بحران کمبود انرژی در دی‌ماه در حالی تشدید شده است که قطع گاز و برق صنایع ادامه دارد. از سوی دیگر دولت برای جبران کمبود بنزین به جمع‌بندی نرسیده اما مسعود پزشکیان همچنان قاچاق سوخت را عامل این کمبود معرفی کرده و می‌گوید: «هرچه با خودم کلنجار می‌روم می‌بینم که برای چنین هدررفت منابعی پاسخی برای مردم ندارم.»
کمبود گاز و برق و گازوئیل تداوم دارد؛ جیره‌بندی برق و گاز در صنایع مختلف کشور ادامه دارد و خسارت گسترده‌ای بر اقتصاد کشور وارد کرده است.
در آنسو مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها، و تولید بنزین بی‌کیفیت هوای شهرهای صنعتی و پرجمعیت را با وجود بارندگی روزهای گذشته آلوده‌تر کرده است.
آلودگی هوای تهران و برخی شهرها سبب شده کمیته‌های اضطراری بطور پیوسته رأی به تعطیلی مدارس و ادارات بدهند. استاندار تهران گفته راهکاری به جز تعطیلی برای مدیریت آلودگی هوا ندارد اما کارشناسان معتقدند تعطیلی، آخرین راه‌حل در مواجهه با آلودگی هوا است.
گزارش‌ها نشان می‌دهد اگر درآمد ناخالص کشور بر اساس گزارش بانک جهانی مبنا قرار بگیرد خسارت آلودگی هوا روزانه رقمی حدود ۲ میلیارد دلار خواهد بود.
در این میان آمارهای متناقضی درباره مدیریت بحران کمبود انرژی از سوی وزارتخانه‌ها ارائه می‌شود. در همین رابطه روزنامه «پیام ما» در گزارشی نوشته در حالی که وزارت نیرو مدعی کاهش تحویل سوخت گاز به نیروگاه‌هاست، وزارت نفت در گزارش خود آورده که میانگین سوخت تحویلی به نیروگاه‌ها از ابتدای امسال تا ۱۹ آذرماه به ۲۸۵ میلیون لیتر در روز رسیده است
از سوی دیگر در نیمه شهریورماه امسال مصطفی رجبی مشهدی سخنگوی صنعت برق اعلام کرد که بین ۱۷۰۰ تا دو هزار مگاوات برق به‌صورت غیرمجاز در زمینه ماینرهای غیرمجاز مصرف می‌شود. باتوجه‌به میانگین تولید ۵۰ هزار مگاواتی برق کشور، این حجم به ۴ درصد از حجم مصرف برق کشور هم نمی‌رسد.
هاشم اورعی عضو هیئت علمی دانشگاه «شریف» دو روز پیش در یکی از برنامه‌های صداوسیمای جمهوری اسلامی درباره بحران انرژی گفته «در واقع «ناترازی» واژه درستی نیست. «کمبود» واژه مناسبی است، اما ما از کمبود هم گذشتیم. ما در حوزه انرژی وارد مرحله «بحران» شده‌ایم.
هاشم اورعی گفته «در سال جاری ۱۸ هزار مگاوات کمبود برق داشتیم که نتوانستیم پاسخ دهیم. پیش‌بینی می‌کنیم این عدد برای سال آینده به ۲۴ هزار مگاوات برسد. وقتی همه حامل‌های انرژی را کنار هم می‌گذاریم می‌بینیم که ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان حامل‌های انرژی است. اما مشکل اصلی ما تولید نیست مشکل ما مصرف است که باعث این بحران می‌شود.»
او درباره ریشه‌های بحران ناترازی گفته «این مشکل یک شبه ایجاد نشده و حاصل حداقل دو دهه بی برنامگی در سیاست‌های انرژی است. هر دولتی انرژی را از یک کالای تجاری به ابزار سیاسی تبدیل کرده است. این مشکل یک شبه و بدون درد حل نمی‌شود. اولین گام این است که مسئولین در کمال صراحت و شجاعت به مردم توضیح بدهند. معتقدم در مسیر درستی گام برنمی‌داریم. مسیر درست این است که یک جمعی خارج از دولت جلساتی داشته باشند و سیاست انرژی در حوزه‌های مختلف را تدوین کنند و در نهایت به این برسند که گاز، بنزین و برق طی دوره پنج ساله به بخش خصوصی منتقل شود.»
کمبود بنزین نیز از جمله دیگر کمبودهایی است که هنوز مجلس شورای اسلامی و دولت نتوانسته‌اند راهکاری عملی برای مهار آن تنظیم کنند.
با اینهمه مقامات حکومتی تلاش دارند «قاچاق سوخت» را به عنوان علت کمبود بنزین اعلام کنند. با اینهمه آمارها در رابطه با قاچاق سوخت نیز متفاوت است و مبنای هیچ یک از این آمارها هم توضیح داده نشده است!
آخرین آمار رسمی از قاچاق کالا در کشور مربوط به سال ۱۳۹۸ است. ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در آخرین گزارش رسمی خود حجم قاچاق ورودی و خروجی به کشور را ۱۷/۱ میلیارد دلار اعلام کرده که از این مقدار، حدود ۱۲/۵ میلیارد دلار قاچاق ورودی و ۴/۶ میلیارد دلار نیز مربوط به قاچاق خروجی از کشور است.
ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در حالی شش سال است از انتشار آمار قاچاق سوخت خودداری کرده که ماه گذشته محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی از رقم روزانه ۳۰ میلیون لیتر قاچاق سوخت از کشور خبر داد.
