صبح روز سه‌شنبه سوم مهرماه همچنان تلاش امدادگران برای دسترسی به ۱۱ کارگر محبوس در تونل C معدن زغال سنگ «معدنجو» در طبس ادامه دارد. آمارهای ارائه شده از سوی مقامات رسمی حاکی از جان باختن ۳۸ کارگر در این حادثه بوده است. برخلاف ادعای وزیر کار دولت پزشکیان، برخی مقامات به رعایت نشدن استانداردهای ایمنی در این معدن و نقش آنها در بروز این حادثه مرگبار اعتراف کرده‌اند.
محمدعلی کاوسی مدیر «هلال احمر» استان «خراسان جنوبی» بامداد امروز سه‌شنبه سوم مهرماه درباره آخرین اطلاعات عملیات نجات کارگران محبوس در معدن زغال سنگ «معدنجو» طبس گفته طی شب گذشته چند پیکر دیگر از تونل C این معدن بیرون آورده شده و احتمالا تا بعد از ظهر امروز دسترسی به بخش دیگری از تونل که ۱۱ کارگر در آن محبوس هستند امکانپذیر می‌شود و عملیات نجات با گذشت سه روز پایان خواهد یافت.
سعید قلی زاده ثالث نجاتگر و مسئول شیفت پایگاه‌های «هلال احمر» طبس که از ساعت نخست حادثه تا کنون در معدن حضور داشته در گفتگو با «همشهری» گفته «پدر و پسری از گنبدکاووس بودند که با هم در معدن کار می‌کردند. آنها در در دقایق پایانی کار خود بودند که موج انفجار آنها را از هم جدا کرد. پدر بعد از اینکه نجات یافته بود به دنبال پسر جوانش می‌گشت اما او را نمی‌یافت. هرچه بیشتر می‌گشت اثری از پسرش پیدا نمی‌کرد. تا اینکه بعد از ساعت‌ها گشتن جسد پسرش را در حالی که لباس‌ها و کفش‌هایش پاره شده بود در یکی از گاری‌های معدن پیدا کرد.»
او همچنین گفته «یکی از قربانیان جواد بهشتی نام داشت که از طبس برای کار در معدن آمده بود، ساعاتی قبل از حادثه شنیده بود که دخترش عصر همان روز به دنیا آمده است. با شوق و آرزوی دیدن دخترش در حال انجام کارهایش بود تا با تحویل دادن شیفت‌اش آماده رفتن به خانه شود و خبر نداشت که این آخرین شیفت کاری‌اش است. پیکر بیجان او در حالی پیدا شد که در همان لحظه اولیه حادثه جان باخته بود.»
سعید قلی زاده ثالث درباره اطلاعاتی که تا کنون در مورد علت انفجار منتشر شده گفته «کارگران در عمق ۸۰۰ متری کار می‌کردند. فشار گاز زیر ۲ درصد و نرمال بوده است. کارگران در حال پیکور زدن بودند که در یک آن پشت زغال سنگ میدان گازی عمقی باز شد و به بیرون نشت کرد. در این لحظه که فشار گاز بین ۵ تا ۱۰ درصد شده بود، ناگهان جرقه‌ای باعث انفجار شده است، حال این جرقه از کجا بوده هنوز مشخص نیست.»
حادثه معدن زغال سنگ «معدنجو» ساعت ۲۱ شنبه شب ۳۱ شهریور با انفجاری در اعماق زمین در تونل C این معدن رخ داده و گازهای سمی در تنگنای سه تونل اصلی پخش شد و سبب مرگ ده‌ها کارگر و زخمی شدن شماری دیگر شد.
بر اساس اطلاعات منتشر شده ۶۹ کارگر در آن ساعت در دو تونل B و C این معدن مشغول فعالیت بوده‌اند. در آخرین آمار مورد ادعای مقامات حکومتی حدود ۲۰ کارگر مجروح شدند، ۳۸ پیکر بیجان تا کنون از زیر آوار بیرون آورده شده و سرنوشت ۱۱ کارگر همچنان نامشخص است؛ هرچند با توجه به تصاعد گاز متان و انفجار احتمال زنده بودن آنها پس از سه روز تقریبا صفر است. خبرگزاری «تسنیم» حادثه شمار جانباختگان را ۵۱ نفر عنوان کرده بود.
تلاش برای کاهش شمار کارگران جانباخته در معدن طبس؛
زنی که سخنگوی دولت شده، پست خود را حذف کرد!در حالی که خبرهای ضد و نقیض درباره‌ی شمار کشته‌شدگان انفجار مرگبار معدن شرکت «معدنجو» در طبس منتشر می‌شود، آنهم در حالی که خبرگزاری‌های وابسته به نظام و پاسدارانش مانند «تسنیم» اولین… pic.twitter.com/XgNlBpd4dq
— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) September 23, 2024
این حادثه نیز مانند دیگر حوادث مشابه در معادن کشور طی سال‌های گذشته به علت رعایت نشدن استانداردهای ایمنی و عدم تأمین تجهیزات لازم از سوی مدیریت معدن رخ داده است؛ موضوعی که از ساعات نخست پس از بروز این حادثه از سوی فعالان کارگری مورد تأکید قرار گرفت و با فرافکنی وزیر کار دولت پزشکیان روبرو شد.
