گزارشى از یک نظرسنجی در دوشنبه ٢۵ نوامبر، روز جهانی منع خشونت علیه زنان ، نشان داد که حدود یک سوم زنان در کشورهاى اتحادیه اروپا خشونت را در خانه، محل کار یا در ملاء عام تجربه کرده‌اند.
این نظرسنجی که بطور مشترک توسط مرکز آمار اتحادیه اروپا (یوروستات)، آژانس حقوق اساسی اتحادیه اروپا و موسسه اروپایی برابری جنسیتی (EIGE) و بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ میلادی انجام شده، نشان می‌دهد که تنها یک نفر از هر چهار زن، حوادث خشونت‌آمیز علیه خود را به نهادهای مسئول گزارش می‌دهند.
نتایج این نظرسنجی نشان داده که بالاترین میزان خشونت فیزیکی، تهدید یا خشونت جنسی علیه زنان به ترتیب در کشورهای فنلاند (۵۷ درصد)، سوئد (۵۳ درصد) و مجارستان (۴۹ درصد) و کمترین میزان نیز در جمهوری چک و پرتغال (هر کدام ۲۰ درصد)، لهستان (۱۷ درصد) و در نهایت بلغارستان (۱۲ درصد) گزارش شده است.
کارلین شیله مدیر موسسه اروپایی برابری جنسیتی می‌گوید: «خشونت علیه زنان ریشه در کنترل، تسلط و نابرابری دارد. وقتی دیدگاه برابری جنسیتی در اقدامات پیشگیرانه، خدمات و رفتار مقامات ادغام شود، آنگاه می‌توان انتظار داشت که بانوان بیشتری به جلو بیایند و اعتماد کنند زیرا می‌دانند که حمایت‌های مورد نیازشان را دریافت خواهند کرد.»
او تاکید کرد: «هر زنی این حق را دارد که در امنیت باشد؛ آنهم در همه جا.»
برخی از مهمترین دلایلی که باعث شده زنان خشونتی را که برایشان اتفاق افتاده گزارش نکنند، عبارتند از ترس از انتقام، انگ خوردن، سرزنش شدن، طرد شدن از اجتماع خود (به ویژه در جوامع سنتی‌تر)، یا به این دلیل که دیگران باورشان نمی‌کردند. عدم اعتماد به نهادها و دسترسی دشوار به عدالت نیز از دیگر دلایلی بود که زنان را از دادخواهی باز داشته است.
این گزارش یادآورى کرده که اتحادیه اروپا، گام‌های متعددی برای ریشه‌کن کردن ستیزه‌جویى علیه زنان برداشته که تصویب کنوانسیون استانبول در ژوئن ۲۰۲۳ میلادی یکی از آنهاست. این سند که حتی منجر به ایجاد تنش‌های فرهنگی بین اروپای شرقی و غربی شده، سعی دارد استانداردهایی الزام‌آور و قانونی را برای حمایت از بانوان در سراسر این منطقه به اجرا بگذارد.
سازمان ملل متحد در تقویم جهانی خود، روز ۲۵ نوامبر را «روز جهانی منع خشونت علیه زنان» نامیده است. رنگی که برای این روز انتخاب شده رنگ نارنجی است؛ نماد دنیایی بهتر برای زنان و دختران. به همین دلیل این روز را «روز نارنجی» نیز می‌نامند.
ریشه این نامگذاری به دهه ۶۰ میلادی برمی‌گردد؛ زمانی که «خواهران میرابال» از چهره‌های سرشناس مدافع حقوق زنان در ۲۵ نوامبر سال ۱۹۶۰ میلادی در جمهوری دومنیکن به قتل رسیدند؛ پس از این واقعه آنها به نمادهای مبارزه جهانی برای ریشه‌کنی انواع خشونت‌ها علیه زنان و دختران تبدیل شدند. با اینهمه با گذشت بیش از ده دهه پس از کشته شدن این سه خواهر، دنیا همچنان شاهد خشونت گسترده علیه بانوان در همه کشورهاست.
