الهام برهان – انقلاب سال ۵۷، بجای تحقق آرمان‌های آزادی و برابری، به یک نقطه عطف تاسفبار در تاریخ مبارزات زنان ایرانی تبدیل شد. پیش از این انقلاب، زنان ایران در مسیر پیشرفت و توسعه قرار داشتند و از بسیاری از حقوق اجتماعی و سیاسی برخوردار بودند.
در دوران پهلوی، با تصویب قوانین مترقی، گام‌های بلندی در جهت ارتقای جایگاه زنان در جامعه برداشته شد. از جمله مهم‌ترین این دستاوردها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
حق رای و نامزدی در انتخابات: در سال ۱۳۴۱، زنان ایرانی برای اولین بار حق رای و نامزدی در انتخابات مجلس شورای ملی را به دست آوردند. این دستاورد، ایران را در زمره پیشروترین کشورهای منطقه در زمینه حقوق زنان قرار داد.
آزادی پوشش: زنان ایرانی در دوران پهلوی، آزاد بودند تا پوشش مورد نظر خود را انتخاب کنند. حجاب اجباری نبود و زنان می‌توانستند در اماکن عمومی و خصوصی، با هر نوع پوششی که مایل بودند، ظاهر شوند.
دسترسی به تحصیلات عالی: فرصت‌های تحصیل برای زنان گسترش یافت و بسیاری از زنان ایرانی توانستند در دانشگاه‌ها و مراکز علمی مشغول به تحصیل شوند.
مشارکت در عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی: زنان ایرانی در دوران پهلوی، در عرصه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی فعال بودند و در بسیاری از مشاغل، از جمله پزشکی، حقوق، مهندسی و آموزش، فعالیت می‌کردند.
تاسیس سازمان‌های زنان: سازمان‌هایی مانند کانون بانوان ایران و انجمن‌های زنان، در جهت ارتقای جایگاه زنان در جامعه فعالیت می‌کردند.
پس از انقلاب و محدودیت‌های اعمال شده بر زنان
با پیروزی انقلاب اسلامی، تمامی این دستاوردها به سرعت از بین رفت. قوانین تبعیض‌آمیز و محدودکننده‌ای علیه زنان وضع شد که آنها را از بسیاری از حقوق اولیه خود محروم کرد. برخی از مهم‌ترین این محدودیت‌ها عبارتند از:
حجاب اجباری: یکی از اولین اقدامات رژیم جدید، اجبار زنان به حجاب اسلامی بود که به شدت آزادی فردی زنان را محدود کرد.
محدودیت در تحصیل و اشتغال: فرصت‌های تحصیلی و شغلی برای زنان به شدت کاهش یافت و بسیاری از زنان از ادامه تحصیل و اشتغال بازماندند.
تبعیض در قوانین خانواده: قوانین خانواده به گونه‌ای اصلاح شد که حقوق زنان را به شدت محدود کرد و مردان را بر زنان مسلط ساخت.
محدودیت در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی: فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی زنان به شدت محدود شد و بسیاری از فعالان زن زندانی یا تبعید شدند.
عدم رشد مشارکت اقتصادی زنان: نرخ مشارکت اقتصادی زنان در ایران، به ویژه در مقایسه با کشورهای منطقه، بسیار پایین است.
مقایسه وضعیت زنان در ایران قبل و بعد از انقلاب، نشان می‌دهد که انقلاب اسلامی نه تنها به وعده‌های خود مبنی بر آزادی و برابری عمل نکرد، بلکه به حقوق اولیه زنان نیز تجاوز کرد. زنان ایران امروز، همچنان برای احقاق حقوق از دست رفته خود مبارزه می‌کنند و خواستار کسب آنها مانند ایران پیش از انقلاب هستند. ایرانی که ایرانیان در آن شهروند بودند و ایرانی بودن در دنیا اعتبار داشت.
تنها کافی بود یک سال از فتنه ۵۷ و شکل گیری جمهوری اسلامی بگذرد تا برای همه مشخص شود جمهوری اسلامی، این فرقه تبهکار برای غارت و اسارت گرفتن ایرانیان آمده است.
وقتی برای اولین بار در سال ۱۳۵۸ فریاد زنان برای پس گرفتن حقوق‌شان و حق زن بودنشان در خیابان‌های ایران طنین‌انداز شد، خیلی از ما که امروز برای احقاق حقوق از دست رفته خود در آن سرزمین در تلاش هستیم، هنوز به دنیا نیامده بودیم. حق و حقوقی که قبل از آن انقلاب سیاه برای زنان وجود داشت با شکل‌گیری انقلاب و روی کار آمدن مرتجعین سرخ و سیاه، از زنان سلب شد و آنها از تمام حقوق خود هم در مقام شهروند و هم در مقام انسان، محروم شدند. حالا سال‌هاست که من و هم نسلی‌هایم یا دیگر نسل‌های پس از انقلاب با تبعیض‌های جنسیتی دست و پنجه نرم می‌کنیم.
من و مایی که امروز فریاد «زن، زندگی، آزادی» سر می‌دهیم، درواقع خواهان همان حقوقی هستیم که ناعادلانه از ما از چهل و شش سال پیش دزدیده شد.
شاید شما هم مثل من زمانی که دختربچه‌ای در ایران بوده‌اید، بارها آرزو کرده بودید که ای کاش پسر می‌بودید و می‌توانستید در کوچه و خیابان‌های محله‌تان دوچرخه سواری کنید یا فوتبال بازی کنید و در محل کار حق و حقوقتان پایمال نشود. لیست بلند بالایی است. اما کنار ای کاش‌ها و حسرت‌هایمان، حسرت دیگرمان که زن و مرد ندارد، این است که ای کاش در دوران پادشاهی پهلوی به دنیا می‌آمدیم تا طعم شهروند بودن در سرزمینی رو به توسعه را که می‌رفت نگین خاورمیانه و جهان باشد، می‌چشیدیم.
ما زنانی که ایران را ترک کردیم تا یک زندگی عادی و خیلی خیلی معمولی داشته باشیم.
ما زنانی که از جامعه زن‌ستیز و فرهنگ مردسالار خسته شده‌ایم و برابری و عدالت و آزادی را می خواهیم. حالا همراه با زنان داخل ایران که مقتدرانه و شجاعانه در حال مبارزه برای پایان چهل و شش سال سیاهی و اسارت هستند، شعار زن زندگی آزادی را فریاد می‌زنیم.
پس بگذارید فریاد بزنیم «زن زندگی آزادی» تا شاهزاده که صدای ما زنان نیز هست در نشست ژنو صدای ما را نیز انعکاس دهد.
*الهام برهان فعال سیاسی و حقوق بشر در «صحنه آزادی»
