براساس توافقنامه راهبردی میان جمهوری اسلامی و روسیه که ۲۸ دی‌ماه ۱۴۰۳ در جریان سفر مسعود پزشکیان به مسکو امضاء شد، روس‌ها در مقابله با آنچه «تقویت فناوری‌های اطلاعاتی برای مقاصد مجرمانه» نامیده شده است به جمهوری اسلامی کمک خواهند کرد.
در «ماده ۱۱» این توافقنامه آمده، جمهوری اسلامی و روسیه برای «تضمین حق حاکمیتی و ایمنی در بخش‌های ملی شبکه جهانی»، «مدیریت بخش‌های ملی شبکه اینترنت» و «توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات» با یکدیگر همکاری می‌کنند.
منابع غیررسمی گزارش می‌دهند نقش محمدحسن انصاری به عنوان یکی از مسئولان کلیدی تقویت همکاریهای سایبری میان مسکو و تهران پررنگ‌تر شده است. او از مدیران ارشد شرکت «سامانه گستر سحاب پرداز» مستقر در تهران است.
در همین ارتباط پایگاه خبری «Visegrád 24» در گزارشی که ۲۲ ژانویه ۲۰۲۵ منتشر شد به افزایش همکاریهای تهران و مسکو در زمینه فناوری‌های جاسوسی، شنود و تقویت پروپاگاندا و ضداطلاعات پرداخت.
در این گزارش آمده، مرگ مرموز آنتون چرپینیکوف الیگارش روس، توجهات بسیاری را به همکاریهای رو به افزایش جمهوری اسلامی و روسیه در حوزه سایبری جلب کرد.
چرپینیکوف مدیرعامل ۴۰ ساله حوزه فناوری، ۲۲ ژوئیه ۲۰۲۳ (اول تیرماه ۱۴۰۲) به طور مشکوکی در دفترش جان باخت. ادعا شد علت مرگ او «مصرف بیش از حد دارو» بود.
دو هفته قبل از این رویداد، روزنامه «نیویورک تایمز» گزارش داد شرکت چرپینیکوف تحت عنوان «Citadel» تجهیزات پیشرفته‌ای برای نظارت بر شبکه‌های اجتماعی در اختیار آژانس امنیتی روسیه (FSB) قرار داده است. اکنون برخی منابع غیررسمی می‌گویند بخشی از این فناوری‌ها به دست جمهوری اسلامی نیز رسیده باشد.
آغاز همکاریهای سایبری روسیه و جمهوری اسلامی
چهار ماه پیش از مرگ چرپینیکوف، در ۲۷ مارس ۲۰۲۳، روزنامه «وال‌استریت ژورنال» گزارش داد، از گسترش همکاریهای سایبری میان رژیم ایران و روسیه پرده برداشت. بر اساس این گزارش، روسیه فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند دستگاه‌های شنود، سیستم‌های تصویربرداری و دستگاه‌های اعتراف‌گیری را در اختیار حکومت ایران قرار داده است. این همکاری‌ها دست‌کم از سال ۲۰۱۷ آغاز شده‌اند، زمانیکه که سه مدیر از وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی برای آموزش و تبادل دانش فنی به روسیه رفتند.
شواهد همکاری در فضای آنلاین و «دارک وب»
آثار این همکاری در فروم‌های آنلاین ایرانی و «دارک وب» نیز مشهود است؛ جایی که نسخه‌های دزدی سیستم‌های حساس روسی، که تنها برای استفاده دولتی طراحی شده بودند، به بیرون درز کرده و در دسترس قرار دارند. نمونه‌هایی از این فناوری‌ها عبارت بودند از:
-فناوری‌های تشخیص چهره: مانند موتور FindFace از شرکت روسی NTechLab و اپلیکیشن Kipod از شرکت بلاروسی Synesis، که برای شناسایی چهره‌ها و وسایل نقلیه از روی ویدیو استفاده می‌شوند.
-خدمات VPN: مانند XTunnel که پیش‌تر توسط گروه‌های حمله سایبری روسی (Grizzly/Steppe/Sofacy) مورد استفاده قرار گرفته است.
