احمد رأفت – جنبش «زن، زندگی، آزادی» سینمای ایران را متحول ساخت. آنچه در سینمای ایران در دو سال گذشته رخ داد بسی فراتر از انتظارات در رابطه با تاثیر این خیزش بر جهان هنر و به ویژه سینماست. خیزش مردمی سال ۱۴۰۱ سینمای زیرزمینی و سانسورگریز را تبدیل به حرکتی گسترده کرد. امروز تنها جعفر پناهی و محمد رسول‌اف نیستند که با فیلم‌های بدون مجوز خود جمهوری اسلامی و سانسوری را که بیش از چهار دهه بر سینمای ایران سایه انداخته بود، به چالش می‌کشند.
روزنامه «اعتماد» چاپ تهران صحبت از ارسال ۷۱ فیلم به جشنواره سینمائی امسال کن در فرانسه می‌کند. نادر ساعی‌ور کارگردان فیلم «شاهد» که جایزه بهترین فیلم بخش «افق‌های فوق‌العاده» را در جشنواره سینمائی ونیز امسال دریافت کرد، در اشاره به شمار فیلم‌هائی که در این دو سال بدون رعایت سانسور و دریافت مجور در ایران ساخته شده‌اند می‌گوید «من وقتی در تهران فیلم‌هائی که بچه‌ها می‌آوردند تا ببینم و نظری بدهم، چه فیلم‌های کوتاه و چه بلند، هرچه دیدم با بازیگری هنرمندان بدون حجاب اجباری بود.»
همین کارگردان در رابطه با تاثیر جنبش «زن، زندگی، آزادی» می‌گوید این تأثیر «بسیار بوده است». وی می‌افزاید «هنرمندان وجدان بیداری دارند و حتی کسانی که سعی می‌کنند خودشان را کنار بکشند و به اصطلاح جا بزنند و کار خودشان را بکنند هم در خلوت جنگ و جدالی با وجدان خود دارند.» نادر ساعی‌ور یادآوری می‌کند که وقتی به دنبال هنرپیشه برای فیلم «شاهد» بود، «با حقیقت عجیبی« روبرو شد و «بسیاری از بازیگران گفتند اگر می‌خواهی فیلمی با حجاب بسازی ما نمی‌آییم توی فیلم.»
امروز در جشنواره‌ها بین‌المللی فیلمی که زنان در تختخواب و حمام هم با چادر بخوابند و دوش بگیرند دیده نمی‌شود. اصولا سینمائی که با سرمایه دولتی و رعایت اجبارهای جمهوری اسلامی ساخته شده باشد به جشنواره‌ها دعوت نمی‌شود. نمایندگان سینمای ایران در دوسال گذشته فیلم‌هائی بودند که بدون رعایت قوانین و سانسور اجباری جمهوری اسلامی ساخته شده‌اند. فیلم‌هائی چون «منطقه بحرانی» از علی احمدزاده، «آیه‌های زمینی» به کارگردانی مشترک علی عسگری و علیرضا خاتمی، «کافه» از نوید میهن‌دوست که حالا میهمان زندان اوین است، فیلم‌های «بی‌پایان» و «شاهد» به کارگردانی نادر ساعی‌ور، «کیک محبوب من» مریم مقدم و بهتاش صناعی‌ها که این روزها روی پرده سینماهای اروپا است، «هفت روز» علی صمدی احمدی و یا «دانه انجیر معاید» محمد رسول‌اف، مهم‌ترین کارهائی هستند که بدون مجوز و بدون رعایت قوانین جمهوری اسلامی چون رعایت حجاب ساخته شده‌اند.
در حالی که کشور آلمان «دانه انجیر معابد» را به عنوان نماینده خود راهی اسکار کرده است، از جمهوری اسلامی «در آغوش درخت» را برای رقابت در این مسابقه انتخاب کردند. فیلمی که تا کنون حتی به یک جشنواره خارجی هم دعوت نشده و محصول مشترک دو نهاد دولتی «حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی» و «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» است. کارگردان این فیلم بابک خواجه‌پاشا سازنده سریال‌های تبلیغاتی تلویزیونی است که چندی پیش گفته بود «جشنواره‌های برلین و کن و ونیز به تصویر فلاکت از ایران جایزه می‌دهند.»
این انتخاب با توجه به اینکه یکی دیگر از کاندیداها «شهر خاموش» احمد بهرامی بود که در سال ۲۰۲۲ جایزه بهترین فیلم بخش «افق‌ها» در جشنواره ونیز و جایزه بهترین کارگردانی را در جشنواره «شب‌های سیاه تالین» در استونی به دست آورده، بسیار بحث‌برانگیز است. شاید دلیل عدم انتخاب «شهر خاموش» در صحبت‌های کارگردانش هنگام دریافت جایزه در استونی باشد که آن را تقدیم به «مردم ایران» کرد که «این روزها با صدای بلند فریاد می‌زنند زن، زندگی آزادی». شاید هم به دلیل حضور باران کوثری باشد که وزارت ارشاد اسلامی او را به خاطر حضور بدون حجاب اجباری از فعالیت حرفه‌ی خود ممنوع اعلام کرده است.
«کانون مستقل فیلمسازان مستقل ایران (ایفما) در نامه سرگشاده‌ای به آکادمی اسکار ضمن انتقاد از پذیرفتن یک نهاد دولتی چون بنیاد فارابی برای معرفی سینمای ایران، و با اشاره به موفقیت فیلم‌های مستقل سینماگران ایرانی در جشنواره‌های بین‌المللی، به این آکادمی هشدار می‌دهد که «ادامه این روش همکاری با جمهوری اسلامی در سانسور است.»
در تهران، رسول صدر عاملی سخنگوی «خانه سینما» در یک نشست رسانه‌ای که ۱۹ شهریورماه برگزار شد، اعلام کرد «۳۰۰ تن از همکاران ما به دلایل شرایط سیاسی، اجتماعی و امنیتی پرونده باز قضائی دارند و امکان فیلمسازی ندارند.» در آبان سال گذشته کمیسیون حمایت حقوقی و قضائی خانه سینما شمار هنرمندان سینما، تئاتر و موسیقی ممنوع‌الخروج و بازداشتی را صد نفر اعلام کرده بود. البته سخنگوی خانه سینما نام سینماگرانی را که دارای پرونده باز قضائی هستند اعلام نکرد ولی افزود که امسال هم جشن سینما برگزار نخواهد شد چون «داوری در این شرایط عادلانه نیست.»
بسیاری از سینماگرانی که پرونده قضائی دارند زن هستند و «اتهام» آنها حضور در اماکن عمومی و روی پرده سینما بدون رعایت حجاب اجباری است. برخی از آنها چون باران کوثری، ویشکا آسایش، ترانه علیدوستی، کتایون ریاحی، پانته‌آ بهرام، فاطمه معتمد‌آریا، گلاب آدینه، افسانه بایگان، هنگامه قاضیانی، پگاه آهنگرانی و شقایق دهقان در فهرستی که وزارت ارشاد اسلامی منتشر ساخته است ممنوع‌الکار اعلام شده‌اند. وزارت ارشاد معتقد است که «حجاب قانون است« و عدم رعایت آن «جرم به حساب می‌آید» و این وزارتخانه موظف به «اجرای قانون» است.
