در شرایطی که به تازگی گزارش‌های هشدارآمیزی از وضعیت بحرانی تالاب‌ها در ایران منتشر شده، فعالان محیط زیست می‌گویند اطلاعات و گزارش‌های کامل درباره وضعیت تالاب‌ها از سوی سازمان‌های حکومتی به صورت «محرمانه» طبقه‌بندی شده و در اختیار کارشناسان قرار نمی‌گیرد.
همزمان با «روز جهانی تالاب‌ها» در روز یکشنبه ۱۴ بهمن ۱۴۰۳ برابر با دوم فوریه ۲۰۲۵ نشستی با عنوان «حفاظت از تالاب‌ها برای آینده مشترک‌مان» که در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. روزنامه «هم میهن» در گزارشی از برگزاری این نشست به نقل از فعالان محیط زیست نوشته سازمان‌های مربوطه اطلاعات دقیقی از وضعیت تالاب‌ها نمی‌دهند؛ اطلاعاتی که ظاهراً محرمانه است.
گل‌خانم باقری‌نیا دبیر حقوقی شورای هماهنگی تشکلهای محیط زیستی کشور در این نشست گفته «با وجود سابقه درخشانی که در حوزه تالاب‌ها داریم هنوز اطلاعات جامع و کاملی در ارتباط با آنها وجود ندارد. بیش از ۵۵ سال است در این زمینه صحبت می‌شود اما حتی در زمینه نوع پوشش گیاهی، تنوع زیستی، نوع پرندگان آبزی تالاب‌ها و… اطلاعاتی وجود ندارد؛ اگر هم باشد، محرمانه است. اما چطور می‌شود که اطلاعات مربوط به تالاب‌ها محرمانه باشد؟ ما باید اطلاعاتی در اختیار داشته باشیم تا بتوانیم ارزشگذاری اکولوژیکی کنیم و شاید هم در کُندشدن روند تخریب کمکی کنیم.»
این فعال محیط زیست گفته «جای شرمساری است که کشوری که اولین معاهده در زمینه تالاب‌ها را نوشته، نتوانسته تالابهایش را نجات دهد. چه چیزی مانع شده است؟ ما ۱۵ قانون و آییننامه تصویب شده در این زمینه داریم، بنابراین نمیتوان گفت با کمبود قانون مواجهایم.»
«هم میهن» گزارش داده در این نشست فعالان محیط زیست از آخرین وضعیت تالاب‌های کمجان، انزلی و دریاچه ارومیه گفتند و آنچه را بر تالاب‌های ایران می‌گذرد دوباره بازخوانی کردند.
از میان این سه تالاب که در نشست بررسی شدند، تالاب «کمجان» در استان فارس از اواخر دهه ۸۰، با کمک جامعه محلی احیا شد و کم‌کم توانست دوباره تنوع‌زیستی خود را بازگرداند؛ روندی که نزدیک به چهار تا پنج سال زمان برد و اثرات زهکشی‌های دهه ۶۰ با ساخت آب‌بندها از بین رفت.
در کنار آن اما تالاب انزلی به عنوان یک تالاب ساحلی با ارزش که معیشت بیش از یک میلیون نفر به آن وابسته است، به شدت آسیب دیده است.
فعالان محیط زیست در این نشست هشدار دادند که به دنبال پس‌روی دریای خزر، انزلی هم از حالت تالاب ساحلی خارج شده و نمی‌تواند با دریا تبادلات آبی داشته باشد.
در روزهای اخیر گزارش‌های دیگری درباره وضعیت تالاب‌های ایران منتشر شده که نشان می‌دهد حدود نیمی از تالاب‌های کشور در پی چهار دهه ناکارآمدی مدیریتی و سیاست‌های غلط و غیرکارشناسی خشک شده و حالا منشاء انتشار ریزگرد هستند!
