تخت جمشید به عنوان یکی از برجسته‌ترین آثار تاریخی ایران در سال‌های گذشته و در پی بی‌توجهی و بی‌تفاوتی مسئولان جمهوری اسلامی با تهدیدهای مختلفی روبرو شده است. به تازگی نیز خبر ساخت استخر کشاورزی در حریم این مجموعه جهانی منتشر شده است.
تخت جمشید در سال‌های گذشته با انواع تهدیدها از جمله انواع آلودگی، بهره‌برداری غیراصولی از چاه‌های آب و فرونشست زمین‌های اطراف و ایجاد ترک بر روی این بنا، و همچنین رشد گسترده گلسنگ‌ها روبرو بوده و مقامات جمهوری اسلامی هیچ اقدام مؤثری برای حفظ این میراث جهانی انجام نداده‌اند.
اکنون ساخت آبگیرها و استخرهای کشاورزی در حریم و اطراف این بنای تاریخی هشدار فعالان میراث فرهنگی را در پی داشته است. مقامات دولتی اما ساخت آبگیرها در حریم این بنا را تکذیب و یا توجیه می‌کنند!
تصاویر منتشر شده نشان می‌دهد که بیش از ۴۰ آبگیر خاکی با هدف تأمین آب کشاورزی زمین‌های کشاورزی موجود در حرایم تخت جمشید وجود دارد. این سازه‌های خاکی در حرایم تخت جمشید برای آبیاری زمین‌های کشاورزی کاربرد دارد و احداث آنها از سال‌ها قبل در اطراف تخت جمشید رواج داشته است. به تازگی نیز شنیده شد که دو استخر دیگر در حریم تختجمشید احداث شده است.
این در حالیست که بر اساس قانون سال ۱۳۵۱ در خصوص ضوابط حفاظت محدوده حریم درجه یک تخت جمشید احداث هرگونه ساختمان و هر نوع مستحدثات و تأسیسات و غرس اشجار و دخل و تصرف در اراضی و هرگونه کند و کاو ممنوع است.
همچنین بر اساس قوانین جدیدتر که در جمهوری اسلامی تصویب شده نیز هرگونه ساخت و ساز، کند و کاو و تغییر کاربری در حریم تخت جمشید ممنوع است. همچنین بر اساس بند ۶ ضوابط حریم تخت جمشید، جابجایی چاه، کف‌شکنی، ساخت آبراهه و تامین آب کشاورزی با نظارت و مجوز میراث فرهنگی بلامانع است.
محمد ثابت اقلیدی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس در گفتگو با خبرگزاری «مهر» با بیان اینکه به هیچ عنوان اجازه تجاوز به حریم مجموعه‌های با ارزش میراث فرهنگی را نمی‌دهیم، گفت: «در خصوص حریم‌های مجموعه‌های میراثی یک گروه کارشناسی در اداره کل میراث فرهنگی استان تشکیل شده است تا هیچ گونه شائبه‌ای در این زمینه به وجود نیاید.»
وی افزوده که «در سنوات قبل یکسری تجاوزات به حریم تخت جمشید شده که اداره کل میراث فرهنگی اخطارهایی مبنی بر جمع‌آوری به آنان داده و اگر تمکین نکنند از طریق دستگاه قضائی اقدام می‌شود.»
محمد ثابت اقلیدی افزوده که «برای نمونه در حریم تخت جمشید دکه‌های فروش مواد غذایی یا حتی کارخانه تولید آسفالت وجود داشته که با پیگیری این اداره کل تمامی آنها جمع آوری شده است.»
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس تصریح کرد: برای ساخت استخر کشاورزی هم این موضوع صدق می‌کند و این اداره کل به هیچ عنوان اجازه ساخت در حریم درجه یک آن را نمی‌دهد.
فضل‌اله حبیبی کارشناس باستان شناسی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید نیز مدعی شده که «این استخر بر اساس ضوابط حریم و برای جلوگیری از تعطیلی کشاورزی و با مجوز کارشناسان میراث تخت جمشید ساخته شده است.»
این کارشناس گفته «پروژه مذکور با نظارت مستمر کارشناسان میراث انجام شده» و افزوده «بجز این استخر، تأسیسات آبرسانی دیگری که در حریم وجود دارند، همگی به زمان قبل از تصویب ضوابط قانونی حریم یعنی حدود ۹ سال پیش باز می‌گردند و برای آنها مجوز فعالیت صادر شده است.»
با اینهمه فضل‌الله حبیبی توضیح نداده که چرا با وجود بحران خشکسالی در دشت مردودشت و تهدیدهای پی در پی که برای بنای تخت جمشید وجود دارد، مجوز ساخت استخر کشاورزی و دیگر تأسیسات آبرسان باطل نشده است.
این کارشناس همچنین مدعی شده که نمونه‌های متعددی از این استخرها از زمان تصویب ضوابط عرصه و حریم تخت جمشید در حریم درجه یک احداث شده‌اند و هیچگونه مغایرتی با ضوابط حریم ندارند.
