زنگ خطر بحران انرژی در ایران از مدت‌ها پیش به صدا درآمده بود و طی هفته‌های گذشته جلوه‌های جدیدی از این بحران نمایان شده است. وزارت نیرو در اقدامی بی‌سابقه در فصل غیرگرم اقدام به جیره‌بندی برق بخش خانگی در سراسر کشور کرده و سهمیه گاز صنایع نیز برخلاف هر سال که از اواخر پاییز کم می‌شد، امسال از مهرماه با کاهش تا ۵۰ درصد روبرو شده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی از کمبود شدید گاز، گازوئیل و مازوت خبر داده و این کمبود را عامل اصلی کمبود برق اعلام کرده است. در این میان دولت مسعود پزشکیان با گذشت چهار ماه از آغاز فعالیت همچنان برنامه و نقشه راهی برای جبران کمبود شدید انرژی با وجود منابع سرشار طبیعی کشور ارائه نکرده است.
از ابتدای هفته‌ای که گذشت برق بخش خانگی در سراسر کشور دست‌کم دو ساعت در روز قطع می‌شود. شرکت توانیر در شهرهای بزرگ با ارائه برنامه‌ای بر اساس منطقه‌بندی محلات اقدام به قطع برق می‌کند اما در شهرهای کوچک و روستاها قطع برق بدون اینکه از پیش اطلاع داده شود قطع می‌شود.
مردم در حالی در نیمه فصل پاییز که «پیک مصرف برق» به شمار نمی‌رود با قطع برق روبرو شده‌اند که مقامات دولت پزشکیان از جمله فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت مدعی‌اند دولت برای حفظ سلامت شهروندان و محیط زیست، مازوت‌سوزی در سه نیرگاه تولید برق در اراک، کرج و اصفهان را «ممنوع» اعلام کرده و در نتیجه برای جبران کمبود تولید در این سه نیروگاه قطع برق سراسری در دستور کار قرار گرفته است.
اما این ادعا که طی چند روز بارها از سوی مقامات دولت مطرح شد زیر سوال رفته است. بر اساس ادعاهای دولت سهم مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها در آلودگی شهرها ۷ درصد اعلام شده در حالی که سهم استفاده از سوخت گازوئیل و بنزین نزدیک به ۸۰ درصد عنوان شده است. این در حالیست که دولت پزشکیان با ادعای نگرانی برای سلامت مردم و محیط زیست، هیچ برنامه‌ای برای رفع عوامل اصلی ایجاد آلودگی در شهرهای مختلف ارائه نکرده است.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی که اواسط هفته جاری منتشر شد نشان می‌دهد که مقامات دولت در حال فریبکاری درباره علت قطع مازوت‌سوزی در سه نیرگاه مهم کرج، اراک و اصفهان بوده‌اند. بر اساس این گزارش، کشور با کمبود شدید سوخت گاز، گازوئیل و مازوت روبروست و روند سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها با اختلال روبرو شده است.
این گزارش در حالی از علت اصلی خاموشی‌ها و کمبود برق پرده برداشته که تنها سه روز پیش از آن فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت در ادعایی کذب در شبکه «ایکس» نوشته بود: «شرط عدالت نیست برای تولید برق، بخشی از جامعه با جان خود هزینه آن را پرداخت کند. از همین رو به دستور رئیس جمهور، مازوت‌سوزی در سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان که شرایط ویژه‌ای دارند، متوقف می‌شود. می‌توان برای مدت محدودی «خاموشی منظم» را جایگزین «تولید سم» برای عموم شهروندان کرد.»
از سوی دیگر در سال‌های گذشته در فصل سرما و با افزایش مصرف گاز، سوخت نیروگاه‌ها با مازوت تأمین می‌شد و مشکلی در تولید برق مورد نیاز کشور نبود.
