تخریب بافت تاریخی شهر شیراز برای اجرای طرح مخربی به عنوان «بین‌الحرمین» همچنان ادامه دارد. با تخریب ده‌ها هکتار از بافت تاریخی شیراز همچنان کارشناسان درباره این طرح هشدار و بر لزوم توقف آن برای تخریب بشتر شهر تأکید دارند.
طرح توسعه حرم شاهچراغ معروف به طرح ۵۷ هکتاری یا طرح «بین الحرمین»، طرح گسترش حرم شاهچراغ در شهر شیراز است. بر اساس این طرح، قسمت زیادی از بافت تاریخی شیراز که در آن ۲۰۰ خانه تاریخی قرار دارد، تخریب می‌شود تا حرم شاهچراغ گسترش یابد.
تخریب بافت تاریخی مجاور حرم شاهچراغ، از دهه ۱۳۶۰ آغاز شد که در آن چندین خانه تاریخی نابود شد. در نیمه دوم دهه ۷۰ نیز تحت عنوان طرح «بین الحرمین» حدود هفت هکتار دیگر از بافت تاریخی جنوب حرم تخریب شد.
طرح توسعه حرم شاهچراغ، در سال ۱۳۸۹ و در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، در شورای عالی شهرسازی و معماری به تصویب رسید و عملیات اجرایی آن از همان زمان آغاز شد. پس از چهار سال به علت مغایرت با «طرح جامع شهر شیراز» منتفی شد. اجرای این طرح در سال ۱۴۰۰ و با روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی دوباره از سر گرفته شد و همچنان نیز ادامه دارد.
روزنامه «پیام ما» در گزارشی وضعیت بافت تاریخی شیراز بعد از اجرای طرح «بین‌الحرمین» را مورد بررسی قرار داده است.
در این گزارش آمده « از هیچ‌کدام از مسیرهای اصلی دسترسی به حرم شاهچراغ، گنبد و گلدسته‌های حرم قابل مشاهده نیست. درواقع، با اجرای طرح‌های توسعه نامتوازن عمرانی در سال‌های گذشته، کارکرد اجتماعی حرم به‌تدریج کمرنگ شده است.»
امین محمودزاده مدیر گروه مرمت دانشکده هنر و معماری شیراز به «پیام ما» گفته «کاش به جای اجرای طرح توسعه فیزیکی شاهچراغ، توسعه اجتماعی در این بخش از بافت تاریخی شیراز اتفاق می‌افتاد. کاش تولیت شاهچراغ به جای تخریب چندین هزار مترمربع از خانه‌های بافت تاریخی شیراز برای ساخت یک درمانگاه، چند خانه تاریخی را با کاربری درمانگاه احیا می‌کرد.»
این استاد مرمت افزوده «شرایط بافت تاریخی شیراز به‌گونه‌ای شده که انگار منافع شاهچراغ در توسعه زمین خلاصه شده و داشتن زمین خالی نشان قدرت و ثروت است. درحالی‌که با از بین رفتن خانه‌های مجاور حرم، ارزش زمین‌های این منطقه از نظر معنوی کاهش یافته و آسیب‌های اجتماعی بیشتر شده است. مردم این بافت که خانه‌هایشان تخریب شد، کجا رفتند؟ در کدام محله شیراز اسکان یافتند و سرنوشتشان چه شد؟»
روزنامه «هم‌میهن» در شماره روز گذشته، پنجشنبه چهارم بهمن‌ماه، به نقل از کارشناسان و فعالان حوزه میراث فرهنگی نسبت به تهدیدات علیه بافت‌های تاریخی ایران هشدار داد و تخریب گسترده بافت تاریخی شیراز با اجرای این طرح را مورد انتقاد قرار داد.
در این گزارش آمده بعد از سالها جنگیدن بر سر حفظ بافت تاریخی شیراز که در طرحی به نام «بین‌الحرمین» قرار بود ۷۵ هکتار از آن از بین برود، نوبت به نگرانی درباره کاهش حریم بافت‌های تاریخی شهرهای دیگر رسیده است.
«هم‌میهن» تأکید کرده ماجرا هم به کاهش بافت‌های تاریخی شهرهای گرگان، تهران، سبزوار و شیراز برمیگردد که اسم رمز تخریب آنها «بازنگری و اصلاح» است. کاهش حریم آثار و بافت‌های تاریخی ایران، از سال ۱۴۰۰ به دغدغه‌‌ای جدی‌تر تبدیل شد و تا امروز هم ادامه دارد. دیدگاهی که بهنظر میرسد صالحی امیری، وزیر میراث فرهنگی فعلی هم آن را در پیش گرفته است. نمونه آن در مجلس در زمان گرفتن رأی اعتماد از نمایندگان بود که گفته بود «بسیاری از نمایندگان مجلس از حریم آثار تاریخی ناراضیاند و باید حریم این آثار مورد بازنگری قرار بگیرد.»