-ابزارهای سرقت اطلاعات: مانند OLDBAIT که توسط گروه پیشرفته روسی APT28 طراحی شده است. این گروه با فعالیت‌های سایبری تحت حمایت دولت روسیه مرتبط است.
-ابزارهای رمزگشایی و شکستن رمز عبور: مانند ابزارهای شرکت روسی Elcomsoft.
-باج‌افزارها: مانند Lojax و Nlbrute.
جمهوری اسلامی از روسیه تجهیزات جاسوسی و «جمینگ» برای اختلال در مخابرات و ماهواره دریافت می‌کند
روزنامه «وال‌استریت ژورنال» با اشاره به خیزش ضدحکومتی اخیر در ایران می‌نویسد پس از آغاز جنگ علیه اوکراین، دولت پوتین دستگاه‌های شنود، دروغ‌سنج و عکاسی پیشرفته https://t.co/EnptbBN7XN… pic.twitter.com/IBJZq78wc4
— KayhanLondon کیهان لندن (@KayhanLondon) March 28, 2023
بازیگر اصلی این پروژه محمدحسن انصاری بود که نقش اساسی در قطع اینترنت ایران در جریان خیزش سراسری ۲۰۲۲ داشت و از مسئولان نظارت بر فعالیت‌های آنلاین شهروندان ایرانی است.
انصاری در ژوئیه ۲۰۲۴ به همراه چند نفر دیگر از مقامات امنیتی جمهوری اسلامی به روسیه سفر کرد. مخالفان آزادیخواه جمهوری اسلامی معتقد است که او از کسانی است که فناوری‌های پیشرفته روسیه را برای گسترش سانسور دیجیتال و رصد فضای مجازی به ایران وارد کرده است.
شرکت سحاب پرداز با جمع‌آوری داده‌های خام اینترنتی و استفاده از ابزارهای پیشرفته بازرسی بسته‌های عمیق (DPI) به رژیم ایران در ساخت سیستم‌های فیلترینگ و نظارت کمک می‌کند. این شرکت تحت تحریم‌های فرمان اجرایی ۱۳۸۴۶ ایالات متحده قرار گرفته است.
قراردادهای جدید و گسترش همکاری‌ها
جمهوری اسلامی ایران و روسیه در ۱۷ ژانویه ۲۰۲۳ (۲۷ دی‌ماه ۱۴۰۱) توافقنامه‌ای جامع و استراتژیک با محور سیاسی، اقتصادی و نظامی امضاء کردند. این سند به‌ویژه به همکاری در زمینه تبلیغات و عملیات سایبری اشاره دارد. انتقال فناوری‌های امنیت سایبری، آموزش مشترک و هماهنگی از دیگر محورهای این توافقنامه هستند.
کلیات و جزئیات لایحه موافقتنامه همکاری بین جمهوری اسلامی و روسیه ۱۹ آذر۱۴۰۲ در حوزه امنیت اطلاعات در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید.
مقابله با روایت‌های غربی
یکی دیگر از اهداف این همکاری، تقویت توانمندی‌های رسانه‌ای برای مقابله با «اطلاعات نادرست»، «روایت‌سازی» و «تبلیغات منفی غرب» عنوان شده است. دو کشور قصد دارند با تولید محتوای مشترک و مقابله با آنچه «تروریسم رسانه‌ای غرب» می‌نامند، نفوذ رسانه‌ای خود را گسترش دهند.
شرکت مایکروسافت اواسط مهر ۱۴۰۳ گزارش داد، حکومت‌های ایران، روسیه، چین به طور فزاینده‌ای به شبکه‌های تبهکار برای هدایت عملیات جاسوسی سایبری و هک علیه ایالات متحده و دیگر کشورها اتکاء می‌کنند.
این همکاری‌ها نشان می‌دهد که روسیه در حال ادای دِین خود به حکومت ایران بابت پهپادهای انتحاری شاهد است که تهران به مسکو تحویل داده است. در مقابل، روسیه فناوری‌های پیشرفته سایبری خود را در اختیار رژیم ایران قرار داده است.
