این دریا به دنبال راهکارهایی برای جبران کمبود آب موجود در دریای کاسپین و اثرات ناشی از آن هستند.
علی کوهساری معاون امور دریایی اداره کل بنادر و دریانوردی استان گیلان به خبرگزاری «ایسنا» گفته باید کشورهای ساحلی دریای کاسپین اقدامات ویژه‌ای را به منظور ایجاد عمق لازم برای تردد ایمن شناورها از طریق اجرای پروژه های لایروبی در دستور کار قرار دهند.
علی کوهساری افزوده «ادامه پسرفت آب دریای خزر می‌تواند موجب بی‌استفاده شدن بندرهای شمالی کشورمان نیز می‌شود و آنها را باید به عمق بیشتر دریای خزر منتقل کنیم. علاوه بر آن منبع رطوبتی برای منطقه کاهش می‌یابد و موجب افزایش شدت تغییرات اقلیمی می‌شود. به عنوان نمونه زمانی که دریاچه ارومیه وضعیت عادی داشت، به عنوان یک منبع رطوبتی به افزایش میزان بارش در منطقه کمک می‌کرد.»
در ایران اما مشکلات محیط زیستی دیگری نیز وجود دارد که سبب بروز بحران در استان‌های مختلف و برجای گذاشتن خسارت‌های اقتصادی زیادی به ویژه در بخش کشاورزی شده است.
سازمان محیط زیست مازنداران از خشکی بخشی از تالاب میانکاله و تصرف زمین‌های آن خبر داده است. بر اساس گزارش‌ها ۳۰ درصد مجموعه آبی تالاب میانکاله خشک شده است.
عطاءالله کاویان مدیرکل سازمان محیط زیست مازندران در اینباره توضیح داده که بخش‌هایی از میانکاله به دلیل کاهش شدید بارندگی، پسروی دریای خزر و رعایت نشدن حقابه خشک شده‌اند و در معرض «فعالیت‌های مخرب انسانی» قرار گرفته‌اند.
خبرگزاری «ایرنا» هم گزارش داده که از سال ۱۳۷۳ تا کنون، وسعت میانکاله بر اثر پسروی آب دریای خزر و کاهش بارندگی، از ۵۵ هزار هکتار به ۲۲ هزار هکتار رسیده است. این گزارش همچنین می‌افزاید سطح آب دریای خزر از سال ۱۳۷۵ تا کنون دو متر کاهش یافته است. این در حالیست که مطالعات نشان می‌دهند پسروی آب دریاچه خزر تا سال ٢٠۵٠ ادامه می‌یابد.
به گفته متخصصان، این واقعه بر اثر تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و فعالیت‌های مخرب انسانی چون سدسازی بی‌رویه، اقدامات صنعتی و تولید گازهای گلخانه‌ای در کشورهای اطراف دریای خزر رخ داده و نتیجه آن می‌تواند خشک یا بحرانی شدن وضعیت خلیج گرگان و تالاب‌های انزلی، گمیشان، میانکاله، کیاشهر و زیباکنار باشد.
وضعیت بحرانی آبخوان‌های ایران؛ سرنوشت دریاچه ارومیه در انتظار تالاب انزلی!
عبدالجلال ایری نماینده غرب گلستان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به گسترده شدن فرونشست‌ها در استان گلستان گفته «با وجود فرونشست ۲۰ سانتی‌متری، اصلاح و بهبود زیرساخت‌های استان گلستان مانند جاده، راه آهن، خطوط برق و غیره راه به جایی نخواهد بُرد و فرونشست زمین تمامی سازه‌های عمرانی استان را از بین خواهد برد.»
این نماینده مجلس شورای اسلامی برداشت‌های غیرمجاز آب زیرزمینی را علت اصلی فرونشست زمین برشمرد و هشدار داده که «اگر جلوی برداشت‌های غیرمجاز آب در گلستان گرفته نشود به طور حتم این استان شمالی با فاجعه زیست‌محیطی و عمرانی مواجه خواهد شد.»
اگرچه وقوع فرونشست متاثر از علل مختلفی مانند احداث سدهای بزرگ و فرایندهای تکنیکی و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، جنس و بافت خاک، فعالیت‌های سنگین عمرانی و فرسودگی شبکه فاضلاب است اما از بهره‌برداری بی‌رویه منابع آب زیرزمینی به عنوان عامل اصلی وقوع پدیده فرونشست یاد می‌شود.
یزد، اصفهان، کرمان و گلستان، جدیدترین استان‌هایی هستند که هشدارها در مورد فرونشست زمین یا فروچاله در مورد آنها رسانه‌‌ای شده است.
شینا انصاری رئیس جدید سازمان محیط زیست نیز پس از انتصاب به این سمت، در یک گفتگو «فرونشست» را یک «ابرچالش» توصیف کرد و گفت که حل آن به همکاری بین ارگان‌های مختلف نیاز دارد.
