کاهش بارندگی و عدم تخصیص حقابه به خشکسالی‌ها دامن زده بطوری که ۹۹ درصد سطح تالاب بین‌المللی گاوخونی خشک است و گزارش‌ها از خشک‌ترین پاییز در هشت سال اخیر سیستان و بلوچستان حکایت دارد.
حسین اکبری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل محیط زیست استان اصفهان در خبری تکاندهنده گفته «۹۹ درصد سطح تالاب بین‌المللی گاوخونی خشک بوده و تنها یک درصد در مصب تالاب به صورت لکه‌های کوچکی مرطوب است.»
وی گفته با اینکه در سند تعیین تکلیف حقابه‌های زاینده‌رود، برای تالاب گاوخونی ۱۵.۵ درصد لحاظ شده است اما این حقابه تحقق پیدا نکرد و «در برنامه‌ریزی رهاسازی اخیر آب برای کشاورزی، سهم تالاب گاوخونی در کاغذ مکتوب و مستند نشد که الزامی برای توزیع حقابه تالاب باشد.»
حسین اکبری با اشاره به اینکه میزان زه‌آب‌ها و پساب حاصل از کشاورزی در فصل سرما یک کمی بیشتر می‌شود گفته «این میزان زه‌آب ورودی در فصل گرم به ۵۰ تا ۷۰ لیتر بر ثانیه می‌رسد و هوا که سرد می‌شود این میزان به حدود ۱۰۰ لیتر بر ثانیه می‌رسد که برای نیاز آبی تالاب بسیار ناچیز است و سطحی را نمی‌تواند آبدار کند و تنها سطح بسیار کمی از مصب تالاب را مرطوب می‌کند.»
از سوی دیگر علی ارواحی متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی در گفتگو با روزنامه «پیام ما» گفته همین یک درصد آبی که در ورودی تالاب قرار گرفته، شامل فلزات سنگین ناشی از فعالیت کشاورزی است. این مواد به تالاب می‌ریزند و بعد در قالب غبار راهشان به هوا باز می‌شود و غباری با فلزات سنگین هوای اصفهان و شهرهای اطراف و حتی پایتخت را می‌پوشاند.
این روند ویرانگر نتیجه بیش از دو دهه بی‌تفاوتی مسئولان به تأمین حقابه تالاب بین‌المللی گاوخونی به عنوان یکی از معروف‌ترین تالاب‌ها در جلگه مرتفع مرکزی ایران است.
تالاب بین المللی گاوخونی با ۴۷ هزار هکتار وسعت در انتهای رودخانه زاینده رود و در جنوب شرق استان اصفهان قرار دارد.
حقابه تالاب گاوخونی بسته به میزان بارندگی سالانه در سرشاخه‌های حوضه زاینده‌رود متفاوت است و سناریوهای مختلفی برای میزان تأمین نیاز آبی تالاب تعریف شده است؛ ۱۷۶ میلیون مترمکعب حداقل حقابه‌ای است که وزارت نیرو موظف است در سال‌های کم بارش و خشکسالی برای گاوخونی توزیع کند.
حقابه گاوخونی در شرایط خشکسالی ۱۷۶ میلیون مترمکعب در سال و در سال‌های با بارش نرمال، ۴۶۰ میلیون مترمکعب تعیین شده است. پهنه ۴۷ هزار هکتاری تالاب گاوخونی برای اینکه بتواند کارکردهای اکوسیستمی و زیست محیطی خود را داشته باشد نیازمند دریافت چنین منابع آبی است اما در سال‌های گذشته نیاز آبی این تالاب حتی از برنامه منابع و مصارف وزارت نیرو حذف شده است.
سدسازی‌های غیراصولی و عدم تخصیص حقابه بسیاری از تالاب‌ها و دریاچه‌ها و آبگیرها در ایران را با خشکی روبرو کرده است.
بر اساس گزارشی که شهریورماه امسال منتشر شد تالاب‌های انزلی، بامدژ، هامون، جازموریان، طشک، بختگان، گاوخونی، مهارلو، حوض‌سلطان، شیمبار خشک شدند. همچنین دریاچه ارومیه که از ابتدای تابستان روند خشک شدن آن شدت گرفته بود در شهریورماه بطور کامل خشک شد.
خشکی تالاب‌ها به علت تابستان گرم و بی‌سابقه‌ای بود که ایران امسال تجربه کرد. سازمان هواشناسی گزارش در تابستان امسال دمای هوا در بسیاری از نقاط ایران از جمله مناطق، شرق، جنوب شرق و مرکزی ایران رکوردشکنی داشته است. آمار «مؤسسه اقلیمی کوپرنیک» نیز گزارش داده بود که تابستان امسال تداوم گرما در ایران بی‌سابقه بوده و مردادماه ۱۴۰۳ گرم‌ترین امرداد نیم‌قرن اخیر بوده است.
این در حالیست که با آغاز پاییز نیز بارش‌ها نتوانسته به حل بحران خشکسالی کمک کند. محسن حیدری مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان روز گذشته اعلام کرد پاییز امسال، خشک‌ترین پاییز استان در هشت سال اخیر بوده است.