چندى پیش شوراى پلیس ملى بریتانیا اعلام کرد از آوریل ٢٠٢٢ تا مارس ٢٠٢٣ در مجموع ٢۴٢ مرگ ناشى از آزار خانگى ثبت شده است. در این گزارش آمده بود: «اکثر زنان از ٩٣ قربانى مشکوک به خودکشى، ٨٠ قتل به دست شریک زندگى، ٣١ قتل توسط دیگر بزرگسالان خانواده، بین ٢۵ تا ۵۴ سال سن داشته‌اند.»
برای مقابله با این خشونت‌ها ابتکارات مختلفی در سطح بین‌الملل به اجرا گذاشته شده؛ از جمله اینکه سازمان ملل هرساله یک دوره ۱۶ روزه را از ۲۵ نوامبر تا ۱۰ دسامبر (روز حقوق بشر) به کارزاری بین‌المللی برای اقدام در منع خشونت علیه زنان اختصاص می‌دهد و در این دوره، برنامه‌های استراتژیک و جامعی در راستای جلوگیری و از بین بردن خشونت علیه زنان و دختران تدوین می‌کند.
اما در کنار این ابتکار جهانی، کشورهایى نیز به ویژه در قاره اروپا خود بطور مستقل وارد عمل می‌شوند تا با اتخاذ تدابیر عملی به کمک زنان و دخترانی بشتابند که به شیوه‌های مختلف تحت آزار و خشونت قرار مى‌گیرند.
در ادامه به تعدادی از این حمایت‌ها که می‌تواند در کشورهایی مانند ایران و افغانستان نیز به اجرا گذاشته شود، اشاره می‌کنیم.
در فرانسه، داروخانه‌ها نیز برای مبارزه با ستیزه‌جویى علیه زنان بسیج شده‌اند. قربانیان خشونت‌ها و یا بستگان آنها می‌توانند هر زمان لازم باشد داروخانه محل سکونت خود را از خشونتی که روی داده یا در شرف وقوع است، مطلع کنند. وزارت کشور فرانسه به پلیس و ژاندارمری این کشور دستور داده که با هدف حمایت از قربانى، به محض تماس داروخانه‌ها فورا مداخله کنند.
در این کشور افرادی که قربانی خشونت یا شاهد آن هستند، می‌توانند با شماره تلفن رایگان ۳۹۱۹ تماس گرفته و با اطمینان از اینکه هویت تماس‌گیرنده نیز ناشناس باقی خواهد ماند، مسئولان را حتی در روزهای تعطیل در جریان خشونت بگذارند و تقاضای کمک کنند. امکان استفاده از شماره تلفن ۱۷ و (اگر قربانیان خشونت قادر به صحبت نباشند) و امکان فرستادن پیام با شماره ۱۱۴ نیز برای تماس در وضعیت اضطراری و خطر فوری، در نظر گرفته شده است.
همچنین یک اپلیکیشن به نام ” APP-ELLES” با شعار «تو تنها نیستی» طراحی شده که می‌توان با نهادهای درباره خشونت‌ها صحبت کرد و به عنوان قربانی یا شاهد، به آنها گزارش داد. تنها کاری که در استفاده از این اپلیکیشن باید انجام داد، فشار دکمه «هشدار» است. دارندگان این اپلیکشین همچنین می‌توانند با چهار بار فشار متوالی روی دکمه ON/OFF تلفن همراهشان، پیام اضطراری خود را به مرکز بفرستند. به این ترتیب نهادهای مربوطه از طریق جهت‌یاب مى‌توانند محل آنها را پیدا کنند. این اپلیکشین امکان ضبط صدا را هم دارد و صداهای ضبط شده نیز مى‌تواند به عنوان یک مدرک در دادگاه استفاده شود.
پلتفرم Commentonsaime (چگونه همدیگر را دوست داریم) نیز با منطق اینکه «عشق نباید بهانه‌ای برای صدمه زدن به شما شود و به درد تبدیل گردد» طراحى شده است. کار اصلیِ این برنامه حمایتی، بحث و گفتگو با قربانیان خشونت جنسی و آگاه ساختن آنهاست تا برایشان روشن کند حتی با وجود دوست داشتنِ شریک زندگیشان، تعارض‌ها و اختلاف و درگیری در روابط را باید تا کجا تحمل کنند و بپذیرند. این برای آنانى که برای اولین بار عاشق می‌شوند بسیار مهم است که با آموزش درست، مرزها را به خوبی تعیین و مانع از آسیب رساندن به خود شوند.
