تازه‌ترین آمارها درباره گسترش فرونشست در ایران نشان می‌دهد فرونشست در حدود ۱۸۵ هزار کیلومتر مربع و معادل تقریبی ۱۱ درصد از وسعت کشور گسترده شده است. همچنین نیمی از جمعیت ایران تحت تأثیر خطرهای ناشی از فرونشست قرار دارند.
به تازگی در جلسه هیئت دولت گزارشی درباره گسترش فرونشست در ایران ارائه شده است که جزییات آن نشان می‌دهد ۳۸۰ شهر و ۹۲۰۰ روستا در معرض خطر فرونشست هستند. در برخی مساحت کل شهرها و در بعضی موارد بخشی از محدوده‌های شهری در زون‌های فرونشست قرار گرفته‌اند.
این گزارش که زیر نظر علی بیت‌الهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تدوین شده نشان می‌دهد استان‌های «خراسان‌رضوی»، تهران، اصفهان، کرمان و فارس از جمله استان‌های با وسعت بالای پهنه‌های فرونشست زمین هستند و کلانشهر اصفهان به عنوان شهری با وسعت بالای زون فرونشست زمین در محدوده شهری است.
از مساحت ۳۱ هزار هکتاری بافت‌های تاریخی شهری، نزدیک به ۵۲ درصد آن در پهنه‌های فرونشست واقع شده که این وسعت از نظر «در معرض قرارگیری» قابل ملاحظه است.
گزارش تهیه شده نشان می‌دهد از تعداد ۶۳ سایت ثبت جهانی شده، ۲۷ سایت در معرض خطر فرونشست زمین قرار گرفته‌اند که «تخت جمشید» در فارس، «میدان نقش جهان» و «مسجد جامع» در اصفهان، چند باغ ایرانی، «سلطانیه» زنجان، تعدادی از قنوات و چند محدوده از شهر تاریخی یزد از جمله آنها هستند.
در این گزارش برآورد شده حدود ۱۱ هزار کیلومتر از طول لوله‌های انتقال گاز کشور نیز در تلاقی با پهنه‌های فرونشست باشند.
براساس داده‌های موجود و در دسترس، طول خطوط اصلی نفت واقع در پهنه‌های فرونشست زمین بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر تخمین زده می‌شود.
همچنین بر اساس ارزیابی به عمل آمده، بیش از ۱۵ هزار و ۳۰۰ کیلومتر از خطوط جاده‌ای ترانزیتی در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارد.
از سوی دیگر برآورد شده است ۱۰۱ شهرک صنعتی در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارند.
در نهایت اعلام شده از مجموع داده‌های در دسترس سازمان نقشه‌برداری در ۱۸ استان کشور، بیشینه نرخ فرونشست به بیش از ۱۰ سانتیمتر در سال می‌رسد. در ۸ استان این مقدار بین ۵ تا ۱۰ سانتیمتر در سال و در ۴ استان دیگر زیر ۵ سانتیمتر در سال است.
علی بیت‌الهی درباره این گزارش توضیح داده که «اگر در زمینه کشاورزی، نوع کشت و زرع و محصولات با مصرف آب کم یا مناسب و همینطور در روش‌های آبیاری بازنگری‌ای با اولویت زون و پهنه‌های فرونشستی داشته باشیم، قطعاً مقدار استحصال آب‌های زیرزمینی کم می‌شود. اگر آب‌های زیرزمینی کمتر استخراج شود، افت آب هم کمتر صورت می‌گیرد و به تبع آن فرونشست زمین کاهش می‌یابد.«
او همچنین گفته قرار بود آب تصفیه شده به آبخوان‌ها و درون لایه‌های زمین برگردانده شود، اما به آبخوان‌ها نرسید.
۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در پهنه فرونشست اصفهان؛ روند مهاجرت از «نصف جهان» سرعت گرفته است
بیت‌الهی تأکید کرده که مکان‌یابی طرح‌های آب‌بر باید طبق ضوابط ویژه باشد: «پیشنهاد ما این است که ایجاد چنین مکان‌ها و مستحدثاتی که نیاز آبی دارند در پهنه‌های فرونشستی بطور کلی ممنوع اعلام شود، یعنی وزارت صنایع و معادن از صدور مجوز برای این طرح‌ها اگر در این پهنه و مجاورت فرونشست هستند، خودداری کند.»
