در شرایطی که کارشناسان بر نقش ویژه اقتصاد دیجیتال در رشد و توسعه اقتصادی تأکید دارند اما جمهوری اسلامی نه تنها نتوانسته در سال‌های گذشته بسترهای توسعه اقتصاد دیجیتال در ایران را فراهم کند بلکه با ایجاد محدودیت‌هایی از جمله فیلترینگ سبب عقب‌ماندگی این حوزه شده است.
وبسایت «اقتصاد آنلاین» در گزارشی با عنوان «اقتصاد دیجیتال، مهجور در ایران» ظرفیت‌های ایران در توسعه اقتصاد دیجیتال را بررسی کرده و مقایسه‌ای میان جایگاه کنونی ایران در اقتصاد دیجیتال و دیگر کشورهای منطقه انجام داده است.
در این گزارش آمده ایران با جمعیتی بیش از ۸۵ میلیون نفر و نرخ نفوذ اینترنت ۱۲۴ درصدی، یکی از بزرگ‌ترین بازارهای دیجیتال در منطقه است. اما بر اساس گزارش‌های منتشر شده از سازمان‌های بین‌المللی، ایران از نظر سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی (GDP)، جایگاه مناسبی در مقایسه با همسایگان خود ندارد.
آمارها نشان می‌دهند سهم اقتصاد دیجیتال ایران حدود ۶/۵ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) است، در حالی که این رقم در ترکیه به ۱۰ درصد و در امارات متحده عربی به ۱۲/۴ درصد می‌رسد.
کشورهای حاشیه خلیج فارس، به‌ویژه امارات و عربستان سعودی، در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های کلانی در حوزه اقتصاد دیجیتال انجام داده‌اند. امارات با طرح‌هایی مانند Smart Dubai و ایجاد مناطق ویژه فناوری مانند Dubai Internet City، به یک مرکز مهم فناوری در منطقه تبدیل شده است.
امارات همچنین در جذب سرمایه‌گذاران خارجی بسیار موفق بوده و از زیرساخت‌های پیشرفته‌ای برای حمایت از استارت‌آپ‌ها برخوردار است.
عربستان سعودی نیز با چشم‌انداز ۲۰۳۰، برنامه‌های گسترده‌ای برای تبدیل اقتصاد خود به یک اقتصاد دیجیتال دارد. این کشور تاکنون بیش از ۴۵ میلیارد دلار در فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کرده است.
«اقتصاد آنلاین» نوشته «ایران همچنین می‌تواند از موقعیت جغرافیایی خود برای تبدیل شدن به یک هاب دیجیتال در منطقه استفاده کند. اتصال به شبکه‌های بین‌المللی اینترنت و استفاده از فناوری‌های نوین مانند فیبر نوری و ۵G می‌تواند ایران را به یکی از مراکز کلیدی فناوری در خاورمیانه تبدیل کند.»
با اینهمه جمهوری اسلامی نتوانسته بسترهای مناسبی برای توسعه اقتصاد دیجیتال در ایران را فراهم کند. محدودیت‌هایی چون فیلترینگ و سانسور اینترنت نیز مانعی جدی برای رشد کسب‌وکارهای دیجیتال است.
قوانین و سیاست‌گذاری‌های ناکارآمد نیز از دیگر موانع جدی بر سر راه اقتصاد دیجیتال ایران است بطوریکه بسیاری از استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های فناوری در ایران از عدم شفافیت قوانین و تغییرات ناگهانی آن شکایت دارند.
هر چند «اقتصاد نیوز» آینده اقتصادد دیجیتال در ایران را امیدوارکننده اعلام کرده اما آمارها نشان می‌دهد وضعیت اقتصاد دیجیتال و تجارت الکترونیک در ایران امیدوارکننده نیست و موجی از خروج سرمایه از این بخش سرعت گرفته است.
علی شریعتی مقدم رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال اتاق بازرگانی خراسان رضوی پاییز امسال اعلام کرد فیلترینگ ماهانه ۳۹۰ هزار میلیارد ریال به کسب‌وکارهای اینترنتی زیان وارد می‌کند.
سادینا آبایی، رئیس کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات اتاق ایران، نیز نیمه دی‌ماه جاری با بیان اینکه «۳۰ درصد دامنه‌های خارجی به دلیل تحریم و فیلترینگ از دسترس خارج‌اند» گفته بود «سرعت اینترنت در کشور پایین است؛ شبکه ما بسیار آلوده است که باید مراقب حملاتی باشیم که به کشور ما صورت می‌گیرد و این وضعیت امکان رشد و توسعه حوزه را می‌گیرد. از طرفی ارتباط بانکی برای فعالیت حوزه ما بسیار مهم است.»
جمهوری اسلامی دارای دومین مقام در محدودیت و اختلال اینترنت؛ افزایش کاربران استارلینک در ایران
انجمن تجارت الکترونیک ایران نیز سه هفته پیش در چهارمین گزارش درباره اینترنت در ایران اعلام کرد که نتیجه تداوم سیاست‌های محدودکننده داخلی، تحریم‌های خارجی و مشکلات گسترده شبکه Access است. بر اساس داده‌های این گزارش، اینترنت ایران پس از میانمار و اوکراین، پراختلال‌ترین اینترنت و پس از چین محدودترین اینترنت در چند ماه گذشته بوده است.
