آمار ارائه شده از سوی رئیس سازمان نهضت سوادآموزی نشان می‌دهد ۱۸ میلیون نفر معادل حدود ۲۰ درصد از جمعیت کشور «بی‌سواد» یا «کم‌سواد» هستند. این آمار همچنین از وجود ۴۵۰ هزار کودک بازمانده از تحصیل فقط در دوره ابتدایی خبر می‌دهد.
عبدالرضا فولادوند رئیس سازمان نهضت سوادآموزی با ارائه آخرین آمار از بی‌سوادی و کم‌سوادی در ایران گفته تعداد بی‌سوادان و کم‌سوادان در ایران ۱۸ میلیون نفر و در جمعیت هدف ۱۰ تا ۴۹ سال قرار دارند. این افراد حدود ۲۰ درصد از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند.
او همچنین گفته در حال حاضر ۴۵۰ هزار کودک بازمانده از تحصیل فقط در دوره تحصیلات ابتدایی وجود دارد. او افزوده «سال به سال به تعداد بازماندگان از تحصیل اضافه می‌شود، بنابراین باید سازمان نهضت سواد ماموریت‌های خود را ارتقا دهد.»
رئیس سازمان نهضت سوادآموزی با بیان اینکه «استان‌های مرزی از جمله سیستان و بلوچستان بیشترین میزان بی‌سوادی را دارند» گفته شهروندان بی‌سواد و کم‌سود در همه شهرها و استانها حتی پایتخت پراکنده هستند.
عبدالرضا فولادوند افزوده که «مشکل در حوزه بازماندگان از تحصیل، شناسایی است و لیست این افراد در مدارس ابتدایی است و مدیران در حوزه ابتدایی دانش آموزان را شناسایی می‌کنند، هرجا که این معاونت نتوانسته فعالیت کند، ما در کنار معاونت ابتدایی هستیم.»
این آمار از سوی رئیس سازمان نهضت سوادآموزی در حالی مطرح شده که فقط شامل افرادی است که قدرت خواندن و نوشتن را ندارند اما بر اساس استانداردهای اعلام شده از سوی سازمان یونسکو «سواد» شامل مواردی از خواندن و نوشتن، استفاده از کامپیوتر و آشنایی با زبان و در نهایت یادگیری مهارت است. در چنین شرایطی بسیاری از افرادی که قدرت خواندن و نوشتن را دارند به علت آشنا نبودن با کامپیوتر و یک زبان غیرمادری، به آمار افراد کم‌سواد در ایران افزوده می‌شوند.
از سوی دیگر همانطور که رئیس سازمان نهضت سوادآموزی تأکید کرده، در ایران به دلیل مشکلات اقتصادی و همچنین فراهم نبودن فضای آموزشی کافی به ویژه در مناطق محروم و روستایی، هر ساله بر آمار افراد ترک تحصیل کرده افزوده می‌شود.
بر اساس گزارشات وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی بیش از یک میلیون کودک در ایران از تحصیل بازمانده‌اند.
استان‌های سیستان و بلوچستان، کردستان، هرمزگان، خراسان جنوبی، آذربایجان غربی و خوزستان بیشترین نرخ ترک تحصیل را دارند. طبق برآوردها، سیستان و بلوچستان با بالاترین نرخ ترک تحصیل در میان استان‌های کشور روبرو هستند.
فقر علت نخست ترک تحصیل دانش‌آموزان در ایران؛ جمهوری اسلامی همچنان در توهم شستشوی مغزی دانش‌آموزان!
گزارش‌ها نشان می‌دهد فقر به عامل اصلی بازماندگی از تحصیل در میان کودکان ایرانی تبدیل شده است. علی حسین شهریور دبیرکل «خانه تعاونگران» گفته فقر و ترک تحصیل ارتباطی تنگاتنگ دارند و فقر یکی از مهم‌ترین دلایل ترک تحصیل به ویژه در مناطق محروم است.
این فعال مدنی با اشاره به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی افزوده سال ۱۳۹۹ حدود ۷۰ درصد کودکان بازمانده از تحصیل در دهک یک تا پنج قرار داشتند. بنابراین، فقر و ترک تحصیل دو پدیده‌ای هستند که به شدت با هم مرتبط‌اند.
علی حسین شهریور توضیح داده که «خانواده‌های فقیر اغلب قادر به تأمین هزینه‌های تحصیل فرزندان خود نیستند. این هزینه‌ها شامل شهریه، هزینه‌های تحصیلی، هزینه‌های رفت‌وآمد، هزینه‌های تهیه لوازم التحریر و… می‌شود.»
به گفته او در خانواده‌های فقیر، کودکان اغلب مجبورند برای کمک به تأمین مخارج خانواده به کار مشغول شوند و از تحصیل باز بمانند.
