دولت مسعود پزشکیان تنها چند روز پس از تشکیل، از علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی اجازه گرفت تا معادل ۳۵۰ هزار میلیارد تومان از منابع صندوق توسعه ملّی برای هزینه‌های جاری دولت برداشت کند. برداشت از صندوق توسعه ملّی با واکنش مدیرعامل صندوق و شماری از اقتصاددانان روبرو شده است.
صندوق توسعه ملّی در حالی به قلک دولت‌های جمهوری اسلامی تبدیل شده که در اساسنامه آن آمده این صندوق با هدف «تبدیل بخشی از عواید ناشی از فروش نفت، گاز و میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی به ثروت‌های ماندگار، مولد و سرمایه‌های زاینده اقتصادی و حفظ سهم نسل‌های آینده از منابع مذکور» تأسیس شده است!
در میان دولت‌های پیشین، دولت ابراهیم رئیسی رکورددار برداشت از منابع صندوق توسعه ملّی بوده است؛ هرچند با توجه به برداشت اخیر از منابع صندوق از سوی دولت پزشکیان در حالی که تنها چند روز از تشکیل دولت گذشته بود، ممکن است دولت چهاردهم رکورد دولت سیزدهم را در دستبرد به منابع صندوق توسعه ملّی بشکند.
از سوی دیگر منابع صندوق نیز به رقمی ناچیز رسیده و به نظر می‌رسد به زودی کفگیر به ته دیگ بخورد! مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی اعلام کرده که طی یک دهه گذشته رقمی برابر با ۱۰۰/۸ میلیارد دلار از منابع صندوق توسعه ملی، توسط دولت‌ها برداشت شده است.
بر اساس این گزارش میانگین برداشت از منابع صندوق توسعه ملی در دولت دهم (دولت دوم احمدی‌نژاد) ماهانه ۴۵۳ میلیون دلار، در هشت سال فعالیت دو دولت حسن روحانی ماهانه نزدیک به ۷۰۰ میلیون دلار و در دولت سیزدهم میانگین ۱/۱۲ میلیارد دلار در ماه بوده است.
بر اساس لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ باید رقمی معادل ۴۵ درصد از درآمدهای حاصل از نفت و گاز به حساب صندوق توسعه ملّی واریز می‌شد اما اکنون در نیمه سال، و با آغاز بکار دولت مسعود پزشکیان، با موافقت علی خامنه‌ای سهم صندوق از درآمد دولت به ۲۰ درصد کاهش یافته تا ۲۵ درصد دیگر به جیب دولت ریخته شود تا آنطور که مسعود پزشکیان ادعا کرده برای «تسویه بخشی از بدهی‌ها» خرج شود.
این موضوع هرچند با موافقت علی خامنه‌ای اما به صورت مصوبه‌ای از سوی شورای عالی هماهنگی اقتصاد سران قوا در روز یکشنبه ۱۱ شهریورماه بطور رسمی اعلام شد. بر این اساس رقمی معادل ۳۵۰ هزار میلیارد تومان برای پرداخت بدهی‌های دولت از محل صندوق توسعه ملّی هزینه خواهد شد.
مسعود پزشکیان در گفتگو با صداوسیمای جمهوری اسلامی گفته «این منبع با اجازه مقام معظم رهبری از محل منابع صندوق توسعه ملی پرداخت به پرستاران، کشاورزان، معلمان و داروی مورد نیاز انجام خواهد شد».
در پی برداشت دولت پزشکیان از صندوق توسعه ملّی مهدی غضنفری رئیس هیئت عامل صندوق در شبکه «ایکس» نوشته «برداشت دولت‌ها از صندوق، نه تنها خلاف اساسنامه صندوق است بلکه خیلی زود، منابع آن را مثل حساب ذخیره ارزی تمام می‌کند. والسلام.»
برداشت دولت پزشکیان از صندوق توسعه ملّی اما نه تنها با هشدار مدیرعامل صندوق، بلکه با واکنش اقتصاددانان نیز روبرو شده است.
وحید شقاقی شهری معتقد است «اینکه دولت‌ها عادت کرده‌اند به انحای مختلف برای پوشش کسری‌های بودجه و یا پوشش هزینه های عمرانی و تامین برخی اقلام ضروری مانند تامین دارو، چشم به صندوق توسعه ملی بدوزند، تاسف بار است. در مجموع آنچه از صندوق باقی مانده، یک تجربه شکست خورده است و درس عبرت برای آیندگان که این صندوق توسعه ملی چرا نتواست به رسالت خود عمل کند و به این سرنوشت بد محکوم شده است.»
پس از تأسیس صندوق توسعه ملّی قرار شد هر ساله سهمی از درآمد ارزی حاصل از فروش نفت و گاز به این صندوق واریز شود تا برای نسل‌های بعد پس‌انداز شود. در سال اول برنامه پنجم (۱۳۹۰) قرار شد ۲۰ درصد از محل درآمدهای نفتی به این صندوق واریز و هر ساله سه درصد به رقم واریزی افزوده شود.