دولت فرانسه همچنین وبسایتى: https://arretonslesviolences.gouv.fr/ را که بطور ۲۴ ساعته و در ۷ روز هفته در اختیار قربانیان و شاهدان خشونت‌هاست، طراحی کرده است. شماره تلفن‌هایی نیز برای زنان معلول و کودکان قربانی خشونت در نظر گرفته شده. علاوه بر امکاناتی که شرح داده شد، برای آندسته از قربانیان خشونت که دارای معلولیت هستند شماره تلفن ویژه دیگری نیز در نظر گرفته شده (۰۶۰۶۴۷۴۰۰۱). کودکان نیز در کنار خدمات بالا می‌توانند با شماره تلفن رایگان ۱۱۹ تماس بگیرند.
حمایت‌های قضایی دولت فرانسه که در این زمینه به اجرا گذاشته شده، شامل این موارد است:
١- تعلیق خودکار اختیارات قانونیِ پدری که مرتکب قتل همسر شده است.
٢- نصب دستبند برای کنترل از راه دور وضعیت افرادی که علیه همسر کنونی یا همسر پیشین خود دست به خشونت زده‌اند.
٣- تعریف جرم تحقیر جنسی از سوی مقامات قضایی فرانسه برای افرادی که دست به خشونت جنسی می‌زنند یا رفتارهای جنسیت‌گرا دارند.
۴- طراحی هزار مسکن برای قربانیان خشونت‌های جنسی در سراسر کشور.
اسپانیا نیز از جمله کشورهایی است که سال‌هاست سیاست سوق دادن مردم به سمت «تحمل صفر» در برابر خشونت علیه زنان را در اولویت کاری خود قرار داده و همچنین برنامه‌ای را برای حمایت از بازماندگان خشونت مبتنی بر جنسیت و دسترسی آنها به خدمات مراقبتیِ لازم به اجرا گذاشته است. بر این اساس وزارت برابری، شماره تلفن ۰۱۶ را بطور ۲۴ ساعته در اختیار زنان و فرزندانی قرار داده که نیاز به گزارش یک حادثه، کمک و کسب اطلاعات حقوقی دارند. این کشور علاوه بر ایجاد مراکز اضطراری و پناهگاه برای زنان و فرزندان آنها، اعلام کرده؛ چنانچه این اماکن در دسترس قربانیان خشونت نباشد، اقامتگاه‌های توریستی موظف هستند تا به این افراد پناه بدهند و به آنها کمک کنند. فعال ساختن یک سرویس جدید از مسیر پیام‌رسان واتس‌اپ بطور ۲۴ ساعته و ۷ روز هفته برای مشاوره عاطفی و روانیِ بازماندگان خشونت، از دیگر خدمات ارائه شده در این کشور است. این سرویس توسط تیمی از بانوان روانشناس که در موضوع خشونت بر مبنای جنسیت تخصص دارند و با وزارت برابری نیز در ارتباطند، اداره می‌شود.
این وزارتخانه همچنین کمپینی را با عنوان «ما با شما هستیم» راه‌اندازی کرده تا از این مسیر در کنار کمک به قربانیان خشونت‌های خانگی و جنسی، جامعه را نیز به همراهی با آنها و مبارزه با این دست از خشونت‌ها فرا بخواند. در این کمپین بر این موضوع تاکید می‌شود که خشونت جنسیتی یک مشکل «خصوصی» نیست بلکه «نقض حقوق بشر» است و کل جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اطلاعات این کمپین تنها در اینترنت نیست بلکه به صورت پوستر و بروشور در سطح شهرها و به ویژه داروخانه‌ها در معرض دید است تا زنان بدون نیاز به شبکه اینترنت نیز آگاهی‌های لازم را کسب کنند.