او گفته «تغذیه نامناسب و سوء تغذیه می‌تواند بر توانایی یادگیری کودکان تاثیر منفی گذاشته و باعث افت تحصیلی و در نهایت ترک تحصیل شود. در مناطق محروم و فقیرنشین، امکانات آموزشی اغلب نامناسب و ناکافی است و همین امر باعث کاهش انگیزه تحصیل در دانش‌آموزان می‌شود.»
دبیرکل «خانه تعاونگران» درباره پیامدهای ترک تحصیل ناشی از فقر گفته «ترک تحصیل به معنای محروم شدن افراد از آموزش‌های لازم برای زندگی در جامعه است و در نتیجه منجر به افزایش نرخ بی‌سوادی می‌شود. ترک تحصیل باعث افزایش نابرابری اجتماعی و اقتصادی می‌شود و چرخه فقر را تقویت می‌کند. نیروی کار کم‌سواد و کم‌مهارت، مانعی برای رشد اقتصادی و توسعه کشور است. ترک تحصیل می‌تواند منجر به بروز مشکلات اجتماعی مانند افزایش جرم و جنایت، اعتیاد و بی‌نظمی اجتماعی شود.»
او همچنین معتقد است که «ارائه کمک‌های مالی به خانواده‌های فقیر برای تأمین هزینه‌های تحصیل فرزندانشان، تامین تغذیه مناسب برای دانش‌آموزان به ویژه در مناطق محروم، توسعه و بهبود کیفیت و کمیت امکانات آموزشی در مناطق محروم، ایجاد برنامه‌های حمایتی از دانش‌آموزان در معرض خطر ترک تحصیل از جمله ارائه خدمات مشاوره‌ای، روانشناسی و آموزشی به این دانش‌آموزان، و همچنین ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب برای فارغ‌التحصیلان می‌تواند انگیزه تحصیل را در دانش‌آموزان افزایش دهد.
محمدمهدی سیدناصری حقوقدان و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان در گفتگو با خبرگزاری «ایلنا» گفته «بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ نرخ ترک تحصیل دانش‌آموزان در تمام مقاطع تحصیلی افزایش یافته است. در این سال تحصیلی نرخ ترک تحصیل دانش‌آموزان در مقطع ابتدایی با افزایش ۰/۲۵ واحد درصدی به ۱/۲ درصد رسیده است.»
این حقوقدان با بیان اینکه «افزایش میزان ترک تحصیل با افزایش نرخ فقر و تورم و مشکلات اقتصادی در سال‌های گذشته رابطه تنگاتنگی دارد» گفته «ترک تحصیل کودکان در ایران یک مسئله پیچیده و چندبعدی است که هم از منظر حقوقی و هم از نظر اجتماعی و اقتصادی نیازمند توجه جدی است. به‌ویژه در سال‌های اخیر با افزایش بحران‌های اقتصادی پدیده ترک تحصیل کودکان در ایران روند رو به رشدی را تجربه کرده است. سؤال بسیار مهم این است که تعهدات دولت در قبال حق آموزش برابر کودکان چیست؟»
در این میان دختران بیش از پسران با ترک تحصیل روبرو هستند. محمد مهدی سیدناصری با بیان اینکه ازدواج زودهنگام دختران از جمله عوامل ترک تحصیل آنها است گفته «طبق آمار سازمان ملل، ۱۸ درصد دختران ایرانی قبل از رسیدن به ۱۸سالگی ازدواج می‌کنند که خود عامل اصلی ترک تحصیل است. عامل بعدی نگرش‌های سنتی به تحصیل برای پسران است. در برخی خانواده‌ها، به ویژه در مناطق محروم، تحصیل پسران از اهمیت بیشتری برخوردار است و دختران ممکن است به دلیل مسئولیت‌های خانه‌داری یا کارکردن برای تأمین درآمد خانواده، از تحصیل باز بمانند.»
این حقوقدان تأکید کرده که «کودکان بازمانده از تحصیل در معرض طیف وسیعی از آسیب‌های اجتماعی هستند که می‌توان به استثمار اقتصادی، بزهکاری و جرائم اجتماعی، ازدواج زودهنگام، افزایش فقر و نابرابری اجتماعی اشاره کرد.»
او همچنین با اشاره به آسیب استثمار اقتصادی کودکان گفته «این کودکان به‌ویژه در محیط‌های غیررسمی وارد کار‌هایی می‌شوند که ممکن است با استثمار نیروی کار همراه باشد. این کار‌ها اغلب در شرایط دشوار و بدون نظارت‌های قانونی انجام می‌شوند. او افزود: از طرفی برخی از کودکان بازمانده از تحصیل به دلیل فقدان سرگرمی و نبود مسیر مناسب برای رشد و پیشرفت، به سمت رفتار‌های ضداجتماعی و بزهکاری سوق داده می‌شوند. این امر ممکن است به دزدی، خشونت، اعتیاد و سایر جرائم اجتماعی منتهی شود.»
