رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ایران اعلام کرده که ۲۷ اثر تاریخی ایران که در فهرست جهانی ثبت شده‌اند، در معرض فرونشست قرار دارند.
علی بیت‌الهی رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ایران در گفتگو با وبسایت «دیده‌بان ایران» با اعلام اینکه ۲۷ اثر تاریخی ایران که در فهرست جهانی ثبت شده‌اند، در معرض فرونشست قرار دارند توضیح داده «پیمایش‌های میدانی ما نشان می‌دهد که بناهایی نظیر میدان نقش جهان اصفهان، تخت جمشید و نقش رستم در استان فارس و بسیاری از آثار باستانی ثبت‌شده جهانی در ایران، بر اثر فرونشست زمین آسیب دیده‌اند.»
بر اساس توضیحات علی بیت‌الهی «با توجه به اینکه آثار تاریخی، اساسا غیرقابل نوسازی هستند و ارزش آنها به قدمت‌شان است و به هیچ وجه نمی‌توان با اعداد و ارقام ریالی، روی آنها ارزش‌گذاری کرد، آسیب دیدن آنها بر اثر پدیده فرونشست، از اهمیت بیشتری نسبت به دیگر سازه‌ها برخوردار است.»
این کارشناس با اشاره به اینکه «محیط‌های شهری به دلیل میزبانی از سکونتگاه‌های انسانی، مهمترین کانون خطرات ناشی از فرونشست تلقی می‌شوند» گفته «برخی سرمایه‌های ملّی نظیر خطوط راه‌آهن و لوله‌های انتقال آب، نفت و گاز اگر بر اثر تلاقی با پهنه‌های فرونشستی، دچار ازهم‌گسیختگی شوند، اگرچه با صرف هزینه بالا، اما می‌توان آنها را ترمیم کرد، اما بناهای تاریخی کشورمان جزو آندسته از دارایی‌های ملّی هستند که آسیب‌های ناشی از پدیده فرونشست برای آنها به هیچ وجه قابل جبران نیست.»
او تأکید کرده «مهمترین زیرساخت‌های طولی که در معرض خطرات ناشی از فرونشست زمین قرار دارند، جاده‌ها، خطوط لوله آب، نفت و گاز و شبکه انتقال نیرو (برق) هستند، زیرا این سازه‌ها حالت طولی دارند و خطر تلاقی آنها با چندین پهنه فرونشستی وجود دارد.»
علی بیت‌الهی با تأکید بر اینکه تمام استان‌های ایران بجز استان گیلان درگیر فرونشست هستند گفته «نرخ و وسعت فرونشست در مناطق گوناگون کشورمان، متفاوت است، اما «خراسان رضوی» با اختلاف دارای بیشترین وسعت پهنه‌های فرونشستی به نسبت مساحت استان، در ایران است و در رتبه‌های بعدی، استان‌های کرمان، فارس، اصفهان، تهران و گلستان قرار گرفته‌اند.»
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ایران افزوده «خطرات ناشی از فرونشست زمی در مکان‌هایی که پهنه‌های فرونشستی با تاسیسات و سازه‌های آسیب‌پذیر تلاقی پیدا می‌کند، بیشتر است» و بر همین مبنا «ریسک پدیده فرونشست در استان اصفهان که ۲۵ شهر آن در پهنه‌های فرونشستی واقع شده‌اند، بیشتر از سایر نقاط کشور است و بعد از آن، استان‌های خراسان رضوی، فارس، کرمان و تهران جزو مناطقی هستند که سازه‌ها و زیرساخت‌های موجود در آنها در خطر آسیب‌های ناشی از فرونشست زمین قرار دارند.»
علی بیت‌الهی در توضیحاتی تخصصی گفته «مهمترین آسیب فرونشست در بخش محیط‌زیست، از بین رفتن آبخوان‌های ایران است، زیرا با وقوع پدیده فرونشست، لایه‌های متخلخل زیر زمین که توان بالایی برای جذب آب دارند، به لایه‌های متراکم تبدیل می‌شوند و شیبه سیمان رفتار می‌کنند، به نحوی که حتی اگر مقدار بارندگی‌ها چند برابر شود، امکان نفوذ آب حاصل از باران به زیر زمین وجود نخواهد داشت. »
او همچنین با بیان این که استان کرمان با متوسط نرخ فرونشست ۴۰ سانتی‌متر در سال، رکورددار بیشترین نرخ فرونشست زمین در ایران است، گفته «فرونشست زمین، ارتباط مستقیمی با بیابان‌زایی و افزایش کانون‌های گرد و غبار دارد، زیرا پدیده فرونشست به دلیل افت سطح آب‌های زیرزمینی، منجر به متراکم شدن آبرفت می‌شود. افزایش تراکم آبرفت نیز نفوذپذیری نزولات جوی را کاهش می‌دهد و در چنین شرایطی، رواناب‌ها در سطح زمین جریان پیدا می‌کند و مواد مغذی خاک شسته می‌شود و دشت‌ها به بیابان تبدیل می‌شوند. به عبارت دیگر، فرونشست زمین از عوامل تشدید نرخ بیابان‌زایی است و وقتی بر اثر این اتفاق، پوشش گیاهی از بین برود، قطعا کانون‌های گرد و غبار بیشتری نیز ایجاد خواهد شد.»
