جمهوری اسلامی بار دیگر به یکی از دغدغه‌های عمده کشورهای غربی تبدیل شده است. پنجشنبه ۹ ژانویه در رم وزرای خارجه گروه موسوم به Quintet یا «گروه پنج» که کشورهای آمریکا، بریتانیا، فرانسه، آلمان و البته ایتالیا را در بر می‌گیرد به گفتگو نشستند. در این نشست که کایا کالاس مقام ارشد جدید اتحادیه اروپا برای سیاست خارجی و امنیت نیز حضور داشت، دو پرونده روی میز قرار گرفت: ایران و سوریه. وزیر خارجه ایتالیا که قرار است در همین ساعات تنظیم این گزارش برای ملاقات با رهبران جدید سوریه راهی دمشق شود، نتایج این گفتگوها را به اطلاع آنها نیز خواهد رساند.
در رابطه با ایران قرار بود دو مسئله مورد بررسی قرارگیرد. با آزادی چچیلیا سالا روزنامه‌نگار ایتالیائی پس از سه هفته و بازگشت او به رم در عصر روز چهارشنبه ۸ ژانویه ۲۰۲۵، ایتالیا در نظر داشت پرونده گروگانگیری‌های جمهوری اسلامی را از این مذاکرات حذف کند، ولی با اصرار ژان نوئل بارو وزیر خارجه فرانسه در این رابطه نیز صحبت شد چرا که اگر ایتالیا در ازای عدم استرداد محمد عابدینی نجف آبادی، قاچاقچی سیستم‌های هدایتی پهپاد‌های جمهوری اسلامی به آمریکا، توانست چچیلیا سالا را تنها سه هفته پس از بازداشت غیرقانونی از سلول انفرادی اوین به خانه بازگرداند، سه گروگان فرانسوی هنوز در زندان‌های جمهوری اسلامی اسیرند. سسیل کوهلر و شریک زندگی‌اش ژاک پاری از بهار سال ۱۴۰۱ به اتهام واهی جاسوس در زندان بسر می‌برند. یک فرانسوی دیگر که تنها با نام اولیویه معرفی شده نیز از پائیز همان سال در زندان است و نه تنها نام کامل این زندانی بلکه جزئیات پرونده‌ی او نیز مخفی نگاه داشته شده است. مشخص نیست جمهوری اسلامی در ازای آزادی این سه گروگان فرانسوی چه خواست‌هائی را روی میز قرار داده که دولت فرانسه آماده‌ی قبول آنها نیست.
پرونده هسته‌ای، دغدغه اصلی غرب در ارتباط با ایران
پرونده دیگر، در رابطه با فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی است که با توجه به مذاکراتی که قرار است در همین رابطه بین سه کشور اروپائی آلمان، فرانسه و بریتانیا و همچنین اتحادیه اروپا با جمهوری اسلامی در ژنو برگزار شوند مورد بررسی و تبادل نظر قرار گرفت. در روزهای گذشته امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه هشدار داده بود که برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی «در مرحله رسیدن به نقطه بدون بازگشت» قرار دارد. ساکن کنونی کاخ الیزه همچنین جمهوری اسلامی را «چالش استراتژیک و امنیتی اصلی برای فرانسه، اروپا و کل منطقه» خوانده و از رهبران کشورهای امضاکننده‌ی توافق هسته‌ای موسوم به «برجام» خواسته تا اعلام کنند که آیا قبل از غروب این توافق در اکتبر سال ۲۰۲۵، خواهان فعال کردن «مکانیسم ماشه» و بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی هستند یا می‌خواهند به سیاست انفعال خود ادامه دهند.
در متن قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد که پس از انعقاد توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۵ میلادی به تصویب رسید، به روشنی اشاره شده است که اگر جمهوری اسلامی از اجرای تعهدات برجامی خود امتناع کند، تمامی تحریم‌های شورای امنیت که از سال ۲۰۰۶ میلادی تا آن زمان وضع شده بودند، بار دیگر و بدون احتیاج به رای‌گیری مجدد به صورت خودکار تا تصویب قطعنامه جدید بازگردانده خواهند شد. مسئله‌ای که می‌تواند اقتصاد در آستانه ورشکستگی کامل جمهوری اسلامی را دچار بحرانی بسیار عمیق‌تر کند و در عمل به کُما بفرستد. دقیقا همین واهمه اسماعیل بقائی سخنگوی وزارت خارجه دولت مسعود پزشکیان را وادار ساخت تا با بیانی غیردیپلماتیک این هشدار رئیس جمهور فرانسه را «فرافکنانه» و «آشکارا مزوّرانه» بخواند.
