خبر خودداری ترکمنستان از واردات گاز به ایران که از سوی مسعود پزشکیان در یک سخنرانی افشا شد با واکنش‌های زیادی روبرو شده است.
مسعود پزشکیان رئیس دولت چهاردهم روز گذشته در نشست و در میان سخنانش خبری را افشا کرد و بلافاصله خواستار عدم پوشش آن شد!
او گفت «جنگ امروز جنگ اقتصادی است. جنگ بمب و موشک نیست. دشمن در عرصه نظامی نمی‌تواند ما را زمینگیر کند، اما در حوزه جنگ اقتصادی مشکل داریم. دیروز به من گفتند ترکمنستان حاضر نیست درباره گاز با ما قرارداد ببندد؛ می‌گویند دولت پول نمی‌دهد. چرا با پیمانکار قرارداد می‌بندیم و پولش را نمی‌دهیم؟ اگر پیمانی می‌بندیم باید به آن پایبند باشیم. این مفاهیم دینی است… اگر با همین روش که تاکنون آمده‌ایم، ادامه دهیم نباید تصور کرد که تغییری ایجاد می‌شود. اگر پیمانی می‌بندیم باید به آن پایبند باشیم و نباید عدول کنیم.»
رئیس دولت چهاردهم افزود «حالا این‌ها رو زیاد خبری هم نکنید اگر هم خبری کردید که کردید.»
این سخنان در حالی مطرح شده که مسعود پزشکیان به تازگی به ترکمنستان سفر کرده بود و حالا به نظر می‌رسد این سفر دستاورد چندانی در حوزه انرژی و اقتصاد نداشته است.
پیشتر در ۱۳ تیرماه مقامات ترکمنستان و جمهوری اسلامی برای تحویل سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی توسط ترکمنستان به ایران، اقرارداد سوآپ گازی را امضا کردند. این قرارداد جدا از قرارداد دیگری برای واردات گاز به ایران جهت جبران کمبود گاز بوده است.
سخنان مسعود پزشکیان که بیانگر تشدید کمبود گاز در زمستان امسال در صورت منتفی شدن قرارداد واردات گاز از ترکمنستان است توجه بسیاری از رسانه‌های داخلی را جلب کرده است.
«هم‌میهن» در مطلبی با عنوان «زمین سخت اقتصاد» با اشاره به خبر افشاشده از سوی مسعود پزشکیان نوشته «واقعیت این است که ما نمی‌دانیم چگونه کشوری را نمی‌توان در عرصه نظامی زمینگیر کرد، ولی در عرصه اقتصادی بتوان؟ کشوری که در اقتصاد ضعیف باشد، چگونه می‌تواند در جنگ قوی باشد؟ باید در بیان این کلیشه‌ها و برداشت‌ها خیلی محتاط بود. بعلاوه، ندادن پول به کشور دیگر لزوماً ناشی از خُلْف وعده نیست.»
این مطلب افزوده که «دولت‌ها بر اساس قرارداد خسارت تاخیر در پرداخت را به‌خوبی می‌گیرند. یا پول ندارند بدهی خود را بپردازند یا مسیر مناسبی را برای پرداخت در دسترس ندارند. سه ماه است که شما آمده‌اید حتی هنوز FATF را نهایی نکرده‌اید. توقف در ایستگاه وفاق هم حدی دارد. آنقدر می‌مانید که برنامه‌هایتان را فراموش خواهید کرد.»
مهدی طباطبایی معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر مسعود پزشکیان پس از واکنش‌های گسترده به سخنان او گفت که از این سخنان برداشت نادقیق شده است!
معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر پزشکیان گفته «از اظهارات رئیس جمهور پزشکیان در جلسه امروز در وزارت جهاد کشاورزی برداشت نادقیقی صورت گرفته است. این اظهارات در ادامه الزام آقای رئیس جمهور به پیگیری هرچه سریع‌تر اجرا و تکمیل توافقات خارجی از سوی دستگاه‌های مسئول بوده است.»
این در حالیست که به هر حال آنچه مسعود پزشکیان گفته واضح است؛ یعنی ترکمنستان از عقد قرارداد صادرات گاز به ایران خودداری کرده چون جمهوری اسلامی پول گاز وارداتی از این کشور را پرداخت نمی‌کند!
به نظر می‌رسد مقامات جمهوری اسلامی که پیشتر رویای «تبدیل شدن به هاب گازی در منطقه» را به افکار عمومی می‌فروختند حالا حتی توان قانع کردن کشور همسایه برای واردات گاز را هم ندارند و در تأمین گاز مورد نیاز داخل کشور نیز مانده‌اند!
