کمیته هنر، رسانه و فضای مجازی مجلس شورای اسلامی امروز دوشنبه ۳۰ مهرماه ۱۴۰۳ طرح جدیدی به نام «نظام‌بخشی فضای مجازی» را در دستور بررسی قرار داد. این طرح در دوره پیشین مجلس طراحی شده بود اما بررسی نهایی و تصمیم‌گیری درباره آن به مجلس دوازدهم کشیده شده است.
خردادماه سال گذشته بود که جلال رشیدی کوچی نماینده مرودشت، پاسارگاد و ارسنجان از استان فارس در دوره یازدهم شورای اسلامی از تغییر نام «طرح صیانت» به طرح «نظام‌بخشی فضای مجازی» خبر داد.
جلال رشیدی کوچی در توضیحاتی گفته بود «طرح صیانت به طرح نظام‌بخشی فضای مجازی تغییر کرده است، برخی از اتفاقات نامناسب طرح صیانت از طرح فعلی حذف شده و محدودیت‌هایی که قائل شده بودند، از طرح جدید حذف شده است. فرصت تصویب این طرح در مجلس دوره یازدهم فراهم نشد. پیش‌بینی من این است که در مجلس آینده طرح صیانت مطلوب جریان تندرو تصویب خواهد شد.»
نماینده مجلس شورای اسلامی در دوره یازدهم افزوده بود که «در مجلس آینده [دوازدهم] حتما در حوزه اینترنت قانو‌گذاری‌هایی انجام خواهد شد و طرح‌هایی برای قانو‌مند کردن فضای مجازی ارائه خواهد شد.»
به نظر می‌رسد محدود کردن بیش از پیش اینترنت در مجلس یازدهم از کمیته هنر، رسانه و فضای مجازی آغاز شد که از زیرمجموعه‌های کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی است و در حال حاضر حمید رسایی نماینده اصولگرا ریاست آن را بر عهده دارد.
با اینهمه نمایندگان دیگری هم در خارج از این کمیته با محدودیت بیشتر و سانسور اینترنت موافق هستند. در همین رابطه اکبر رنجبرزاده عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی گفته «پیش‌نویس طرح جدیدی به نام «نظام‌بخشی فضای مجازی» هنوز به صحن مجلس نیامده است، اما انتظام بخشیدن به فضای مجازی و رسانه یک ضرورت و گامی رو به جلو است.»
رئیس فراکسیون «وحدت ملی» مجلس با بیان اینکه «فضای مجازی و رسانه به هر میزان که در آن ساماندهی درستی صورت گیرد، اعتباری برای اصحاب رسانه و صاحبان محتوا خواهد بود» گفته که «با ساماندهی رسانه و فضای مجازی، کاربران فضای مجازی با امنیت بیشتری می‌تواند مطالب مورد نیاز خود را مشاهده و مطالعه کنند، چرا که در برخی مواقع بعضی از رسانه‌ها مسیر و فضای غیرواقعی را ترسیم می‌کنند که ساماندهی در این عرصه می‌تواند به نفع مردم، جامعه هدف و اصحاب رسانه باشد و گامی ارزشمند به شمار می‌رود.»
این طرح اکنون در حالی از سوی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در دست بررسی قرار دارد که در آنسو، پزشکیان وعده‌های انتخاباتی برای رفع فیلترینگ به مردم داده بود. پزشکیان گفته بود: «اینترنت را باید آزاد کنیم. من اگر انتخاب شدم جلوی فیلترینگ خواهم ایستاد و کسب و کارهای تعطیل شده را بازیابی خواهم کرد.»
مسعود پزشکیان البته پس از اولین جلسه شورای عالی فضای مجازی در دولت چهاردهم نه تنها اعلام کرد فعلا از رفع فیلترینگ خبری نیست بلکه دستور داد با فروشندگان فیلترشکن نیز برخورد شود.