نگرانی امانوئل ماکرون اما نگرانی تمام کشورهای غربی و حتا بسیاری از کشورهای منطقه است، اگرچه به ندرت با این صراحت بیان می‌شوند. بعید هم به نظر می‌رسد که در نشست دوشنبه آینده در ژنو، بیانیه‌ای با چنین محتوای روشن و سختگیرانه‌ای صادر شود.
بازگشت ترامپ به کاخ سفید و مقام جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا
از سوی دیگر، دو تغییر مهم در صحنه سیاسی غرب می‌تواند بر پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی و مذاکرات در هفته‌های آینده تاثیر جدی بگذارد. یکی، بازگشت دونالد ترامپ پس از ۴ سال به کاخ سفید است که مهم‌ترین تغییر در صحنه سیاست جهانی به شمار می‌رود. دیگری، تغییریست که در اتحادیه اروپا از ابتدای سال جاری میلادی رخ داده که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. کایا کالاس نخست وزیر سابق جمهوری استونی اکنون به عنوان مقام ارشد در سیاست خارجی و امنیت اتحادیه اروپا قدم به صحنه گذاشته است. کایا کالاس برخلاف سلف خود، جوزپ بورل اسپانیائی، مخالف مماشات و امتیاز دادن به جمهوری اسلامی است زیرا همکاری استراتژیک رژیم حاکم بر تهران با روسیه ولادیمیر پوتین را خطری جدی برای امنیت استونی می‌داند.
این دو تغییر سیاسی در آمریکا و اروپا در کنار افزایش نگرانی‌های کشورهای غربی از شتاب گرفتن فعالیت‌های اتمی و تهدید‌های مقامات جمهوری اسلامی به خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های کشتار همگانی (ان‌پی‌تی) می‌تواند به اعمال سیاست‌های شدید و سختگیرانه‌ی جدید در قبال تهران منتهی شود. مقامات اسرائیلی نیز در ماه‌های اخیر چندین بار صحبت از اقدام نظامی گسترده به تاسیسات اتمی در ایران کردند که این مسئله نیز بر نگرانی‌های کشورهای غربی افزوده است چرا که نمی‌خواهند درگیر بحران نظامی جدیدی در منطقه بشوند.
گزینه‌های دونالد ترامپ
تحلیلگران آمریکائی پیش‌بینی می کنند که سیاست دولت آینده آمریکا در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ، ادامه مذاکرات با تهدیدات جدی به اقدام نظامی خواهد بود. برخی مدت زمانی را که رئیس جمهوری آینده آمریکا به مذاکره مستقیم یا با واسطه با جمهوری اسلامی اختصاص خواهد داد بین ۶ تا ۹ ماه پیش‌بینی می‌کنند. در دوره قبلی ریاست جمهوری دونالد ترامپ نیز تصمیم به خروج از برجام و تصویب تحریم‌های جدید، پس از ۱۷ ماه تلاش برای مذاکره با جمهوری اسلامی اتفاق افتاد.
آیا اینبار نیز چون دوره قبل، دونالد ترامپ تلاش خواهد کرد اول با مذاکره مقامات جمهوری اسلامی را مجبور به عقب‌نشینی از رویاهای هسته‌ای خود بکند؟
آیا ضربات سختی که «محور مقامت» و نیروهای نیابتی حکومت ایران در یک سال و نیم اخیر متحمل شده و آن را به شدت تضعیف کرده‌اند بر این مذاکرات تاثیر خواهد گذاشت و علی خامنه‌ای را در نهایت مجبور به نوشیدن «جام زهر» و «نرمش قهرمانانه»ی دیگری خواهد کرد؟
اینهمه پرسش‌هائی هستند که در شرایط کنونی یافتن پاسخ برای آنها دشوار است. جهان سیاست مانند توپی است که چرخش آن قابل پیش‌بینی نیست و به عوامل بسیار بستگی دارد. البته یک عامل مهم تا کنون در چرخش این توپ در محافل بین‌المللی در نظر گرفته نشده است: تلاش و فداکاری مردم ایران برای رهائی از نظامی که کشور را نه تنها از نظر اقتصادی بلکه از همه نظر به فلاکت کشانده است. این تلاش اگر بتواند حمایت‌های لازم را در داخل و خارج از مرزهای ایران به دست آورد، می‌تواند نه تنها پرونده هسته‌ای را به عنوان بزرگترین دغدغه‌ی غرب در ارتباط با ایران به بایگانی بسپارد، بلکه تنش‌ها در خاورمیانه را به صورت قابل توجهی کاهش داده و روابط ایران آینده با کشورهای منطقه و جهان را نیز در مسیر درستی قرار خواهد داد.
این گزینه‌ی واقعی و مؤثر و پایدار اگرچه در چند سال گذشته در دستور کار اکثریت ملت ایران در چهار گوشه مملکت و ایرانیان خارج کشور قرار گرفته، اما از سوی برخی قدرت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای هنوز مورد توجه لازم قرار نگرفته است.
