سخنان اخیر امام جمعه موقت اصفهان درباره تشکیل کمیسیونی محرمانه در مجلس خبرگان برای تعیین رهبر آینده و اولویت دادن به ۳ نفر از سوی این کمیسیون به عنوان نامزدهای جانشینی علی خامنه‌ای، سؤالی تکراری و بی‌جواب را در فضای سیاسی جامعه ایران از نو پررنگ کرده است: سومین رهبر احتمالی جمهوری اسلامی کیست؟
یک هفته قبل از سخنان ابوالحسن مهدوى، امام جمعه موقت اصفهان، علی خامنه‌ای در دیدار با اعضای مجلس خبرگان با تاکید بر لزوم آمادگی این مجلس برای گزینش رهبر بعدی، گفت: «حرکت نظام اسلامی توقف ندارد؛ یعنی در آن وقفه حاصل نمی‌شود. مجلس خبرگانی وجود دارد که نفر بعد را مشخص کند. اگر چنین شخصى نبود، مجلس خبرگان بى درنگ اقدام و نفر بعد را مشخص می‌کند.»
برخی تحلیلگران سیاسی این سخنان را ناشی از دغدغه کشته شدن علی خامنه‌ای در درگیری‌های نظامی مجدد و محتمل ایران و اسرائیل در آینده نه چندان دور دانستند. دغدغه‌ای که البته امام جمعه موقت اصفهان منکر آن شده است.
ساز و کار مرموز تعیین جانشین رهبری در مجلس خبرگان، تناسب چندانی با ادعای «مردم‌سالاری دینی» ندارد. محسن غرویان استاد حوزه علمیه قم در انتقاد از این نحوه بررسی نامزدهای جانشینی علی خامنه‌ای می‌گوید: «به نظر من باید به مردم اطلاع‌رسانی شود چون مسئله انتخاب رهبر بعدی، مرتبط با مصالح آنان و کشور است. من موافق مخفی کردن این قضیه نیستم. اخیرا یکی از اعضای مجلس خبرگان هم به من گفت که مسئله انتخاب رهبری در خود این مجلس هم یک حالت پنهانى دارد. مردم محرم‌اند و نباید این مسئله حد محرمانه شدنش خیلی زیاد شود.»
او درباره محرمانه بودن کمیسیون تعیین رهبر آینده ایران نیز گفته: «آیت‌الله وافی یکی از اعضای این کمیته است. با این حال این کمیسیون هم خیلی واضح و شفاف نشده و حالا اینکه چه مصلحتی در این پنهانکارى‌ها هست من اطلاعی ندارم. معلوم نیست چرا این مسئله اینقدر باید از مردم مخفى بماند. در حالی که گفته می‌شود مردم پشتوانه نظام‌اند. مسائل مرتبط با انتخاب رهبر بعدی دیر یا زود باید برای آنان شفاف شود. در مورد شورای رهبری هم صحبت‌هایی می‌شود. برخی معتقد به شورای رهبری‌اند ولی برخی می‌گویند قانون اساسی مخالف شورا است و امام هم قائل به رهبری فردی بود. به نظرم این مسائل باید در مطبوعات و میزگردهای صداوسیما مطرح شود. خود مجلس خبرگان هم می‌تواند به این مسئله بپردازد و مردم را مطلع کند. این مجلس اختیار چنین کاری را دارد.»
