با سیاست‌های جمهوری اسلامی، امکان بازسازی ایران وجود ندارد

شایان نیک‌نژاد- بر اساس داده‌های اپک، صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۳ حدود ۵۳ میلیار دلار درآمدزایی برای جمهوری اسلامی به همراه داشته است. میزان فروش نفت ایران در سال ۲۰۲۴ افزایش ۱۰ درصدی داشته اما از آنجا که دست پایین را در معاملات دارد، سود حاصله پایین‌تر بوده و هنوز رسماً اعلام نشده است.

با توجه به درآمد سالانه جمهوری اسلامی می‌توان گفت حدود  ۲۴ درصد تولید ناخالص ملی از فروش نفت، گاز و برق به دست می‌آید. با توجه به روی کار آمدن دولت ترامپ در آمریکا و تنش‌های موجود با اروپا، تحریم‌های جدیدی بر جمهوری اسلامی اعمال خواهد شد. در نتیجه‌ی این تحریم‌ها می‌شود تخمین زد که حدود حداقل ۴۰ میلیارد دلار از درآمد نفتی یعنی  ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی کم خواهد شد. علاوه بر این، بیمه‌ها و قیمت انبار کردن محصولات نیز افزایش پیدا خواهد کرد. این کاهش درآمد می‌تواند بیشتر از تخمین‌های کنونی نیز باشد.

از سوی دیگر، افزایش تولید گاز ترکیه، عربستان و نفت آمریکا در چند سال پیش رو بیش از بیش باعث اُفت بازار فروش ایران خواهد شد. این فشارها و کاهش درآمدها نتیجه‌ای جز کاهش سرمایه‌گذاری داخلی برای تعمیر و به‌روز‌رسانی سیستم‌های انرژی داخلی نخواهد داشت و عملاً ناترازی و درواقع بحران بیشتر انرژی- برق را می‌توان پیش‌بینی کرد.

علاوه بر مشکلات تامین خوراک برای تولید برق، قیمت سوخت‌های حامل هم از مشکلات جدی روز جمهوری اسلامی است. بنزین ایران از دو مشکل اساسی رنج می‌برد. از یکسو، تولید شبه‌بنزین از متانول است که آلاینده بوده و از استاندارد کافی برخورد نیست، و از سوی دیگر،  مشکل بر سر یارانه‌های پنهان است. قیمت تمام‌شده‌ی بنزین با احتساب قیمت خوراک خام برای تولید آن، در حال حاضر هفده‌هزار تومان هست که بیش از پنج برابر قیمت فروش است.

گفتنی است از آنجا که تمام منابع نفتی جزو «انفال» (اموال عمومی و منابع ملی) محسوب می‌شود، پس در اختیار حکومت است. علاوه بر این، دولت مالیات بر درآمد نیز از شهروندان دریافت می‌کند در حالی که در کشورهای همجوار، مالیات بر درآمد از شهروندان دریافت نمی‌کنند. می‌توان گفت سیستم نفتی- اقتصادی ایران نیاز به بازنگری اساسی دارد و با اخذ مالیات بر درآمد، در اختیار داشتن تمامی منابع و کاهش یارانه‌ها، حکومت بیش از پیش به سمت اقتصاد تحصیلداری (رانتیر یا تلاش برای دریافت وجوه طلبکاری) خواهد رفت. با توجه به روند پیش رو می‌توان انتظار چند قیمتی شدن بنزین را نیز داشت.

در سال ۱۴۰۳ تعداد روزهایی که برق قطع شد یا فشار گاز افت کرد افزایش یافت که همین نیز نشان می‌دهد دو مشکل عمده گریبان یکی از دارندگان عظیم ذخایر انرژی یعنی ایران را گرفته است. ضعف تکنولوژی برای جداسازی نفت و گاز در تولید و دوم فرسودگی و استهلاک تأسیسات و عدم دسترسی به قطعات مناسب برای بالا بردن فشار در خطوط لوله‌ها از عمده بحران‌های صنایع نفتی در ایران است.

در چنین شرایطی، برای سرعت بخشیدن به بازسازی ایران، نیاز به همکاری با شرکت‌های بین‌المللی است که سیاست کلان حکومت این امکان را از بین برده و نمی‌توان چشم‌انداز خوبی را برای ایران در چند سال پیش رو در نظر داشت مگر با یک بازنگری اساسی در شیوه‌ی حکومت و تغییرات بنیادی در بعضی قوانین کشور.

*شایان نیک‌‌‌نژاد متخصص مدیریت انرژی