دولت بریتانیا هم از سال ۲۰۱۹ میلادی بازنگری در سیستم عدالت کیفری خود را با هدف پاسخگویی مناسب به جرائم جدی درباره خشونت علیه زنان از جمله تجاوز آغاز کرده است. هدف از این کار، که بازنگری در کل پروسه حقوقی رسیدگی به شکایت از زمان گزارش به پلیس تا صدور رای قاضی را دربر می‌گیرد، دادن اطمینان به قربانیان است که در قبال گزارش آنها به پلیس، اقدامی جدی صورت خواهد گرفت. بر این اساس وزارت دادگستری زیرگروه‌هایی را در حوزه عدالت کیفری تاسیس کرده تا به مطالعه همه جوانب حقوقی و پیامدهای اجتماعی خشونت علیه زنان و دختران بپردازند و یک گروه از مشاوران را نیز تشکیل داده تا با قربانیان این خشونت‌ها از انواع مختلف آن در تماس باشند و سخنانشان را بشنوند
بریتانیا از سال ۲۰۱۳ میلادی بودجه نهادهای حامی قربانیان را تقریبا دو برابر کرده و بودجه خدمات تخصصی در پی سوء استفاده‌های جنسی را نیز ۱۰ درصد افزایش داده است. این کشور همچنین صندوق خدمات «خشونت علیه زنان و دختران» (VAWG: Violence against women and girls ) را با بودجه‌ای ۱۷ میلیون پوندی راه‌اندازی کرده و از این مسیر نهادهای فعال در این زمینه را در ۴۱ منطقه تامین مالی می‌کند.
گفتنى است کارزار روبان سفید (WRC) یک جنبش جهانی است که توسط مردان راه‌اندازی شده که در تلاش برای پایان دادن به انواع خشونت علیه زنان و دختران هستند. این کارزار نخستین بار در نوامبر ۱۹۹۱ میلادی توسط گروهی از مردانِ مدافع حقوق زنان و در واکنش به قتل عام دانشجویان دختر دانشکده پلی‌تکنیک مونترال کانادا راه‌اندازی شد و به سرعت به دیگر کشورهای جهان گسترش یافت. در چهارچوب این جنبش مردانی از سراسر جهان با دیدگاه‌های سیاسی، مذهبی و اجتماعی متفاوت گرد هم آمدند.
عامل کشتار دختران این دانشکده مارک لپین نام داشت. این شهروند کانادایی که در زندگی شخصی با ناکامی‌های متعددی روبرو شده بود و از مخالفان فعالیت زنان در کارهای «غیرسنتی» محسوب می‌شد، پس از چند ماه برنامه‌ریزی و خرید یک تفنگ نیمه‌اتوماتیک، بعد از ظهر ۶ دسامبر ۱۹۸۹ وارد دانشکده پلی‌تکنیک شد، زنان و مردان را در یکی از کلاس‌ها از یکدیگر جدا کرد و در حالی که فریاد می‌زد «از فمینیست‌ها متنفرم» تیراندازی به سمت زنان را آغاز کرد و در نهایت نیز خود را کشت. در جریان این حمله ۱۴ زن کشته و ۱۰ زن و ۴ مرد هم زخمی شدند. شوک ناشی از این واقعه سراسر کانادا را در بر گرفت و کارزار روبان سفید را بنیان نهاد.
این کارزار که در حال حاضر در بیش از ۶۰ کشور فعال است، در تلاش برای بالا بردن آگاهی‌ها درباره افزایش خشونت‌ها علیه زنان، ترویج روابط سالم میان زنان و مردان، آموزش مردان و ترویج برابری جنسیتی است. نماد اعضای این کارزار روبان سفیدی است که مردان بر لباس خود می‌آویزند و به این ترتیب تعهد خود را به مبارزه با تندخویى علیه زنان، به همگان اعلام می‌کنند و به دنبال آنند که در نهایت در جامعه جهانی امکانی به وجود آید تا تمام بانوان بتوانند در امنیت خاطر و به دور از هرگونه خشونت و سوء استفاده زندگی کنند.
کارزار روبان سفید در بخش‌های مختلفی فعالیت دارد از جمله:
١- پیشگیری از بروز ستیزه‌جویى که این کار را با آموزش پسران و مردان در مدارس و محل کار انجام می دهد.
٢- همراهی با زنان قربانی پس از وقوع خشونت، کمک به آنها برای کاستن از تاثیرات منفی خشونت، بازسازی یک محیط امن برای زنان قربانی و استفاده از ابزارهای دولتی به منظورجلوگیری از وقوع دوباره خشونت علیه آنها.