به گفته محسن حیدری از ابتدای سال زراعی جاری تاکنون، میانگین بارش استان تنها یک میلیمتر ثبت شده که این میران، ۹۳ درصد کمتر از میانگین بلندمدت این دوره است.
او افزوده که میانگین بلندمدت بارش استان در این مدت ۱۳/۹ میلیمتر بوده و استان سیستان و بلوچستان رکورددار کاهش بارش‌های پاییز در کشور بوده است.
مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان با اشاره به شاخص بارش، تبخیر و تعرق استاندارد شده (SPEI) در بازه یک‌ساله تا پایان آبان ۱۴۰۳، گفته «۹۷/۸ درصد مساحت استان تحت تأثیر خشکسالی قرار دارد. از این میزان، ۷/۶ درصد با خشکسالی خفیف، ۱۸/۷ درصد با خشکسالی متوسط، ۲۶/۶ درصد با خشکسالی شدید و ۴۴/۹ درصد با خشکسالی بسیار شدید مواجه هستند.»
احد وظیفه رئیس مرکز خشکسالی به تازگی از به پایان رسیدن پاییز با ۴۰ درصد بارش‌های کمتر از نرمال خبر داد و گفت: «بنا بر آمار ۲۵ درصد بارش های سال مربوط به پاییز است که از ابتدای سال آبی ۳۰ درصد بارش ها کمتر از نرمال است.»
رئیس مرکز خشکسالی با اشاره به اینکه بارش‌های پاییز ۲۵ درصد بارش سالانه را شامل می‌شود گفته بود «با توجه به اینکه برای فصل زمستان انتظار بارش‌های کمتر از نرمال تا نرمال بخصوص در مناطق غربی کشور دامنه‌های زاگرس داریم، تداوم کمبود می‌تواند در زمستان تشدید و دسترسی به آب محدودتر شود.»
خبرها همچنین از کاهش بارش‌ها در زمستان جاری نیز حکایت دارند. نوید حاجی بابایی معاون توسعه و پیش‌بینی اداره کل هواشناسی استان اصفهان گفته زمستان امسال پُربارش نخواهد بود و نمی‌تواند کم بارشی پاییز را جبران کند.
معاون اداره هواشناسی استان اصفهان با اشاره به اینکه میانگین بارشی استان اصفهان از ابتدای سال زراعی (یکم مهر ماه ۱۴۰۳) تا ۳۰ آذر به ۱۶ میلیمتر رسید، اظهار کرد: بارش‌های سه ماه پاییز امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۵ درصد و در مقایسه با دوره بلندمدت ۷۰ درصد کاهش یافته است.
او افزوده در برخی مناطق به ویژه نواحی مرکزی استان از جمله شهرهای اصفهان، زرین‌شهر و نجف آباد حدود ۱۰۰ درصد کاهش بارش را نسبت به بلند مدت داریم.
محمدصادق معتمدیان استاندار تهران در جلسه شورای حفاظت از منابع آب استان، بازنگری در سند سازگاری با خشکسالی را ضروری دانسته و گفته «با توجه به کاهش میزان بارندگی در سال‌های اخیر، تغییر اقلیم، عدم مدیریت مصرف آب و افزایش میزان ساخت و ساز، لازم است سند سازگاری با خشکسالی بازنگری و به‌روز رسانی شود.»
استاندار تهران گفته «یکی از مواردی که باید در بازنگری این سند به آن توجه داشت نقش اداره منابع طبیعی در حوزه آبخیز داری و آبخوان داری است که می‌تواند تاثیر بسزایی در تقویت سفره‌های زیر زمینی داشته باشد.»
مسعود پزشکیان رئیس دولت چهاردهم به تازگی وضعیت آبی کشور را «فاجعه» خواند. عیسی بزرگ‌زاده سخنگوی صنعت آب هم اعلام کرده بودجه کافی برای مدیریت بحران کم‌آبی در دست نیست!
سخنگوی صنعت آب گفته «همه بحران کم‌آبی را پذیرفته‌اند و وزارت نیرو هم طرح‌ها و برنامه‌های اثرگذاری دارد، اما برای انجام آن پول کمی در اختیار وزارت نیرو قرار دارد.»
او افزوده «در بودجه‌های کشور، رقمی متناسب با حل این بحران انعکاسی دیده نمی‌شود. ما از مسئولان سازمان برنامه‌و‌بودجه انتظار داریم در تدوین پیوست‌های بودجه ۱۴۰۴ عنایت ویژه‌ای به بخش آب داشته باشند.»
عیسی بزرگ‌زاده با اشاره به «فاج»عه» خواندن وضعیت آب کشور از سوی مسعود پزشکیان گفته «به رغم این تعابیر و احساس خطرها شاهدیم که در اعتبارات و بودجه‌های جاری کشور، رقمی متناسب با حل این بحران بخش آب انعکاسی دیده نمی‌شود.»