جواد محجوبی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای یزد نیز به تازگی از فروچاله‌هایی که قطر و عمق برخی از آنها به ترتیب به ۸۰ و ۴۰ متر می‌رسد در مناطقی از این استان خبر داده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای یزد تأکید کرده که «با توجه به این که این فروچاله‌ها به صورت ناگهانی ایجاد می‌شوند، توسعه آنها به مناطق مسکونی خطرناک است.»
علی بیت‌اللهی رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، معتقد است بحرانی‌ترین وضعیت را در این زمینه استان کرمان دارد که نرخ سالانه میانگین فرونشست زمین در این استان به بیش از ۳۰ سانتی‌متر می‌رسد.
برخی کارشناسان هشدار می‌دهند ادامه این شرایط علاوه بر ایجاد خطر برای پایداری مناطق مسکونی و تاسیستات زیرساختی و همچنین افزایش احتمال وقوع سیل، ممکن است کشاورزی و تامین معاش را در منطقه‌ای غیرممکن کند یا با ایجاد ناامنی در سکونت‌گا‌ه‌ها، امکان ماندگاری مردم را از بین ببرد.
به تازگی دکتر نادی، یکی از اساتید دانشگاه اصفهان، گفته درباره «تخلیه» اصفهان دو سناریو وجود دارد. سناریو خوشبینانه این است که با این روند در سال ۱۴۱۸ آبخوان اصفهان تخلیه می‌شود. در سناریو بدبینانه در سال ۱۴۰۹ آبخوان اصفهان تخلیه می‌شود.
موضوع تخلیه آبخوان‌ها پیشتر و در تیرماه امسال هم از سوی مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان به عنوان هشداری جدی مطرح شده بود.
احمدرضا لاهیجان‌زاده مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان گفته بود که اگر فکر اساسی برای تغذیه آبخوان‌های دشت اصفهان نشود، در سال ۱۴۱۰ نرخ فرونشست در شمال اصفهان به ۲ متر و در بخش مرکزی این کلانشهر به نیم متر می‌رسد.
او همچنین فرونشست را یکی از چالش‌های اصلی محیط زیستی اصفهان معرفی کرده و گفته بود که «از ۳۵ دشت استان که مورد مطالعه قرار گرفته است، ۲۹ دشت از نظر فرونشست در شرایط بحرانی قرار دارد.»
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با ارائه آمار دیگری افزوده بود که «یکهزار و ۲۰۰ کیلومترمربع از مساحت اصفهان و شهرهای اطراف آن دچار فرونشست با نرخ ۱/۱۵ سانتی‌متر در سال است و فرونشست در دشت اصفهان، جمعیتی بالغ بر ۲/۵ میلیون نفر را تحت تاثیر قرار خواهد داد.»
پژوهش‌هایی که پیشتر نیز از سوی پژوهشگران درون ایران و خارج از کشور انجام شده نشان می‌دهد نرخ فرونشست در چند استان دیگر نیز برابر با اصفهان و حتی بیشتر است اما آنچه وضعیت اصفهان را بحرانی‌تر کرده اینست که برخلاف دشت های دیگر دارای فرونشست در کشور، فرونشست در دشت اصفهان با محدوده اصلی شهر درگیر شده و به مرکز شهر در حال نفوذ است.»
موضوعی که از سوی احمدرضا لاهیجان‌زاده هم مورد تأکید قرار گرفته است. مدیر کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان گفته «همه سازه‌ها اعم از لوله‌های انتقال گاز، آب و فاضلاب، قطار شهری و بناهای تاریخی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.»
به گفته او باید حداقل ۱۰ تا ۱۵ مترمکعب آب در رودخانه زاینده رود در محدوده دشت اصفهان جریان داشته باشد تا روند فرونشست متوقف شود.
یکی دیگر از ویژگی‌های فرونشست‌ها در استان اصفهان، گستره‌ی فرونشست در این استان است. محمد درویش فعال و پژوهشگر محیط زیست در اینباره گفته «این استان در جنوب خودش دشت مهیار، در شمالش مورچه‌خورت در شرق خودش دشت سگزی و در غرب خودش زرین‌شهر با جریان‌های کاهنده کارایی سرزمین مهیبی درگیر است و این جریان‌ها به سرعت در حال پیشروی به سمت مرکز شهر هستند و ما شاهد بروز ترک‌هایی انکارنشدنی در سازه‌های باستانی اصفهان هستیم.»
هرچند گزارش‌ها از بحران در قلب شهر تا ۱۵ سال آینده حکایت دارد اما همین حالا برخی خانه‌ها، ترمینال‌ها و مراکز پستی در این استان خالی شده‌است. چند وقت پیش وزارت نیرو مجبور شده چندین دکل برق را در دشت مهیار جا‌بجا کند.