بر اساس گزارش Google Crux کیفیت اینترنت ایران در رتبه ۹۱ و بر اساس داده‌های ooni در رتبه ۹۹ از ۱۰۰ کشور است. در تجمیع این دو شاخص، ایران در جایگاه ۹۵ از ۱۰۰ کشور ایستاده است.
علاوه بر این در رابطه با اختلالات با وضعیت slow2GDensity که پس از شهریور ۱۴۰۱ افزایش چشمگیری پیدا کرده بود، اینترنت ایران همچنان به نقطه قبل از آن برنگشته است.
همچنین طبق بررسی‌هایی که در گزارش چهارم کیفیت اینترنت ایران آمده تلفن‌های همراه ایرانی‌ها به دلیل استفاده از فیلترشکن‌‌های رایگان به عامل مهمی در آلودگی شبکه تبدیل شده و این آلودگی را بازتولید می‌کنند!
این گزارش افزوده کاربران ایرانی با اختلال‌های متفاوتی به شکل کامل یا مقطعی در دسترسی به اینترنت روبرو هستند. اهمیت این اختلال برای کسب و کار ایرانیان تا آنجاست که طبق محاسبات این انجمن، اختلال روی http3 معادل خسارت روزانه‌ی ۲ میلیارد تومانی در یک شرکت استارتاپی است.
هشدار درباره مهاجرت استارتاپ‌ها از کشور؛ امارات یکی از مقاصد جوانان نخبه و کارآفرینان ایرانی
رضا الفت نسب عضو هیئت مدیره اتحادیه کسب و کارهای مجازی شهریورماه سال گذشته نسبت به مهاجرت استارتاپ‌ها و نخبگان متخصص تجارت الکترونیک و اقتصاد دیجیتال از کشور هشدار داده و گفته بود که «امارات نگاه بسیار هوشمندانه‌ای نسبت به فناوری‌ها و تکنولوژی‌هایی روز و ترند شده دارد؛ بنابراین طرح‌های مختلفی ازجمله ویزای استارتاپی و… را دیده و بسیار هوشمندانه هم عمل می‌کند.»
این فعال صنفی افزوده بود که «حمایت‌های امارات از استارتاپ‌ها و نیروی نخبه قابل قیاس با ایران نیست. این در حالیست که امارات کمبود نیروی نخبه دارد، در حالی که ایران ظرفیت‌های انسانی و نخبگانی دارد که می‌توانند به کشور کمک کنند.»
رضا الفت نسب با بیان اینکه اگر اوضاع کشور اینطور نبود نخبگان ایرانی در دنیا سرآمد بودند، گفته بود که «امروز باید بیش از همیشه احساس خطر کنیم، زیرا ظرفیت‌هایی که در امارات برای نخبگان و استارتاپ‌ها ایجاد شده، در مقابلِ نبود سرمایه، تحریم‌ها، تنش‌های مختلف صاحبان کسب و کار در ایران با بخش‌های مختلف دولت و… موجب تشدید مهاجرت ایرانیان به این کشور عربی خواهد شد.»
به گفته این فعال صنفی شرایط و بسترهای آغاز فعالیت در کشورهایی چون امارات به حدی فراهم است که «فرصت برای استارتاپ‌ها و نخبگان در همین یک قدمی ایران مهیاست تا طرح‌های خود را به امارات ببرند و استارتاپ خود را راه اندازی کنند یا در شرکت‌های آنجا مشغول به کار شوند.»
عضو هیئت مدیره اتحادیه کسب و کارهای مجازی هشدار داده بود که «کسب و کارهای اینترنتی و استارتاپ‌ها با موضوع «اینترنت» چالش اساسی دارند. اینترنت در ایران موضوعی است که امنیتی، سیاسی و اجتماعی شده و محدودیت دارد. الان فضا، فضایی است که اگر حواسمان نباشد جوانانمان به راحتی به کشورهای همسایه مهاجرت می‌کنند.»
او همچنین تأکید کرده بود که «درآمد بهتر، ویزا‌های طلایی و فضای بهتر، نبود مشکل تحریم و… همه مشوق‌های نخبگان و متخصصان ایرانی برای مهاجرت به سمت کشورهایی مثل امارات است؛ توصیه من مهاجرت نیست؛ اما در پاسخ به این سوال که «متخصصان بمانند یا بروند؟» تنها می‌توانم سکوت کنم.»
قطع و محدودسازی اینترنت سال‌هاست در دستور کار جمهوری اسلامی قرار دارد اما از شهریور سال ۱۴۰۱ و با آغاز اعتراضات جنبش ملّی، قطع و فیلترینگ بی‌سابقه اینترنت آغاز و همچنان به اشکال مختلف ادامه دارد. این روند سرکوبگرانه خسارات زیادی به کسب‌وکارهای اینترنتی و استارتاپ‌ها وارد کرد.
اگر چه مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست جمهوری «رفع فیلترینگ» را به عنوان یکی از اصلی‌ترین وعده‌های انتخاباتی خود برجسته کرد اما این وعده تا کنون به صورت کامل و قابل قبولی عملی نشده است و با تصمیم سران حکومت تنها چند اپلیکیشن مانند واتس‌اپ رفع فیلتر شدند.
