ضربه دیگر جمهوری اسلامی به میراث فرهنگی؛ ۱۱۸ آرامگاه تاریخی مشتی خاک شد

گزارش‌ها حاکی از آنست که اجرای پروژه «پارک گردشگری بام ری» سبب تخریب بیش از ۷۰ درصد از گورستان هزارساله و نابودی کامل آثار ۱۱۸ «برج-آرامگاه» شناسایی ‌شده در این محوطه تاریخی شده است.

انجام پروژه‌های عمرانی در شهرهای مختلف ایران سال هاست به تهدیدی جدی علیه میراث فرهنگی و بناهای تاریخی تبدیل شده و در مواردی به آثار مختلف آسیب‌هایی جبران ناپذیر وارد شده است.

یکی از جدیدترین گزارش‌ها درباره این تخریب‌ها مربوط به اجرای پروژه‌ای با عنوان «پارک گردشگری بام ری» است که در ۴۲ هکتار و در عرصه اثر ملی کوه‌ «نقاره‌خانه» در شهر ری در حال اجرا است؛ پروژه‌ای که گفته می‌شود بدون مجوز و طرح مصوب از مراجع میراث فرهنگی از سوی شهرداری پیش می‌رود!

این پروژه پیشتر به ‌دلیل شکایت وزارت میراث‌ فرهنگی متوقف شده بود اما با وجود مخالفت‌های متعدد از سوی متخصصان میراث‌فرهنگی و باستان‌شناسان به ‌تازگی دوباره شروع شده است.

بسیاری از باستان‌شناسان و کارشناسان میراث‌فرهنگی معتقدند اجرای این پروژه نه ‌تنها به‌طور مستقیم به تخریب آثار تاریخی و ثبت‌شده منجر می‌شود، بلکه ممکن است پیامدهای جبران‌ناپذیری برای این میراث فرهنگی داشته باشد.

یکی از مهمترین محوطه‌های تاریخی در این منطقه، گورستانی هزارساله در دامنه کوه نقاره‌خانه بود و اکنون در پی خاکبرداری و تسطیح برای احداث پروژه‌های جدید، از بین رفته است.

قدیر افروند مدیر پایگاه میراث ملی ری به خبرگزاری «ایلنا» گفته است بیش از ۷۰ درصد از این محوطه تاریخی به‌ دلیل عملیات‌های عمرانی تخریب شده و آثار برج‌ها و آرامگاه‌های تاریخی به‌ طور کامل نابود شده‌اند.

گورستان تاریخی زیرین ری، که پیش‌ازاین توسط باستان‌شناسان مشهوری مانند یحیی کوثری و شهریار عدل شناسایی و کاوش شده است، شامل ۱۱۸ برج‌‌آرامگاه است. این گورستان چندهزارساله که در گذشته به‌عنوان یک «شهر مردگان» مشابه نکروپولیس آتن شناخته می‌شد، یکی از مهمترین آثار تاریخی و باستانی ری است. اما پروژه بام ری که با هدف ایجاد تفرجگاه و جاذبه گردشگری در این منطقه آغاز شده است، موجب تخریب بخش‌های گسترده‌ای از این محوطه تاریخی شده است.

قدیر افروند مدیر پایگاه میراث ملی ری در اینباره به خبرگزاری «ایلنا» گفته است شهرداری ری برای احداث این پروژه، اقدام به خاکبرداری، تسطیح و خیابان‌کشی در این محوطه تاریخی کرده است.

مدیر پایگاه میراث ملی ری افزوده «در مقاله شهریار عدل آمده است، در گورستان هزارساله ری ۱۱۸ برج‌آرامگاه شناسایی شده است. اما شما دیگر هیچ نشانی از آنها در این محوطه تاریخی مشاهده نمی‌کنید. شهرداری و مدیریت شهری ری برای احداث پروژه بام ری، غیرمسئولانه روی آثار و بقایای این آرامگاه‌ها خاک ریخته و همان‌طورکه می‌بینید جز دو-سه آرامگاه هیچ نشان دیگری از این ۱۱۸ آرامگاه وجود ندارد.»