٣- مشارکت دادن مردان در فراهم آوردن محیطی امن برای زنان، تقویت روحیۀ مردان برای ایستادن، اعتراض کردن و سکوت نکردن.
۴- توسعه این دیدگاه که اکثر مردان افراد خشنى در مقابل زنان نیستند بلکه اعتقاد دارند که خشونت علیه زنان قابل قبول نیست.
۵- اعضای این جنبش به دنبال آن هستند که سازمان‌ها و نهادهای دولتی مختلف متعهد شوند ساز و کارها را به گونه‌ای تغییر دهند که فضا برای خشونت علیه زنان فراهم نباشد و ارتباطات متقابل بر احترام و مشارکت همه‌جانبه مبتنی شود.
۶-از نظر طرفداران این جنبش اگرچه زنانی شجاع در سراسر جهان هستند که همواره برای مقابله با خشونت مردان و سنت‌های قدیمی خشونت‌برانگیز و ساختارهای قدرتی که تداوم خشونت‌ها را ممکن مى‌سازد، مبارزه می‌کنند و اگرچه در بسیاری از کشورها قوانین در راستای حمایت از حقوق زنان تغییر کرده است اما همچنان روزانه میلیون‌ها زن در سراسر جهان مورد آزار و اذیت فیزیکی و جنسی قرار می‌گیرند و توسط شریک زندگیشان به قتل می‌رسند.
٧- در بروشورهای منتشر شده توسط این جنبش آمده است: «مردان طبیعتا خشن نیستند. آنها رفتارهای خشونت آمیز و سوء استفاده را می‌آموزند. برای آنها خشونت راهی برای نشان دادن مردانگی‌شان است؛ یک رفتار عمدی برای کسب قدرت و کنترل!»
٨- برخورد با هر نوع گفتار و رفتار توأم با نگاه جنسیتی (سکسیسم). از جمله با جوک‌های توام با نگاه جنسیتی. زیرا رفتار و گفتارهای توام با نگاه جنسیتی این شائبه را به وجود می‌آورد که زنان مقامی پایین‌تر از مردان دارند و همین موضوع خطر سوء استفاده از آنها را افزایش می‌دهد.
٩- اقدام سریع براى تماس با پلیس و کوشش در منع ادامه ستیزه‌جویى. البته این کمپین تاکید می‌کند که نباید در این راه، اعضا دست به خشونت بزنند یا خود را به خطر بیندازند. کمپین به مردان می‌گوید: «سکوت نکنید. بایستید، سخن بگویید و به خشونت علیه زنان پایان دهید.»
١٠- همکارى داوطلبانه با سازمان‌های مدافع حقوق زنان، از جمله مراکزی که به این قربانیان پناه و مشاوره‌های روحی و قانونی می‌دهند یا از آنها بصورت مالی حمایت می‌کنند.
این کمپین به مردان هشدار می‌دهد: «مراقب رفتار خود باشید و اگر خود شما نیز مرتکب تندخویى علیه زنان شده‌اید با مشاوران تماس گرفته و در صدد اصلاح رفتار خود برآیید و به الگویی برای دیگر مردان و زنان و کودکان مبدل شوید.»
شاید در کشوری مانند ایران یکی از اقدامات اساسی در راه مقابله با خشونتهایی که علیه زنان و دختران اعمال می‌شود، حذف کلیشه‌های پدرسالارانه و اصلاح نگرشی باشد که عمدتا قربانی را «مقصر» وقوع حادثه می‌داند. در کنار آن، بدون چون و چرا انجام اصلاحات اساسی در مجموعه قوانین مدنی و کیفری به ویژه در حمایت از حقوق زنان آنهم در راستای حقوق اعطا شده به بانوان در سطح بین‌الملل ضروری است. اگرچه به نظر می‌رسد امیدی به این بهبودی نیست؛ چرا که نزدیک به ١٢ سال از زمانی که طرح «صیانت، کرامت و تأمین امنیت بانوان در برابر خشونت» از سوی قوه قضائیه تهیه و به دولت تحویل داده شده می‌گذرد و حتی این طرح نیز با تمام انتقاداتی که به آن وارد بود، هنوز در کمیسیون‌های دولت در حال دست به دست شدن است.