او گفته بود که «روزانه ۳۰ میلیون لیتر فرآورده از کشور قاچاق می‌شود. امروز، دولت واردکننده و تولیدکننده فرآورده‌های نفتی در کشور است. تردید نکنید این قاچاق سازماندهی شده است. با اطلاع می‌گویم، مراکز تولید و مصرف‌کننده‌های اصلی اولین تهیه‌کننده‌های این قاچاق هستند.»
سعید نیرومند، معاون اداره کل مقابله و رصد جریان مالی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در یک برنامه رادیویی گفته «بر اساس آخرین برآوردهای انجام‌شده، میزان قاچاق حدود ۱۹/۸ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود؛ از این میزان ۱۴ میلیارد دلار مربوط به قاچاق ورودی و ۵.۸ میلیارد دلار نیز ارزش کالاهایی است که به صورت غیرقانونی از کشور خارج می‌شود.»
مسعود پزشکیان رئیس دولت روز سه‌شنبه ۱۱ دی با بیان این که حجم قاچاق روزانه سوخت در ایران ۲۰ تا ۳۰ میلیون لیتر است، افزود: «این حجم از قاچاق از چرخه‌ای که «تولید و توزیع آن در دست خود ماست» به هیچ وجه قابل قبول نیست.»
پزشکیان گفت: «با این میزان قاچاق سوخت آیا مردم از ما می‌پذیرند که برای مدیریت مصرف انرژی، گاز و برق صنایع را قطع کنیم؟»
رئیس دولت چهاردهم در ششمین ماه فعالیت گفته پاسخی برای مردم ندارد: «هر چه با خودم کلنجار می‌روم می‌بینم که برای چنین هدر رفت منابعی پاسخی برای مردم ندارم.»
او همچنین طی روزهای گذشته در اظهارنظر دیگری گفته «خدا وکیلی تقصیر من نیست. این مشکلات از قبل هم بود اما من و همکارانم شبانه روز در تلاشیم تا اینها را یکی یکی حل کنیم.»
هر چند برای مسعود پزشکیان فرافکنی شای بهترین شیوه رویارویی با بحران عمیق انرژی در ایران است اما گروه انرژی و علوم سیاسی پروژه ققنوس ایران در مطلبی با عنوان «تله انرژی: سوءمدیریت منابع و مسیر جمهوری اسلامی به سوی فروپاشی» به بحران انرژی و پیامدهای آن در ایران پرداخته است.
بر اساس این مطلب «بحران کمبود انرژی یکی از مهم‌ترین عوامل تسریع زوال دولت‌ها محسوب می‌شود و برای جمهوری اسلامی این بحران مستقیماً مدل حکومت آن را هدف قرار داده است. ناتوانی در تأمین امنیت انرژی کشور، ستون‌های کلیدی ثبات دولت را متزلزل می‌کند، از جمله کارکرد اقتصادی، اعتماد عمومی، و اهرم‌های ژئوپلیتیک. فشارهای ناشی از کمبود انرژی در ایران نه تنها خطر تعمیق وضعیت زوال دولت را افزایش می‌دهد، بلکه آن را به سمت فروپاشی احتمالی سوق می‌دهد.»
در بخشی از این مطلب آمده «کمبود انرژی یکی از آشکارترین و فوری‌ترین نشانه‌های ناکارآمدی حکومت است و تأثیر آن در سراسر جامعه احساس می‌شود و از مرزهای اجتماعی- اقتصادی و منطقه‌ای نیز فراتر می‌رود. این بحران به عنوان یک محرک قدرتمند در شکل گرفتن ناآرامی‌های عمومی عمل کرده و گروه‌های مختلف را حول نارضایتی‌های مشترک متحد می‌کند. برای مثال، در ژانویه ۲۰۲۳، خاموشی‌های گسترده و کمبود گاز باعث اعتراضاتی در چندین استان شد که معترضان خشم خود را نه تنها علیه مسئولان محلی بلکه علیه نظام و دولت نیز معطوف کردند. همچنین در نوامبر ۲۰۱۹ (آبان۹۸) افزایش ناگهانی ۲۰۰ درصدی قیمت بنزین باعث اعتراضات گسترده در سراسر کشور شد، به ویژه در میان اقشار کم‌درآمدی که به یارانه‌های سوخت وابسته هستند. این اعتراضات با سرکوب خشونت‌آمیز مواجه شد و گزارش‌هایی مبنی بر کشته و زخمی شدن و دستگیری هزاران نفر، از جمله هدف قرار دادن شهروندان توسط تک‌تیراندازهای دولتی منتشر شد.»
«گروه انرژی و علوم سیاسی پروژه ققنوس ایران» تأکید کرده «این الگوی ناآرامی‌ها بیانگر تعمیق و گسترش نارضایتی‌های اجتماعی است. بر اساس نظرسنجی سال ۲۰۲۳ مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، بیش از ۷۰ درصد از پاسخ‌دهندگان کمبود انرژی را یک «تهدید جدی» برای کیفیت زندگی خود می‌دانند. در طول تاریخ، ناتوانی دولت‌ها در ارائه خدمات پایه و اولیه همواره موجب تشدید نارضایتی عمومی و افزایش اعتراضات شده است. در این شرایط، کمبود انرژی نه تنها به عنوان نمادی از شکست حکومت، بلکه به عنوان یک محرک بحرانی برای اعتراضات گسترده‌تر که مشروعیت و اقتدار نظام را به چالش می‌کشد، عمل می‌کند.»