در آنسو آثار کمبود گاز نیز با کاهش ۲۰ تا ۵۰ درصدی سهمیه گاز صنایع مختلف از مهرماه امسال نمایان شده است. در سال‌های گذشته که همچنان بحران کمبود گاز در فصل سرد سال وجود داشت، کاهش سهمیه گاز صنایع از اواخر پاییز آغاز می‌شد.
کمبود سوخت در ایران شرایطی «آخرالزمانی» ایجاد کرده و کارشناسان هشدار می‌دهند این روند بحرانی نه تنها از سوی دولت قابل کنترل نیست بلکه کمبودها گسترش خواهد یافت. وضعیت بحران انرژی در ایران به «بمب ساعتی» تبدیل شده که هر لحظه احتمال انفجار آن وجود دارد. برخی کارشناسان نیز نسبت به تبعات امنیتی و سیاسی کمبود و افزایش قیمت انرژی هشدار داده‌اند.
آمارها چه می‌گویند؟
جدا از نمایش بازی با افکار عمومی از سوی مقامات دولت مسعود پزشکیان درباره علت جیره‌بندی برق که سخنگوی دولت آن را «خاموشی منظم» خوانده، آمار و ارقام بیانگر عمق فاجعه انرژی در ایران است.
اگر تا چند سال پیش صحبت از ناترازی انرژی به معنی اختلاف میان تولید و مصرف مطرح بود، اکنون کارشناسان معتقدند ایران با کمبود همه حامل‌های انرژی روبروست.
محسن پاک نژاد وزیر نفت گفته دولت چهاردهم ذخایر نیروگاهی را با حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد کاهش نسبت به مدت مشابه سال گذشته تحویل گرفته است.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز اعلام کرده که در سال ۱۴۰۱ میزان ناترازی گاز طبیعی در اوج مصرف به ۳۱۵ میلیون مترمکعب در روز رسید و اگر چه به واسطه افزایش دما در سال ۱۴۰۲ این عدد به حدود ۲۸۰ میلیون مترمکعب در روز کاهش یافت، اما همچنان چالش ناترازی گاز طبیعی در کل سال به ویژه ماه‌های سرد وجود دارد.
در این گزارش آمده که از سوی دیگر مصرف سوخت مایع در نیروگاه‌های حرارتی افزایش یافته و در زمان حاضر ذخایر گازوئیل و نفت کوره نیروگاه‌ها در ۶ ماهه ۱۴۰۳ نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش پیدا کرده و افزایش ناترازی گاز و عدم امکان تأمین سوخت مایع جایگزین، چالش‌هایی را برای تأمین برق در زمستان به وجود آورده است.
هاشم اورعی رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران نیز پیشتر اعلام کرده بود که کسری برق در تابستان امسال ۱۸ هزار مگاوات بوده است. وی پیش‌بینی کرده بود این رقم به ۲۴ هزار مگاوات خواهد رسید و همچنین کمبود گازوئیل را نیز روزانه ۵ میلیون لیتر عنوان کرده بود.
در شرایطی که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی کمبود گاز را در «اوج مصرف» اعلام کرده، به گفته هاشم اورعی میانگین کمبود گاز ۲۵۰ میلیون مترمکعب گاز است و تولید گاز مدت‌هاست روی رقم ۸۰۰ میلیون مترمکعب مانده و افزایش نیافته است. او با بیان اینکه میانگین کسری گاز به زودی روی رقم ۳۵۰ میلیون مترمکعب خواهد ماند گفته رقم کسری ۵۰ درصد است. یعنی تولید گاز باید ۵۰ درصد بیش از تولید فعلی افزایش پیدا کند تا گاز مصرفی مورد نیاز داخل تأمین شود.
در آنسو نیز جمهوری اسلامی به دلیل عدم تسویه حساب با کشورهای صادرکننده انرژی، نمی‌تواند قراردادهای واردات را پیش ببرد. این موضوع به تازگی از سوی مسعود پزشکیان افشا شد. او در یک سخنرانی گفت «جنگ امروز جنگ اقتصادی است. جنگ بمب و موشک نیست. دشمن در عرصه نظامی نمی‌تواند ما را زمینگیر کند، اما در حوزه جنگ اقتصادی مشکل داریم. دیروز به من گفتند ترکمنستان حاضر نیست درباره گاز با ما قرارداد ببندد؛ می‌گویند دولت پول نمی‌دهد.»