در ایران ۱۵۴ تالاب وجود دارد که ۸۴ تالاب بین‌المللی و ۳۴ تالاب هم عضو کنوانسیون رامسر هستند. کنوانسیون رامسر (پیمان بین‌المللی برای حفاظت از تالاب‌ها و حیوانات و گیاهان وابسته به آنها) در سال ۱۹۷۱ به امضا رسید که در آن، فهرستی از تالاب‌های مهم دنیا تهیه شده که به «فهرست رامسر» شهرت دارد.
طی سال‌های گذشته روند خشکی تالاب‌های ایران با خشکیدن «گاوخونی»، «پریشان» و «ارومیه» شروع شد و با «بختگان»، «هامون»، «هورالعظیم»، «میقان»، «میانکاله»، «قوری گل»، «انزلی»، «صابری»، «هیرمند»، «یادگارلو» و «لپو» مازندران ادامه یافت. این فهرست در حال طولانی‌تر شدن است و مقامات جمهوری اسلامی نیز اقدامی برای مدیریت وضعیت بحرانی در تالاب‌های کشور انجام نمی‌دهند.
اکنون با گذشت پنج سال از تصویب «قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور» اما وضعیت تالاب‌های ایران مرز بحران را رد کرده و بسیاری از آنها خشک شده‌اند.
در «قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور» سازمان حفاظت محیط زیست موظف شد نیاز آبی اکولوژیکی تالاب‌ها را تعیین کند و وزارت نیرو براساس این نیازها، آب مورد نیاز را تأمین کند.
علی محمد طهماسبی بیرگانی مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و دبیر ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گردوغبار، نیز معتقد است امنیت اکولوژیک زیربنای امنیت غذایی و… است و خشک شدن تالاب‌ها تبعات اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای دارد.
علی محمد طهماسبی بیرگانی توضیح داده که «سال ۹۸ و ۹۹ براساس مطالعات انجام‌شده توسط ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گردوغبار مشخص شد که از ۳.۵ میلیون هکتار مساحت تالاب‌های کشور، حدود یک میلیون و ۴۶۰ هزار هکتار به‌دلیل خشکیدگی به منابع گردوغبار بدل شده‌اند. به این ترتیب، ۴۲ درصد سطح تالاب‌های ما در آن سال‌ها با غبارخیزی مواجه بوده است. بررسی‌های اخیر ما برای به روز‌رسانی منشأ‌های گردوغبار داخلی کشور نشان می‌دهد سطح تالاب‌های خشکیده و مناطق غبارخیز تالابی به شدت افزایش یافته است.»
او همچنین درباره اینکه چرا تالاب‌ها به منشاء انتشار ریزگرد تبدیل می‌شوند گفته «تالاب همچنان که از نامش پیداست محدوده‌ای است که باید آب داشته باشد به‌عبارت دیگر، تالاب به‌معنای آبگیر است. تالاب‌ها آخرین مقصد منابع آب در حوضه آبخیز هستند و عناصر ریزدانه در آنها انباشت می‌شوند. زمانی که در تالاب آب نباشد و دچار خشکیدگی شود، به‌واسطه عناصر ریزدانه پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به کانون‌های گردوغبار را دارند؛ زیرا در این محدوده‌ها حتی جریان‌های باد با سرعت کمتر هم باعث جابه‌جا شدن عناصر ریزدانه‌ها می‌شوند.»
مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست همچنین وضعیت ماه‌های پیش رو را نیز بحرانی ارزیابی کرده و گفته «عدم تأمین حقابه در کنار وضعیت بارش سال آبی جاری شرایط دشواری را برای تالاب‌ها به‌وجود آورده است. ازاین‌رو، به همکاران بخش‌های دیگر هشدار می‌دهم که بهار و به‌ویژه تابستان سختی را از منظر تولید و گسیل گردوغبار از همه نواحی و به‌ویژه نواحی تالابی در پیش خواهیم داشت. برای جلوگیری از این وضعیت باید همانطور که سهم کشاورزی را برای توسعه کشت و رسیدن به امنیت غذایی تأمین می‌کنیم، به‌عنوان اولویت اول به‌دنبال تأمین آب شرب هستیم یا سهم صنعت را در نظر می‌گیریم، سهم محیط زیست را هم لحاظ کنیم.»