این روحانی ۶۵ ساله درباره ضرورت اطلاع‌رسانی خبرگان به ملت افزوده: «به هر حال اعضای این مجلس، نمایندگان مردم‌اند. مردم به عنوان موکلین این افراد، از وکلای خودشان انتظار اطلاع‌رسانی دارند. ولایتی که وکیل در امری دارد، برآمده از ولایت موکل است. بنابراین در جریان گذاشتن آنها، تکلیف شرعی و قانونی اعضای مجلس خبرگان و هیات رئیسه این مجلس است. فکر نمی‌کنم منعی برای اطلاع‌رسانی باشد. بالاخره طبق قانون، مجلس خبرگان خود، آیین‌نامه داخلی‌اش را تعیین می‌کند. البته ما این بحث را در فقه داریم که اسرار مملکت باید محفوظ بماند. به ویژه در زمان جنگ. ولی باید دید که آیا مسئله تعیین رهبر جزو اسرار ممنوع‌الانتشار است یا نه؟ در این زمینه باید بحث شود. اما به نظر من، با لحاظ کردن مجموع شرایط فعلی، مجلس خبرگان دست‌کم باید تا حدی به مردم اطلاع بدهد که در زمینه تعیین رهبر آینده چه اقداماتی انجام داده یا چه کار دارد می‌کند.»
عبدالجواد ابراهیمی‌فر نماینده استان تهران در مجلس خبرگان رهبری نیز مانند افراد خارج از این مجلس، اطلاعی از عملکرد کمیسیون مربوطه ندارد و به «یورونیوز» گفته: «من راجع به کمیسیون مربوط به تعیین جانشین رهبر هیچ اطلاعی ندارم. تا جایی که بنده در مجلس خبرگان حضور داشته‌ام، صحبتی در این زمینه به صورت رسمی مطرح نشده است. حدس هایى هست ولی گمانه‌زنی‌ها آدم را از تحقیق بیشتر برای بدست آوردن واقعیت مطلب بی‌نیاز نمی‌کند.»
وى درباره اجلاسیه اخیر مجلس خبرگان نیز گفت: «من در اجلاسیه اخیر مجلس خبرگان حضور داشتم ولی در زمینه تعیین جانشین رهبر اصلا صحبتی نشد. مهمانانی در مجلس داشتیم که درباره وضعیت منطقه گفتگو داشتند. سخنرانان پیش از دستور هر کدام مطالبی ارائه کردند. راجع به چیز دیگری بیش از اینها بحث نشد. مخصوصا در مقوله تعیین رهبر بعدی، مطرح نشد. اگر هم شده باشد، بنده بی‌اطلاع هستم. اگر هم جلسه محرمانه‌ای راجع به تعیین جانشین رهبر تشکیل شده باشد، من با اینکه عضو مجلس خبرگان هستم، خبری درباره تشکیل چنین جلسه‌ای ندارم. اینکه می‌گویم خبر ندارم، واقعیت است.»
این روحانی ۶۲ ساله ادامه داده: «وقتی جلسات مجلس خبرگان تشکیل می‌شود، اکثر اعضا به اتفاق حضور دارند. منتها بعد از جلسات رسمی، کمیسیون‌هایی هست که این کمیسیون‌ها از همدیگر خبر ندارند. مگر اینکه باز یک جلسه عمومی باشد و بخواهند با هم به بحث و گفتگو بنشینند.»
محمد تقی فاضل میبدی استاد حوزه علمیه قم نیز بی‌اطلاعی یا سکوت اعضای مجلس خبرگان درباره نحوه گزینش رهبر آینده را ناشی از عدم تحقق «مردم‌‌سالارى» در این مجلس می‌داند و می‌گوید: «من بر این باورم که اعضای مجلس خبرگان نمایندگان واقعی مردم نیستند. باید ببینید این افراد با چند درصد رای مردم وارد مجلس خبرگان شده‌اند. علاوه بر این، بسیاری از افراد صلاحیت حضور در این مجلس را داشتند ولی از فیلتر شورای نگهبان رد نشدند. بسیاری از اعضای فعلی مجلس خبرگان، تقریبا انتصابی‌اند. نمایندگان مردم در این مجلس باید در یک انتخابات آزاد با آرای بالا انتخاب شده باشند. ولی این خبرگان نه رای بالایی داشتند نه محصول انتخاب آزاد مردم بوده‌اند.»
این روحانی ٧١ ساله اصلاح طلب معتقد است فارغ از نحوه گزینش رهبر بعدی جمهوری اسلامی، هر فردی که از سوی مجلس خبرگان به عنوان رهبر آینده نظام انتخاب شود، گزینه مورد قبول اکثریت مردم ایران نخواهد بود.