اینهمه در حالیست که به گفته وحید شقاقی شهری «در آینده نزدیک نفت دیگر کالای استراتژیک نخواهد بود و ماهیت خود را تا ۲۰۳۰ میلادی از دست خواهد داد. بنابراین دیگر تزریق منابع به صندوق ثروت مقدور نخواهد بود. این در حالیست که برآوردها نشان از این دارد تاکنون (از دهه ۵۰ تا دهه ۹۰) بیش از ۱/۵ تریلیون دلار نفت فروخته‌ایم و وضعیت فعلی صندوق به هیچ عنوان شایسته و قابل دفاع با این میزان فروش نفت حداقل برای نسل‌های بعدی نیست.»
کاهش موجودی صندوق توسعه ملی به ۱۰ میلیارد دلار؛ انکار آمارهای رسمی توسط وزیر اقتصاد
آلبرت بغزیان اقتصاددان و تحلیلگر اقتصادی نیز گفته در دیگر کشورها که صندوقی مشابه صندوق توسعه ملّی دارند، به آنها صندوق‌های بین نسلی می‌گویند، «یعنی ثروت آن برای آیندگان است. نه اینکه منابع آن را مثل ما برداشت و خرج کنند. بلکه این صندوق برای ایجاد درآمد مستمر مدیریت می‌شود. نه اینکه منابع آن را به دست دولت بدهند. این صندوق‌ها اهداف خیلی بلند و رفاهی زیادی دارند نه اینکه به دولت‌هایی داده شود که از پول نفت و در واقع رانت منابع طبیعی یا انفال روزگار بگذرانند. سیاست‌ها و رویکرد صندوق برای اهداف توسعه‌ای و اختصاص وام به بخش خصوصی است نه دولت. اکنون صندوق توسعه ملی از اهداف خود دور شده است و مخصوصاً که حالا به جای اختصاص به هزینه‌های عمرانی صرف هزینه‌های جاری می‌شود.»
او گفته «وقتی دولت کسری بودجه دارد و نفت هم به فروش نمی‌رود مشخص است که توان بازپرداخت را ندارد. دولت از بانک مرکزی هم قرض می‌گیرد اما برنمی‌گرداند. اگر هم رئیس صندوق زیاد انتقاد و گلایه کند وی را عزل و دیگری را به جای او می‌نشانند. اما با این اقدامات ماهیت صندوق عوض شده است. این صندوق یک قلکی است که طبق قانون چند درصد درآمد مازاد نفت به حساب آن واریز می‌شود اما دولت مدام از آن برداشت می‌کند. به نظر می‌رسد این روند همچنان ادامه داشته باشد و با تغییر چند باره رؤسای صندوق، ماهیت و اهداف آن هم فراموش می‌شود.»
این اقتصاددان افزوده که «یکی از آسیب‌های برداشت از صندوق توسعه ملی، اثرات تورمی قضیه است. این رسم بدی است که در دولت‌ها باب شده است که از این صندوق برداشت می‌کنند. به نظرم یک هیأتی باید بالای این قضیه باشه که این پول‌های قرض گرفته شده اکنون کجاست و چه بازدهی دارد؟»
قابل توجه اینکه «برداشت از صندوق توسعه ملّی» به ابزاری برای زدن جریان رقیب در جمهوری اسلامی تبدیل شده است. روزنامه اصولگرای «جوان» نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مطلبی نوشته « پول نقد که باشد، هرکسی همه‌فن‌حریف می‌شود! بعد از دولت روحانی با برداشت مداوم و تا سقف ۱۲ میلیارددلاری، حالا نوبت به دولت چهاردهم رسیده که در همین آغاز کار قدرت خود را در حل مشکل پرستاران و گندمکاران با استقراض از صندوق توسعه ملی به رخ بکشد! یک کارشناس اقتصادی به «جوان» می‌گوید: رویکرد قرض‌کردن از منابع راهبردی صندوق توسعه ملی و خرج آن برای هزینه‌های روزمره بسیار کار غلط و اشتباهی است و دولت چهاردهم نیز نباید به این سمت برود.»
در این مطلب البته به برداشت‌های مکرر دولت ابراهیم رئیسی، که مورد حمایت روزنامه «جوان» بوده، از صندوق توسعه ملّی و ثبت رکورد در اینباره اشاره نشده و فقط به برداشت‌های دولت روحانی و حالا پزشکیان پرداخته شده است!
در شرایط «باند و باندبازی» در حکومت مشخص است «نسل آینده» که هیچ، حتی همین نسل‌های امروز نیز به منابع و دارایی‌هایی ملّی و عمومی، از جمله منابع صندوق توسعه ملّی، دسترسی نخواهند داشت.