غلام عباس ترکی معاون حقوق عامه دادستان کل کشور شب گذشته و پس از بازدید میدانی از معدن زغال سنگ طبس در جلسه‌ای با مسئولان قضایی و اجرایی طبس گفته «برابر مشاهده برخی سوابق اداره کار مشخص شد برخی از موارد عدم رعایت ایمنی در معدن مشهود بوده است و تذکراتی داده شده، اما متاسفانه برخی از این نواقص ایمنی برطرف نشده است.»
معاون دادستان کل کشور افزوده «درخواستم از مسئولان اجرایی و سایر افرادی که ممکن است مسئولیتی هم نداشته باشند این است که تا زمان تکمیل تحقیقات قضایی از اعلام نظر و اعلام نتیجه قطعی خودداری کنند.»
او در حالی خواسته مقامات و مسئولان اجرایی درباره علت این حادثه تا پایان روند تحقیقات قضایی اظهار نظر نکنند که احمد میدری وزیر کار دولت پزشکیان ساعاتی پس از این حادثه ادعا کرد که «گروه‌های ایمنی به صورت مستمر بررسی‌ها را در معدن انجام می‌دادند و تعداد زیادی متخصص در زمینه حوادث در آن فعال بودند و از سال ۷۶ که این معدن فعال شد، اولین حادثه گازگرفتگی است که در آن رخ می‌دهد و قابل پیش‌بینی نبوده است.»
روزنامه اصلاح‌طلب «هم‌میهن» که از جمله حامیان دولت پزشکیان به شمار می‌رود نیز نتوانسته نسبت به اظهارات فرافکنانه وزیر کار بی‌تفاوت باشد و در شماره امروز خود در مطلبی از اعلام چنین نظراتی از سوی مسئولان انتقاد کرده است. در این مطلب آمده «گفته‌اند که این مورد واقعاً یک حادثه بود؛ اظهار چنین گزاره‌ای عجیب است. به نظر می‌رسد که طبعاً یک حادثه بوده و نه اقدامی ازپیش‌طراحی‌شده که اگر دومی باشد، باید پلیس و دستگاه امنیتی وارد ماجرا شوند. پس حادثه است.»
در ادامه آمده که «حتی در زلزله هم می‌توان برخی قصور یا تقصیرها را تشخیص داد. مگر می‌شود انفجار گاز باشد و مطلقاً مسئولیتی متوجه افراد اعم از وزارت کار یا کارفرما یا حتی در پایین‌ترین سطح، خود کارگران نشود؟»
این در حالیست که فعالان کارگری و شماری از نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز بر رعایت نشدن استانداردهای ایمنی در این معدن تأکید کرده‌اند.
سخنان شماری از اعضای خانواده و همکاران معدنکاران جانباخته در «معدنجو»
انفجار معدن زغال سنگ شرکت «معدنجو» در طبس که شامگاه ۳۱ شهریور ۱۴۰۳ روی داد تا این لحظه، طبق گزارش خبرگزاری‌های داخلی، بیش از ۵۰ کشته برجای گذاشته است اگرچه از بعد از ظهر دوشنبه اول مهرماه، همین خبرگزاری‌ها… pic.twitter.com/zo4hYFAKs0
— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) September 23, 2024
بر اساس خبرهای منتشرشده حدود سه هفته پیش هم در این معدن تصاعد گاز متان وجود داشته که سبب مسمومیت دو کارگر نیز شده اما بی‌اعتنایی مدیران سبب شده که چنین فاجعه مرگباری رخ دهد.
رضا علیزاده رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در اظهاراتی تند گفته «معدن طبس حداقل‌های استاندارد‌ها و ایمنی را رعایت نکرده است. قرار نیست در اثر عدم رعایت حداقل استاندارد‌ها تعدادی از کارگران جان خود را از دست بدهند. با افزایش سختگیری‌ها در حوزه رعایت استاندارد‌ها و ایمنی از بروز اتفاق مشابه جلوگیری می‌کنیم.»
او با ارائه اطلاعاتی تکاندهنده گفته «شاید یک زمان نیم ساعته طول کشیده تا گاز منوکسید کربن از بلوک c به بلوک b برسد، ولی ساده‌ترین اطلاع‌رسانی هم به کارگران نشده است.»
وبسایت «فرارو» نیز در گزارشی درباره انفجار معدن طبس نوشته «در معدنی که ۷۶ درصد از زغال سنگ کشور تولید می‌شود، وضعیت ایمنی فاجعه‌بار است و رعایت استانداردهای گازی در آن معنایی ندارد. حال سوال اساسی اینجاست که چرا گازسنجی به‌موقع انجام نشده؟ اگر نشت گاز صورت گرفته، چه عاملی باعث احتراق شده است؟ چرا تجهیزات داخل معدن ضدانفجار نبوده است؟ به گفته دبیرکل خانه کارگر، وسایل ایمنی و حتی وسایلی که باید کارگران را در مقابل انتشار چنین گازهایی حفظ کند، هیچ یا در حد هیچ بوده. معدن طبس فاقد سیستم هشدار بوده.»