همچنین دولت هفته گذشته واردات بنزین سوپر را آزاد اعلام کرد. بر اساس مصوبه هیئت وزیران واردات و توزیع بنزین سوپر توسط اشخاص حقوقی دارای مجوز از وزارت نفت با قیمت غیریارانه‌ای آزاد شد که کارشناسان آن را پیش‌درآمد گران شدن قیمت بنزین می‌دانند.
بنزین نیز سوخت دیگری است که میزان تولید آن کمتر از میزان مصرف است. بر اساس گزارش‌ها تولید روزانه بنزین در کشور به ۱۰۴ میلیون لیتر و مصرف روزانه بنزین در نیمه نخست امسال به ۱۲۴.۵ میلیون لیتر رسیده که ناترازی روزانه، حدود ۲۰ میلیون لیتر بنزین را نشان می‌دهد.
نیم قرن اقدامات ضدتوسعه
بحران انرژی برای ایران که با ۱۶۰.۱۲ میلیارد بشکه نفت و ۳۲.۵ تریلیون مترمکعب گاز، به ترتیب چهارمین و دومین دارنده نفت و گاز است، تنها یک معنا دارد؛ ناکارآمدی حکومت در توسعه صنعت نفت و گاز که سبب عدم بهره‌مندی شهروندان از این دارایی‌های ملّی شده است!
پیش از انقلاب ۵۷ ایران پس از ایالات متحده آمریکا و عربستان، سومین تولیدکننده بزرگ نفت در جهان بود. بر اساس گزارش دپارتمان امور اقتصادی و اجتماعی ملل متحد در سال ۲۰۲۰ ایران به جایگاه دهم تولید نفت جهان سقوط کرد.
اقتصاد ایران در سال‌های اخیر به نسبت پیش از انقلاب ۵۷ حدود ۴۵ درصد از ظرفیت تولید نفت خود را از دست داده است. جمهوری اسلامی طی چهار دهه گذشته اقدامات لازم و کافی برای توسعه صنعت نفت و گاز و پتروشیمی انجام نداده و تکیه اصلی منابع درآمدی را بر درآمد حاصل از خام‌فروشی نفت گذاشته است. بخشی از این منابع درآمدی برای هزینه‌های جاری دولت، و بخشی دیگر برای پیشبرد اهداف ایدئولوژیک حکومت در منطقه و جهان و پولپاشی به نیروهای نیابتی حکومت هزینه شده است. در این میان سهمی از منابع خام‌فروشی نفت نیز در ساختار رانتی و فاسد حکومتی به جیب «خودی»ها ریخته شده و به هدر رفته است.
آنچه امروز در حوزه انرژی ایران دیده می‌شود، تصویری از نتایج نیم قرن عملکرد حکومتی نالایق و ناشایست و بی‌کفایت است که پیوسته ویرانی آفریده و و به تولید و بازتولید انواع بحران پرداخته است. از جمله قطع مکرر برق و گاز در بخش صنعت، سبب کاهش شدید تولید، ایجاد زیان انباشته در واحدهای صنعتی و تولیدی و همچنین افزایش رکود در کشور شده است.
جمهوری اسلامی در روندی ضدتوسعه، منابع ارزی کشور را به اشکال مختلف برای اهداف ایدئولوژیک و رانت و پولپاشی به باد داده در حالی که این منابع باید برای توسعه بخش‌های مختلف مولد و زیرساختی هزینه می‌شد. اکنون به گفته مقامات حکومتی صنعت نفت ایران به ۱۶۰ میلیارد دلار، صنعت گاز به ۸۰ میلیارد دلار و صنعت پتروشیمی ٧٠ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد تا بتواند حیات خود را حفظ کنند!