رئیس دولت چهاردهم در این نشست تأکید کرد در رابطه با اینترنت دولت چهاردهم به دنبال اجرای قانون است و حتما قانون را اجرا خواهد کرد.
وی تأکید کرد که فعلا نمی‌تواند زمان مشخصی را برای رفع فیلترینگ اعلام کند و البته بر لزوم اجرایی‌شدن سیاست‌های ابلاغی از سوی رهبر جمهوری اسلامی در اینباره تأکید کرد!
با اینهمه همچنان وعده رفع فیلترینگ از سوی بخشی از مقامات دولت مطرح می‌شود. فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت در نشست خبری هفته گذشته با خبرنگاران مدعی شده بود که موضع دولت در قبال فیلترینگ همچنان شفاف است و مضرات زیادی از جمله ایجاد حفره‌های امنیتی و دسترسی به محتواهای نامناسب به همراه داشته است.
او تأکید کرده بود که «حکمرانی فضای مجازی به معنای فیلترینگ نیست و موضوع رفع فیلترینگ در چارچوب منافع ملی و کار کارشناسی در حال انجام است.»
سخنگوی دولت همچنین تأکید کرده که فیلترینگ به اهداف خود نرسیده و این موضوع در حال بررسی است.
چند روز پیشتر نیز عبدالناصر همتی وزیر امور اقتصادی و دارایی در سخنانی از لزوم رفع فیلترینگ گفته بود: «رفع فیلترینگ یکی از اولویت های دولت است و باید هرچه سریع‌تر در خصوص آن تصمیم‌گیری کنیم.»
عبدالناصر همتی بار دیگر در هفته جاری گفته «نظر شخصی‌ام این است که فیلترینگ اصلا هیچ اثری نگذاشته است، فقط یک مقداری فعالیت‌های اقتصادی را در فضای مجازی محدود و کند کرده است بنابراین طبیعی است که حل این مساله در اولویت است. این مسئله کاری نیست که من پیگیری کنم من وزیر اقتصاد هستم و نظرم را گفته‌ام ان‌شاالله مسئولین مربوطه پیگیری می‌کنند.»
ستار هاشمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز اواسط مهرماه در گفتگو با خبرگزاری «ایلنا» اعلام کرده بود که تاکنون صحبتی از رفع فیلتر پلتفرم خاصی مطرح نشده و «طرح کلی» برای رفع فیلترینگ در نظر گرفته شده است.
او توضیح داده که «طرحی کلی در خصوص موضوع رفع فیلترینگ مطرح است و سامانه‌ها یا پلتفرم خاصی را مصداقی بیان نکردیم، کلاً صحبتی که در این طرح مطرح است، یک بسته است.»
وزیر ارتباطات دولت چهاردهم با بیان اینکه «وضعیت فعلی، با ادله مختلف، وضعیت مناسبی نیست» گفته «در حال حاضر فیلترشکن‌ها باعث شده دسترسی‌ها عملاً بدون هیچ محدودیتی وجود داشته باشند، این دغدغه جدی است.»
در واکنش به اظهارات پراکنده مقامات دولتی درباره لزوم رفع فیلترینگ و ادعای تلاش دولت پزشکیان برای این موضوع، روزنامه «کیهان» چاپ تهران امروز در مطلبی نوشت «شنیده شده شورای عالی فضای مجازی رفع فیلتر برخی سکوهای معاند را در دست بررسی دارد» و افزوده که «نمی‌شود بخشی از نظام در برابر دشمن سرمایه‌های بی‌بدیلی همچون نیلفروشان‌ها و زاهدی‌ها را فدای امنیت کشور کند اما بخش دیگر نظام برای سکوهای اطلاعاتی دشمن فرش قرمز پهن نماید. رفع فیلتر در این شرایط بزرگترین اقدام علیه امنیت ملی است.»