محمدمهدی کلانتری، پژوهشگر مرمت و احیای بافت‌ها و بناهای تاریخی به «هم‌میهن» گفته «زمانی بود که نهادهای تخریبگر و توسعهگر تخریب میکردند اما سنگری به نام میراث فرهنگی وجود داشت که با آن مخالفت می‌کرد اما از سال ۱۴۰۰، این سنگر فتح شد و خود این نهاد به این توسعهها اجازه این کار را میدهد. در برنامه هفتم توسعه، برنامه کاهش حریم بافت‌های تاریخی گنجانده شد و به مجلس رفت تا تصویب شود.»
این پژوهشگر افزوده «از سابقه ۳۰ ساله طرح بین‌الحرمین گفت که در اواسط دهه ۷۰ شمسی شروع شده بود و تا پیش از سال ۱۴۰۰ مخالفت‌هایی از سوی استادانی مانند غلامحسین معماریان و سایر کنشگرها مطرح شده بود، اما از سال ۱۴۰۰ به بعد با کارزارها و فعالیت‌های رسانه‌ای و البته در سایه تهدیدهای پیاپی ادامه پیدا کرد: «اگر این گذشته را ندانیم، فکر می‌کنیم تخریب بافت تاریخی شیراز از سه سال پیش شروع شده است، اما این تخریب‌ها سابقه‌ای ۳۰ ساله دارد و عکس‌های هوایی آن موجود است. من همراه آقای معماریان بارها در رسانه‌های مختلف سیر این تخریب را نشان دادیم. تخریب شیراز از سال ۷۴ آغاز شده و تقریباً ۳۰ ساله است. مدیرکل دفتر فنی استانداری فارس در همان سال ۹۶ اعلام می‌کند که این طرح، طرح مصوب نیست که اجرا می‌شود که موضع‌گیری متفاوتی در سال‌های بعد داشتند.»
به گفته محمدمهدی کلانتری تخریب پلاک‌های ثبت ملی فقط در سال ۹۶ اتفاق نیفتاد، بلکه از سال ۸۹ تخریب آغاز شد و ۱۰ پلاک ثبت ملی فقط در این بازه زمانی تخریب شد و درمجموع نزدیک به ۱۰ هکتار از این بافت در اطراف شاهچراغ تخریب شد: «حجم تخریب‌ها به‌حدی زیادی بود که مخالفت‌ها با آن افزایش یافت و مقام معظم رهبری در سال ۱۳۹۶ تولیت وقت شاهچراغ را برکنار کرد.»
او افزوده «بعد از آن تخریب‌ها به مدت چهار سال مسکوت باقی‌ماند و تا سال ۱۴۰۰ تخریبی اتفاق نیفتاد. اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم، تغییر رویکردی رخ داد و طرح ۵۷ هکتاری که به‌دلیل تخریب آثار ملی و مخالفت‌ها متوقف شد و حتی شورای‌عالی امنیت ملی ورود کرد و رأی به بازسازی دو خانه تاریخی داده بود، در این دولت با رویکرد تازه‌ای روبه‌رو شد. همان زمان گفتم دومینوی تخریب بافت‌های تاریخی آغاز شد؛ شیراز سنگر اول است و اگر سقوط کند، باقی بافت‌ها هم سقوط می‌کند. چون آن رویکرد فقط از شیراز نمی‌گفت و همه حرایم و شهرها از آن تاثیر می‌گیرند.»
آذرماه امسال کارزاری بهنام «درخواست جلوگیری از تخریب و تعرض به میراث فرهنگی ایران» خطاب به مسعود پزشکیان راه‌اندازی شد و در آن درخواست شده بود جلوی تعرض آشکار به بافت‌های تاریخی کلانشهرهایی مانند شیراز، تهران، اصفهان، گرگان، اردبیل، تبریز، کاشان، باغ ۳۳ هکتاری رامسر مازندران، بافت‌های تاریخی گیلان و بسیاری دیگر از شهرها گرفته شود.
نویسندگان این کارزار با هرگونه دخل و تصرف در حریم و عرصه بافت‌های تاریخی، آثار طبیعی ایران و هرگونه اقدام حقیقی یا حقوقی برای تخریب میراث فرهنگی کشورمان مخالفت کردند و از مسعود پزشکیان درخواست کردند در راستای اصل ۱۲۷ و اصل ۱۳۶ قانون اساسی ایران که اختیار جابه‌جایی مدیران اجرایی کشور را در اختیار او قرار داده، «نسبت به وضعیت خطیر و نگران‌کننده میراث فرهنگی و طبیعی ایران و ممانعت از تخریب آنها، دستور لازم را صادر کند.»
با اینهمه همانطور که از گزارش «هم‌میهن» نیز مشخص است این کارزار هم مورد توجه دولت قرار نگرفته و همچنان خطر تخریب و از بین رفتن میراث فرهنگی و بناهای تاریخی ایران وجود دارد.