مقامات جمهوری اسلامی طی چهار دهه گذشته به حفظ و نگهداری میراث فرهنگی ایران از جمله بناهای تاریخی کشور بی‌تفاوت بوده‌اند. تخت جمشید از جمله آثاری است که با مشکلات زیادی از جمله رویش گسترده گلسنگ روبروست. گلسنگ‌ها پدیده‌ای طبیعی هستند که در سراسر طبیعت رشد می‌کنند و از جلبک و قارچ تشکیل شده‌اند که سنگ‌ها را در طول زمان، مستهلک کرده و از بین می‌برند.
کارشناسان تأکید دارند رویش گلسنگ‌ها در تخت جمشید روی نقش برجسته‌ها و کتیبه‌ها باعث می‌شوند کتیبه‌ها و نقش برجسته‌ها ترک بخورند و اگر این ترک خوردگی با هوازدگی توأم شود باعث از هم پاشیده شدن نقش برجسته‌ها و کتیبه‌ها می‌شود. موضوعی که به تهدیدی جدی علیه تخت جمشید تبدیل شده است.
کوروش محمدخانی باستان‌شناس و رئیس گروه باستان‌شناسی دانشگاه «بهشتی» (دانشگاه ملی ایران) اوایل پاییز امسال اعلام کرد که «برای زنده نگه‌داشتن تخت جمشید، بودجه نداریم. کاخ‌های تخت جمشید را مساله هوازدگی و رویش گلسنگ در آستانه‌ی متلاشی شدن قرار می‌دهد.»
این باستان‌شناس تأکید کرده بود که «هیچ اثرباستانی یا بنای تاریخی را نمی‌توان از تخریب محفوظ کامل داشت اما می‌توان فرآیند زوال آن را به میزان قابل توجهی کاهش داد. امروز، بزرگ‌ترین مشکل این سرمایه‌ی ملی، نبود بودجه برای گلسنگ‌زدایی است.»
حمید فدایی مدیر سابق میراث جهانی تخت جمشید نیز مهرماه امسال با اشاره به قطع ردیف ویژه اعتباری تخت جمشید از تغییر مسیر تخصیص بودجه به تخت جمشید خبر داده بود.
او با اشاره به توسعه گلسنگ‌ها رد تخت جمشید گفته بود این مجموعه بودجه پژوهشی جداگانه‌ای ندارد و در مجموع یک بودجه دریافت می‌کند که در اصل برای بخش عمرانی مجموعه است و فقط پنج درصد آن برای بخش پژوهشی قابل استفاده است.
مدیر سابق میراث جهانی تخت جمشید گفته بود که طی حدود چهار سالی که در این مجموعه فعالیت کرده توانسته یک ردیف بودجه اعتباری ویژه برای تخت جمشید بگیرد اما این بودجه پس از رفتن او، قطع شده است. او معتقد است افزایش توسعه گلسنگ‌ها و کند شدن روند تحقیقات بر روی این پدیده در تخت جمشید هم به علت قطع بودجه صورت گرفته است.
تخت جمشید همچنین با مشکلات ناشی از فرونشست زمین در دشت مرودشت روبروست. در همین رابطه ایمان انتظام سلطانی رئیس گروه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی تابستان امسال اعلام کرد که در طول دو سال گذشته تا ۲۵ سانتیمتر فرونشست در دشت مرودشت در اطراف تختجمشید و نقش‌رستم ایجاد شده است.
او توضیح داده که «فرونشست در مناطق سنگی نه رخ می‌دهد نه پیشرفت می‌کند. شکاف‌های پیش‌آمده در قسمت خاکی دشت یعنی بخش‌هایی نزدیک به نقش‌رستم یا تختجمشید هستند اما نکته حائز اهمیت این است که بارندگی باعث می‌شود شکاف‌هایی که بین دشت و کوه به وجود می‌آید، فرسایش خندقی پیدا کند و به‌مرور زمان بزرگتر شود.»
به گفته ایمان انتظام سلطانی «شسته‌شدن این شکاف‌ها و فرسایش خندقی ناشی از آن، به قسمت‌هایی از آثار تاریخی که در بخش خاکی واقع شده‌اند مثل کعبه زرتشت در نقش‌رستم، تأثیر منفی می‌گذارد، متأسفانه هرسال با شروع فصل بارش عمیق‌تر شدن شکاف‌ها بیشتر می‌شود.»
این کارشناس درباره راهکارهای احتمالی مقابله با این پدیده گفته «راهکار کوتاه‌مدت شیوه‌های مهندسی مانند تزریق سیمان در شکاف و یا دورکردن آب از آن است که همگی راه‌حل‌های موقتی محسوب می‌شوند اما نکته اصلی اینجاست که دشت مرودشت باید به حالت تعادل آبی برسد و بیشتر از ورودی از آن برداشت آبی نشود.»
ایمان انتظام سلطانی با ارائه آمار تکاندهنده‌ای گفته طی دو سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ دشت مرودشت چیزی بین ۲۱ تا ۲۵ سانتی متر فرونشست داشته و این در حالیست که در یک بازه ۹ ساله از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳ حداکثر نشست‌ها تجمعی بوده است که میانگین آن در مرودشت به ۱۰۰ سانتیمتر می‌رسد!