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی: ارتباط مستقیم محدودیت در فضای مجازی با خشم انباشته شهروندان
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تیرماه امسال در گزارشی با عنوان «پویایی‌شناسی مسائل و نابسامانی‌های فضای مجازی در ایران» و با مطالعه متغیرهای اصلی اثرگذار بر نابسامانی‌های فضای مجازی به این یافته رسیده که امکان حضور در این فضا برای درصد بالایی از مردم وجود دارد، اما کیفیت پایین اینترنت، وجود اختلال، محدودیت در اینترنت و سرعت پایین آن و همچنین ضعف در امنیت الکترونیکی، حضور در اینترنت را با مشکل مواجه می‌کند.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در ادامه نوشته علاوه بر متغیر نصب فیلترشکن، متغیر هزینه جرائم و تخلفات متأثر از متغیرهای دیگری چون کیفیت قانون، امکان حکمرانی داده و حاکمیت قانون است. متغیر امکان حکمرانی داده، متأثر از دینامیک مدیریت داده است و درعین‌حال، روی متغیر انگیزه محدودسازی در حاکمیت اثر می‌گذارد. دو متغیر کیفیت قانون و حاکمیت قانون نیز متأثر از دینامیک نظام قانونگذاری هستند. ازسوی دیگر، هرچه محدودیت دسترسی کاربران بیشتر شود، دسترسی کاربران به محتوا و آزادی انتشار نیز کمتر می‌شود و درعین حال، باعث می‌شود که سهم گردش داده در داخل بیشتر شود که در پیوند با دینامیک مدیریت داده است. همینطور محدودیت بیشتر در دسترسی باعث خشم انباشته بیشتری می‌شود که در پیوند با دینامیک سلامت است و می‌تواند شیوع محتوای نامناسب و خلاف واقع را بالا ببرد.
مردم سالهاست بی‌اعتنا به فیلترینگ و سانسور اینترنت، با استفاده از فیلترشکن به دنیای اینترنت دسترسی دارند.
نتایج نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در بهمن‌ماه سال ۱۴۰۲ نشان می‌داد ۴۶/۵ درصد ایرانیان از اینستاگرام؛ ۳۵/۳ درصد از واتساپ، ۳۴/۶ درصد از تلگرام، ۲۵/۲ درصد از ایتا، ۲۴/۱ درصد از روبیکا و ۸/۷ درصد از بله استفاده می‌کنند و میزان استفاده از سایر پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی کمتر از ۷ درصد است.
ایسپا به تازگی نیز نتایج یک نظرسنجی از دانشجویان را منتشر کرده که بخشی از آن به استفاده دانشجویان از شبکه‌های اجتماعی اختصاص دارد. بر اساس نتایج این نظرسنجی تلگرام با ۸۹.۵ درصد، پرکاربردترین پیام‌رسان در میان دانشجویان است، در حالی که اینستاگرام و واتس اپ به ترتیب با ۸۵.۷ و ۶۶.۷ درصد در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.
سایر شبکه‌های اجتماعی مانند یوتیوب، روبیکا و تیک‌تاک نیز میزان استفاده کمتری دارند. جالب است که میانگین زمان استفاده از این شبکه‌ها در روز حدود ۲۳۳ دقیقه (حدود چهار ساعت در روز) است، که نشان‌دهنده تأثیر قابل توجه این پلتفرم‌ها بر زندگی روزمره دانشجویان است.
بخش دیگری از نتایج این نظرسنجی هم نشان می‌دهد که ۲۵.۲ درصد از دانشجویان اخبار را از طریق سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی و ۲۰.۴ درصد از دانشجویان از سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی پیگیری می‌کنند. همچنین، صداوسیما با ۱۲.۵ درصد در رتبه سوم قرار دارد. در این میان، ۶.۸ درصد از دانشجویان اخبار را از طریق دوستان و آشنایان دریافت می‌کنند و تنها ۰.۸ درصد از روزنامه‌ها استفاده می‌کنند.
این آمار نشان می‌دهد که دانشجویان به منابع دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی داخلی برای اطلاع از اخبار روز اهمیت بیشتری می‌دهند و تمایل کمتری به استفاده از منابع سنتی دارند.