دبیر ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گردوغبار تأکید کرده که «وزارت نیرو نباید محیط زیست را آخرین اولویت بداند؛ زیرا بر اساس قانون، پس از شرب به‌عنوان اولویت نخست، سهم منابع محیط زیست اعم از دشت‌های سیلابی و تالاب‌ها در اولویت دوم قرار دارند.»
۹۹ درصد تالاب گاوخونی خشک است؛ لزوم بازنگری در سند سازگاری با خشکسالی
آرزو اشرفی‌زاده مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست به تازگی درباره «حال بد» تالاب‌های کشور گفته بود که «وضعیت تالاب‌ها عملکرد کل سیستم در مدیریت منابع آبی را نشان می‌دهد، در نتیجه نیازمند اتخاذ تصمیمات فوری و تغییر برخی رویکردها هستیم، با خشکسالی و تغییر اقلیم، ۱/۵ میلیون هکتار از تالاب‌ها غبارخیز شده‌اند و ۵۵ درصد آنها ظرفیت غبارخیزی بالایی دارند.»
ماه گذشته نیز گزارش شد کاهش بارندگی و عدم تخصیص حقابه به خشکسالی‌ها دامن زده بطوری که ۹۹ درصد سطح تالاب بین‌المللی گاوخونی خشک است.
حسین اکبری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل محیط زیست استان اصفهان در اینباره با اشاره به اینکه میزان زه‌آب‌ها و پساب حاصل از کشاورزی در فصل سرما یک کمی بیشتر می‌شود گفته بود «این میزان زه‌آب ورودی در فصل گرم به ۵۰ تا ۷۰ لیتر بر ثانیه می‌رسد و هوا که سرد می‌شود این میزان به حدود ۱۰۰ لیتر بر ثانیه می‌رسد که برای نیاز آبی تالاب بسیار ناچیز است و سطحی را نمی‌تواند آبدار کند و تنها سطح بسیار کمی از مصب تالاب را مرطوب می‌کند.»
از سوی دیگر علی ارواحی متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی در گفتگو با روزنامه «پیام ما» گفته بود که همین یک درصد آبی که در ورودی تالاب قرار گرفته، شامل فلزات سنگین ناشی از فعالیت کشاورزی است. این مواد به تالاب می‌ریزند و بعد در قالب غبار راهشان به هوا باز می‌شود و غباری با فلزات سنگین هوای اصفهان و شهرهای اطراف و حتی پایتخت را می‌پوشاند.
جمهوری اسلامی نه تنها با سیاست‌های نادرست آبی سبب بروز بحران در محیط زیست و نابود شدن منابع آبی کشور شده بلکه در مواردی خشکاندن تالاب‌ها یا رودخانه‌ها بطور عمدی و با اهداف اقتصادی مانند زمین‌خواری یا استخراج نفت صورت گرفته است.
یکی از برجسته‌ترین موارد در تالاب هوالعظیم رخ داده که حکومت برای برداشت بیشتر از میادین نفتی اطراف تالاب اقدام به خشک کردن بخش قابل توجهی از تالاب کرد.
با وجود بحرانی که تالاب‌های کشور را در بر گرفته، هفته گذشته خبر طرحی برای توسعه میادین نفتی اطراف تالاب هوز العظیم منتشر شد!
موسی مدحجی رئیس اداره احیای تالاب‌های محیط زیست خوزستان اعلام کرده وزارت نفت در حال تدوین طرح‌های توسعه‌ای میادین نفتی در اطراف هورالعظیم است و قرار است آمار استخراج نفت از تالاب هورالعظیم را از ۴۸۰ هزار بشکه در روز به ۸۲۰ هزار بشکه افزایش دهد.