او ادامه داده: «این مجلس خبرگان فعلی اراده جمع اندکی از مردم را در انتخاب رهبر بعدی محقق می‌کند. اگر اجازه می‌دادند افراد لایق هم در انتخابات مجلس خبرگان شرکت کنند، شاید ترکیب آن به گونه دیگری می‌شد و در این صورت نتیجه بررسی گزینه‌های فرد شایسته نشستن بر مسند رهبری نیز می‌توانست متفاوت باشد.»
از مجموع اخبار و شایعات در فضای سیاسی ایران چنین برمی‌آید که مجتبی خامنه‌ای، علیرضا اعرافی و محمدمهدی میرباقری نامزدهای احتمالی جانشینی علی خامنه‌ای هستند. مجتبی خامنه‌ای فرزند رهبر جمهوری اسلامی تا کنون مقام انتخابی یا انتصابی مهمی در حکومت نداشته است و مواضع‌اش برای توده مردم شفاف نیست. علیرضا اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور، عضو شورای نگهبان و نایب رئیس دوم مجلس خبرگان است. محمدمهدی میرباقری نیز روحانی تندرویی است که در مجلس خبرگان حضور دارد و در فضای سیاسی ایران از او به عنوان مراد و رهبر معنوی سعید جلیلی یاد می‌شود.
محسن غرویان درباره احتمال گزینش مجتبی خامنه‌ای به عنوان رهبر بعدی نظام جمهوری اسلامی می‌گوید: «احتمالش نسبتا زیاد است. از دیدِ صاحب‌نظران موضوع رهبری ایشان مطرح است. ولی همانطور که رهبری فرموده‌اند، نباید بطور یقین درباره این مسئله صحبت کرد.»
بخت مجتبی خامنه‌ای بیشتر است یا رقباى او؟
عبدالجواد ابراهیمی‌فر در پاسخ به این پرسش که شانس مجتبی خامنه‌ای برای رهبر شدن بیشتر است یا دو رقیب احتمالی‌اش، گفته: «درباره این سه گزینه‌ای که نامشان در رسانه‌ها مطرح شده، چون بحث جدی‌ای در مجلس خبرگان مطرح نشده، کار با گمانه زنى بنده حل نمی‌شود. اعضای مجلس خبرگان باید در این زمینه تصمیم بگیرند و رای قاطعی به یک نفر از اینها بدهند. ممکن است چند گزینه دیگر را در اختیار این مجلس بگذارند و یک نفر از بین اینها انتخاب شود. ولی چون آرای مجلس دست من نیست، الان نمی‌توانم عرض کنم که کدام یک از این آقایان شانس موفقیت دارند.»
با این حال او درباره احتمال رهبری مجتبی خامنه‌ای می‌افزاید: «من خودم چنین انتخابی را از سوی اعضای مجلس خبرگان بعید می‌دانم. یکی از دلایلش فقدان سابقه اجرایی او در ساختار قدرت می‌تواند باشد. دلیل دیگر می‌تواند این باشد که آیت‌الله خامنه‌ای خودشان راضی نیستند. به نظر من بعید است فرزند ایشان وارد این گود شوند و بر منصب رهبری بنشینند.»
محمود محمدی عراقی عضو مجلس خبرگان و شورای عالی انقلاب فرهنگی چند ماه پیش خبر داده بود که علی خامنه‌ای حتی با بررسی فرزندانش به عنوان نامزدهای جانشینی مخالفت کرده است. اما عبدالرضا داوری فعال سیاسی مدافع رهبری مجتبی خامنه‌ای دو ماه پیش به «یورونیوز» گفته بود: «چنین خبری مبنا نداشت و گوینده آن نیز از شورای عالی انقلاب فرهنگی کنار گذاشته شد. اساسا رهبری در این قبیل امورِ مربوط به خبرگان مداخله نمی‌کنند.»