ماه گذشته نیز در گزارشی که از سوی وزارت راه و شهرسازی درباره گسترش فرونشست‌ها در هیئت دولت ارائه شد که جزییات آن نشان می‌داد ۳۸۰ شهر و ۹۲۰۰ روستا در معرض خطر فرونشست هستند. در برخی مساحت کل شهرها و در بعضی موارد بخشی از محدوده‌های شهری در زون‌های فرونشست قرار گرفته‌اند.
بر اساس این گزارش فرونشست در حدود ۱۸۵ هزار کیلومتر مربع و معادل تقریبی ۱۱ درصد از وسعت کشور گسترده شده است. همچنین نیمی از جمعیت ایران تحت تأثیر خطرهای ناشی از فرونشست قرار دارد.
در این گزارش برآورد شده حدود ۱۱ هزار کیلومتر از طول لوله‌های انتقال گاز کشور نیز در تلاقی با پهنه‌های فرونشست باشند.
بر اساس داده‌های موجود و در دسترس، طول خطوط اصلی نفت واقع در پهنه‌های فرونشست زمین بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر تخمین زده می‌شود.
همچنین بر اساس ارزیابی به عمل آمده، بیش از ۱۵ هزار و ۳۰۰ کیلومتر از خطوط جاده‌ای ترانزیتی در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارد. از سوی دیگر برآورد شده است ۱۰۱ شهرک صنعتی در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارند.
هشدار درباره خطر «سستی زمین» در مازندران به دلیل گسترش فرونشست
علی بیت‌الهی نیمه دی‌ماه گذشته نیز در کانال تلگرامی‌اش در گزارشی تکاندهنده با هشدار درباره خطر «سستی زمین» در استان مازندران اعلام کرده است که برداشت نامتعارف آب از چاه‌ها و سفره‌های زیرزمینی در این استان طی سال‌های گذشته سبب فرونشست شدید زمین به ویژه در شرق این مازندران شده است.
او نوشته بود که با توجه به اُفت سطح آب زیرزمینی به ویژه در محدوده‌های شرقی استان مازندران ( بنا به تأکید مسئولان آب استان) و آمارهای اعلامی و با توجه به نوع نهشته‌های آبرفتی در نوار بین کوهستان (جنوب)- ساحل (شمال) مازندران، وقوع و توسعه پدیده «فرونشست زمین»، به عنوان فرجام این پروسه در محدوده‌های شرقی استان، قابل انتظار است.
عضو هئیت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تأکید کرده بر اساس آخرین پردازش‌‌های انجام شده توسط «سازمان نقشه برداری کشور» در استان مازندران، مناطقی به وسعت تقریبی ۴۱۰۰ کیلومتر مربع در شرق استان مازندران و در نواحی شهری و اطراف گلوگاه، بهشهر، نکا، سورک، ساری، جویبار ،بابلسر، کیاکلا، قائمشهر (شاهی)، بابل، فریدونکنار، محمودآباد و آمل دچار فرونشست زمین است.
گزارش دیگری که از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست تنظیم شده نیز نشان می‌دهد هشت فرودگاه بزرگ و متوسط شامل فرودگاه بین‌المللی تهران با بیش از ۸ میلیون مسافر در سال، فرودگاه‌های بین‌المللی اصفهان و ارومیه و نیز فرودگاه‌های کرمان، گرگان و شهرکرد که از جمله فرودگاه‌هایی هستند که در مناطق شهری قرار دارند با خطر آسیب زیرساختی از فرونشست روبرو هستند.
بر اساس گزارش سازمان حفاظت محیط زیست ۵۴ ایستگاه از ۳۱۰ ایستگاه راه‌آهن و ۲۵ ایستگاه مترو از ۲۱۵ ایستگاه احداث‌شده در نواحی فرونشست واقع شده‌اند.