احتمال زنده بودن معدنکاران محبوس در «معدنجو» نزدیک به صفر است؛ معدنی که حتی «سنسور گاز متان» نداشت!
حادثه معدن شرکت «معدنجو» طبس مرگبارترین حادثه معدنی ایران در سه دهه گذشته است. طی سی سال ایران ۴ حادثه معدن مرگبار را پشت سر گذاشته است. معدن «یورت آزادشهر» گلستان با ۲۱ کشته تا کنون رکورددار مرگ در حوادث معدنی کشور بوده است. در سال ۹۱ هم بر اثر تجمع گاز متان و انفجار در معدن «یال شمالی» طبس، ۸ کارگر کشته شدند.
همه این حوادث در پی نبود ایمنی در محل کار، عدم رعایت استانداردهای ایمن‌سازی محیط کار و البته نبود نظارت از سوی نهادهای مسئول بر فعالیت کارفرمایان در معادن روی داده‌اند.
بر اساس داده‌های مرکز آمار، ۴۹۱۶ معدن در کشور فعال است که ۹۹ هزار و ۷۳۴ نفر در آنها به کار مشغول‌اند. ۷۸ معدن در طبس قرار دارد که هنوز بسیاری از آنها به صورت سنتی فعالیت می‌کنند.
گزارش دیگری حکایت از آن دارد در سال ۱۴۰۰ تنها ۲۳ درصد (۱۴۰۷ معدن) از ۶ هزار و ۲۵ معدن در کل کشور، واحد بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE) داشته‌اند. بر اساس این گزارش در سال ۱۳۹۶ از ۵۳۵۳ معدن فعال در کشور، ۱۴/۲ درصد از آنها واحد HSE داشته‌اند که این میزان در سال ۱۴۰۰ به ۲۳/۴ درصد رسیده است.
قابل توجه اینکه بر اساس اصل ۹۳ قانون کار، وجود کمیته نظارت بر ایمنی در کارگاه الزامی است. طبق ماده ۹۱ قانون کار، کارفرمایان و مسئولان کلیه واحد‌های موضوع ماده (۸۵) این قانون مکلفند بر اساس مصوبات شورای عالی حفاظت فنی برای تأمین حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار، وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان قرار داده و چگونگی کاربرد وسایل فوق‌الذکر را به آنان بیاموزند و در خصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت کنند. افراد مذکور نیز ملزم به استفاده و نگهداری از وسایل حفاظتی و بهداشتی فردی و اجرای دستورالعمل‌های مربوط به کارگاه هستند.
اینهمه در حالیست که نه تنها این معدن تجهیزات لازم جهت جلوگیری از حوادث را نداشته بلکه تصاویر منتشر شده از پیکر کارگرانی که از زیر آوار بیرون کشیدند نیز نشان می‌دهد که آنها حتی از ابتدایی‌ترین امکانات مانند کفش‌های مخصوص معدنکاران برخوردار نبودند. تصویر پیکر یکی از کارگران او را چکمه‌های پلاستیکی پاره نشان می‌دهد.
برق‌گرفتگی، ریزش کارگاه، فرسودگی تجهیزات، خفگی و حفاری‌های غیرمجاز، از مهم‌ترین دلایل مصدومیت یا مرگ کارگران معدن است. یک فعال کارگری می‌گوید: «وقتی نظارت بر ایمنی و بهداشت کارگاه‌های معدنی در انحصار دولت و مجموعه حاکمیت است و تشکل‌ها و کانون‌های صنفی که در حوزه ایمنی و بهداشت کار فعالیت می‌کنند امکانی برای نظارت بر آن را نداشته، بیشتر یک ابزار نمایشی محسوب می‌شوند.»
همچنین این معدن حتی دستگاه سنسور گاز متان هم نداشته است. علی مقدس‌زاده رئیس کانون شورای اسلامی کار «خراسان جنوبی» گفته «یک سنسور گاز متان نداریم. اگر یک سنسور گاز متان مانند معدن مرکزی داشتیم این اتفاق نمی‌افتاد.»
بر اساس اطلاعات تخصصی مقدار گاز متان در هوای معدن بر اساس آئین‌نامه ایمنی معادن زغال سنگ باید کمتر از ۱ تا ۵/۱ درصد باشد. مقدار ۶/۹ درصد گاز متان و ۴/۹۰ درصد هوا، مساعد‌ترین مقدار گاز متان و هوا در اتمسفر معادنی است که انفجار تولید می‌کنند. در چنین شرایطی مشخص است عدم تجهیز این معدن به سنسور گاز متان یکی از علل فاجعه است.