با این حال عبدالجواد ابراهیمی‌فر در دفاع از نظرش درباره مخالفت على خامنه‌ای با رهبر شدن فرزندش می‌گوید: «من درباره صحت و سقم آن حرف آقای محمدی عراقی چیزی نمی‌دانم ولی شخصا احساس نکرده‌ام که رهبری نظام در تلاش است تا اعضای مجلس خبرگان پسر ایشان را به عنوان رهبر بعدی انتخاب کنند. از روحیات و گرایش‌هاى رهبری کاملا پیداست که راضی نیستند وى رهبر بعدی جمهوری اسلامی باشد.»
از سوى دیگر، محسن غرویان بین دو گزینه احتمالی دیگر، شانس علیرضا اعرافی را بیشتر از محمدمهدی میرباقری می‌داند و می‌گوید: «آقای اعرافی به نظر من فرد شایسته‌ای برای رهبری کشورند. ایشان سال‌ها در جامعه المصطفی، حوزه علمیه قم و سایر حوزه‌های علمیه صاحب مسئولیت هایى بوده و همچنین سفرهای خارجی متعدد و حضور پررنگی در مجامع بین‌المللی داشتهاند. دیدگاه‌های ایشان به‌‌روز است. یعنی با تفکرات فلسفی جهان امروز بیش از بقیه نامزدهای رهبری آشنایی دارند. ایشان یک نگاه جهانی به مسائل داشته و از حیث سابقه سیاسی هم در مجلس خبرگان و شورای نگهبان حضور دارند. ایشان در مجامع علمی با دانشمندان و متفکرین و فلاسفه دیدارهای زیادی داشتهاند و به همین دلیل نگاهشان بسته نیست. اما درباره آقای میرباقری باید بگویم که من تفکرات ایشان را نمی‌پسندم. آقای اعرافی نسبت به آقای میرباقری، دیدگاه معتدل و متوسطی دارند. فضل و فقاهت و تلاش و پرکاری آقای اعرافی هم مورد قبول جمع زیادی از اعضای مجلس خبرگان است.»
اما عبدالجواد ابراهیمی‌فر عضو مجلس خبرگان رهبری در پاسخ به این سؤال که بین اعرافی و میرباقری شانس کدام یک برای رهبر شدن بیشتر است، گفت: «من الان هرچه بگویم غلط است. باید جلسه تعیین رهبری در مجلس خبرگان تشکیل شود و برآیند نظر خبرگان رهبر بعدی را تعیین خواهد کرد. من به عنوان یکی از اعضای این مجلس، نباید از الان گمانه‌زنی کنم. با این حال نکته جالب این است که شاید امر انتخاب بین هیچکدام از این گزینه‌های مطرح شده دایر نشود. ممکن است خبرگان شخص دیگری را انتخاب کنند. گزینه‌ها دو سه نفر نیست. گاهی همای شانس و بخت سراغ کسی می‌رود که اسمش اصلا مطرح نبوده است. برخی افراد در حوزه سابقه مدیریت سیاسی هم داشتهاند ولو الان در هاله‌ای از خفا هستند و کنار نشسته‌اند. با این حال من ترجیح می‌دهم اسمی از چنین افرادی نبرم. این چیزها را نگفته‌اند که ما به شما بگوییم.»
علی خامنه‌ای رهبر ۸۵ ساله جمهوری اسلامی از سال ۱۳۶۸ پس از مرگ روح‌الله خمینی رهبری نظام را به عهده داشته و این امر به این معناست که جمهوری اسلامی بیش از سه چهارم طول حیاتش را با حضور علی خامنه‌ای در مقام رهبری گذرانده است. تغییر در راس هرم قدرت در چنین شرایطی با توجه به اختیارات فراوان رهبری در قانون اساسی جمهوری اسلامی می‌تواند رویکرد حکومت را در بسیاری از مسائل دستخوش تغییرات فاحش نماید.