روابط گازی میان جمهوری اسلامی و ترکمنستان از دوره ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی و بالافصله پس از فروپاشی شوروی و تشکیل این کشور آغاز شد اما سالهای سال است که این روابط با اختلافات مالی به دلیل عدم تسویه حساب گاز وارداتی از سوی جمهوری اسلامی گره خورده است.
زمستان سال ۱۳۸۶ یکی از سردترین زمستان‌های ایران بود. این سرمای شدید به همراه تصمیم ناگهانی ترکمنستان مبنی بر قطع صادرات گاز به ایران، بحران انرژی شدیدی در کشور ایجاد کرد. این اتفاق، علاوه بر ایجاد مشکلات متعدد برای مردم، به‌ویژه در مناطق شمالی کشور، بحث‌های بسیاری را در حوزه انرژی و سیاست خارجی ایران برانگیخت.
در ان سال نیز یکی از مهم‌ترین دلایل قطع گاز ترکمنستان، اختلافات مالی بین جمهوری اسلامی و ترکمنستان بر سر قیمت گاز و پرداخت بدهی‌های جمهوری اسلامی بود. ترکمنستان مدعی بود ایران بدهی‌های گازی خود را بطور کامل پرداخت نکرده است.
محمود خاقانی، کارشناس انرژی، در گفتگو با وبسایت «تجارت نیوز» با طرح این پرسش که «معلوم نیست که چرا رئیس جمهور این موضوع را عمومی کرده است؟» گفته «بدقول بودن ایران[جمهوری اسلامی] تنها مربوط به پرداخت بهای گاز است که آن هم عمدتاً به خاطر تحریم‌ها همواره این مشکلات به وجود آمده است. با توجه به مشکلاتی که مطرح شد، ایران نمی‌تواند به عنوان یک تامین‌کننده معتمد روی گاز ترکمنستان حساب کند.»
این کارشناس انرژی پرداخت نکردن بدهی گازی به ترکمنستان از سوی جمهوری اسلامی را موضوعی «جدی» خوانده و گفته «وقتی گاز از یک کشور دیگر وارد می‌شود، باید مبلغ آن پرداخت شود. در مورد چرایی نبود منابع برای پرداخت تعهدات باید به موضوع کسری بودجه اشاره کرد. در حال حاضر، بخشی از صادرات نفت در بودجه به نیروهای مسلح اختصاص دارد و کسی از درآمد و هزینه آن بخش خبر ندارد. از سوی دیگر صندوق توسعه ملی اخیراً از طلب ۱۰۰ میلیارد دلاری سخن به میان آورده و قرارگاه خاتم‌الانبیا به عنوان پیمانکار بزرگ صنعت نفت هم از دولت طلب دارد.»
محمود خاقانی افزوده «تمام سازمان‌ها و نهادهای ذکرشده نیز اعلام کرده‌اند که اگر دولت نمی‌تواند طلب خود را پرداخت کند، در ازای آن نفت را به این سازمان‌ها بدهد. در واقع می‌توان گفت مشخص نیست چه میزان از درآمد تولید و صادرات نفت به خزانه دولت ریخته می‌شود.»
او گفته در بودجه ۱۴۰۳ دولت ابراهیم رئیسی نیز بالغ بر ۴۰۰ همت کسری به بار آورد و کمتر از ۳۰ درصد از درآمدهای پیش‌بینی‌شده در بودجه محقق شد. با توجه به این میزان کسری، پرداخت بدهی ایران به دیگر کشورها هم با مشکلات فراوانی روبرو است.
محمود خاقانی همچنین از احتمال قطع گاز برخی مناطق شمال شرق کشور خبر داده و گفته «پزشکیان ادعا می‌کرد می‌خواهد با ملت صادق باشد و این اولین نشانه صداقت اوست زیرا گاز در شرف قطع شدن است و مردم از الان باید خود را آماده کنند؛ به‌ویژه مردم مناطق مرزی با ترکمنستان و ساکنان استان خراسان رضوی.»
او افزوده که «در مقطعی که بیژن زنگنه وزیر نفت بود، لوله‌کشی گاز به مناطقی که ترکمنستان گازشان را قطع کرده بود، انجام شد. البته آن زمان، ناترازی گاز به صورتی که الان پیش‌بینی می‌شود در میان نبود. در حال حاضر، باید از الان مخزن‌های نفت سفید در آن منطقه وجود داشته باشد و وسایل گرمایشی جایگزین در آن مناطق تعبیه شود؛ چراکه احتمال قطعی گاز وجود دارد.»