به عقیده این کارشناس همه چیز از مدیریت نامطلوب آب، آب می‌خورد؛ مدیریتی که در چند دهه گذشته با بارگذاری بیش از حد روی منابع آبی تا توانست سد ساخت، بند کشید و چاه حفر کرد.
«اصفهان» نماد این توسعه ناپایدار در صدر استان‌هایی است که فرونشست زخمی کاری به آن زده است. سال‌هاست که سدها و تونل‌ها به اصفهان، آب انتقال می‌دهند و همچنان انتقال آب از سدهای جدید به این استان صنعتی ادامه دارد، اما بالاترین فرونشست زون شهری را به خود اختصاص داده و آمارهای اعلام شده در هیأت دولت هم آن را تأیید می‌کند.
رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی گفته یکی از ناترازی‌ها و علائم ناپایدار توسعه کشور، «بیلان منفی آبخوان‌ها» است که نمود آن «فرونشست» می‌شود.
این کارشناس، فرونشست را به صورت ماهیتی، مخاطره‌ای انسان‌ساز معرفی کرده و گفته «اگر برداشت آب‌های زیرزمینی معادل تغذیه آبخوان‌ها بود، هیچ وقت این پدیده اتفاق نمی‌افتاد، بنابراین راهکار آن مشخص است. او می‌گوید، پیشنهادهایی به دولت داده‌اند که در اسرع وقت باید انجام شود.
به گفته بیت‌الهی، رئیس‌جمهوری هم دستور بررسی آنها را در کمیسیون زیربنایی داده‌است.
علی بیت‌الهی همچنین تأکید کرده که «ما در حیطه ساخت و ساز، انتقال لوله‌های نفتی، آثار تاریخی کشوری، کشاورزی، سدسازی، آبخیزداری و… یک بند ضوابط و مقررات لازم‌الاجرا در خصوص فرونشست نداریم. اگر قوانین مثل زلزله در حوزه فرونشست لازم‌الاجرا باشند، خیلی از این خسارت‌ها اتفاق نمی‌افتد.»
هشدار درباره خطر «سستی زمین» در مازندران به دلیل گسترش فرونشست
علی بیت‌الهی هفته گذشته در مطلبی در کانال تلگرامی خود نیز از وضعیت بحرانی فرونشست در استان مازندران خبر داد و نوشت که برداشت نامتعارف آب از چاه‌ها و سفره‌های زیرزمینی در این استان طی سال‌های گذشته سبب فرونشست شدید زمین به ویژه در شرق این مازندران شده است.
با توجه به اُفت سطح آب زیرزمینی به ویژه در محدوده‌های شرقی استان مازندران ( بنا به تأکید مسئولان آب استان) و آمارهای اعلامی و با توجه به نوع نهشته‌های آبرفتی در نوار بین کوهستان (جنوب)- ساحل (شمال) مازندران، وقوع و توسعه پدیده «فرونشست زمین»، به عنوان فرجام این پروسه در محدوده‌های شرقی استان، قابل انتظار است.
عضو هئیت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تأکید کرده بر اساس آخرین پردازش‌‌های انجام شده توسط «سازمان نقشه برداری کشور» در استان مازندران، مناطقی به وسعت تقریبی ۴۱۰۰ کیلومتر مربع در شرق استان مازندران و در نواحی شهری و اطراف گلوگاه، بهشهر، نکا، سورک، ساری، جویبار ،بابلسر، کیاکلا، قائمشهر (شاهی)، بابل، فریدونکنار، محمودآباد و آمل دچار فرونشست زمین است.
مارها و گزارش‌ها بیانگر بدتر شدن وضعیت فرونشست به دلیل کاهش بارندگی‌ها است. احد وظیفه رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور با تأکید بر اینکه چشم‌انداز خوبی از بارش‌های فصل زمستان پیش رو ندارد، هشدار داد که اگر وضع به همین شیوه پیش برود، ایران شرایط بسیار ناخوشایندی را تجربه خواهد کرد.
احد وظیفه تأکید کرده احتمال بروز ناترازی شدید آب در صورت تداوم روند بارش پاییز در ادامه سال آبی وجود دارد.
او افزوده در استان‌هایی مثل تهران و «خراسان رضوی» که منابع آب در آنها کفاف جمعیت را نمی‌دهد، اگر این کمبودها هم وجود داشته باشد در ادامه سال امکان تنش آبی وجود دارد.