قدیر افروند توضیح داده «از زمانی که این ۱۱۸ برج-آرامگاه در گورستان زیرین کشف شد تا سالها این محوطه تاریخی رها شد، تنها اقدامی که در این محدوده صورت می گرفت فعالیت‌های کشاورزی بود که به داخل این محوطه هم سرایت می کرد و با انتقال خاک‌های کشاورزی به این محدوده لایه‌ای ایجاد می کردند که به لایه‌های زیرین آسیبی وارد نکند. هرچند که این اتفاق به محوطه خسارت قابل توجهی ایجاد نمی کرد اما فاجعه از زمانی آغاز شد که شهرداری ری در سالهای اخیرآغاز به احداث پروژه گردشگری بام ری یا باغ طبرک نمود. مجری این طرح سازمان پارک‌ها  و فضای سبز شهرداری است اما نظارت و بهره برداری طرح به عهده شهرداری منطقه ۲۰ یعنی شهر ری است.»

یکی از نگرانی‌های فعالان میراث فرهنگی این است که گورستان تاریخی زیرین ری هنوز به ثبت ملی نرسیده است، اگرچه این محوطه واجد شرایط لازم برای ثبت در فهرست آثار ملّی است.

به ‌گفته قدیر افروند، «این را باید از دوستان میراث‌فرهنگی استان تهران پرسید که چرا گورستانی که قابلیت ثبت ملی دارد، تاکنون معطل مانده است.» او اشاره می‌کند که کوه نقاره‌خانه در سال ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، اما هنوز سایر آثار پیرامون این کوه از جمله گورستان تاریخی زیرین و برین در فهرست آثار ملی ثبت نشده‌اند.

انجمن علمی باستان‌شناسی ایران نیز به تازگی در نامه‌ای به مسئولان شهری و فرهنگی تهران و شهرستان ری، درباره پیامدهای منفی پروژه «بام ری» بر آثار تاریخی ثبت‌شده ملی شهرری، به‌ویژه گورستان تاریخی زیرین ری و کوه نقاره‌خانه، هشدارداده است.

در این نامه که به امضای «محمداسماعیل اسمعیلی جلودار»، رئیس هیئت‌مدیره انجمن علمی باستان‌شناسی ایران رسیده است، از عواقب جبران‌ناپذیر ادامه این پروژه بر میراث فرهنگی و تاریخی ری ابراز نگرانی شده است. در این نامه آمده است: «شهر ری با تاریخ و تمدنی چندین‌هزارساله، از جمله فرهنگ پیش از تاریخی هشت‌هزارساله چشمه علی، محوطه‌های باستانی مختلف و آثار اسلامی برجسته‌ای همچون مقام «عبدالعظیم الحسنی» در این منطقه، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.» انجمن باستان‌شناسی ایران اشاره کرده که در طول یک قرن گذشته، اقدامات نادرست و بی‌توجهی به‌ حفظ این میراث تاریخی، آسیب‌های زیادی به این شهر وارد کرده است. با‌این‌حال، در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای بازسازی و حفظ شکوه تاریخی ری آغاز شده است که از جمله آنها می‌توان به تلاش‌ها برای ثبت جهانی این منطقه اشاره کرد.

در بخش دیگری از نامه، انجمن علمی باستان‌شناسی ایران به پروژه «بام ری» یا «پارک گردشگری بام ری» که بر اثر شکایت وزارت میراث‌فرهنگی متوقف شده بود، اشاره و ابراز نگرانی کرده است که پس از متوقف شدن پروژه، شهرداری ری دوباره اقدام به ادامه عملیات غیرمجاز و غیرقانونی در گورستان تاریخی زیرین و کوه نقاره‌خانه کرده است. این انجمن از مسئولان خواسته است تا با همدلی و همکاری با وزارت میراث‌فرهنگی، این پروژه مخرب را متوقف کنند و به حفاظت و احیای این آثار تاریخی کمک کنند.

انجمن‌ باستان‌شناسی ایران ضمن محکوم کردن اقدامات غیرقانونی شهرداری ری، عواقب این اقدامات را «جبران‌ناپذیر» ارزیابی کرده و از مسئولان خواسته است عاملان این تخریب‌ها را بازخواست کنند. همچنین، این انجمن خواسته است با همکاری مسئولان ملی و محلی، اقدامات لازم برای حفاظت از میراث فرهنگی ری و تسریع در فرایند ثبت جهانی این آثار انجام شود.

انجمن علمی باستان‌شناسی ایران بر این باور است که ادامه پروژه بام ری می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به میراث تاریخی ری وارد کند. این انجمن از مسئولان خواسته است با همکاری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، به حفاظت از آثار تاریخی این منطقه بپردازند.

اینهمه در حالیست که موارد مشابه نشان داده جمهوری اسلامی دغدغه‌ای برای حفظ میراث فرهنگی و بناهای تاریخی ندارد و به احتمال زیاد پروژه «پارک گردشگری بام ری» نیز با تصور کمک به صنعت گردشگری و با وجود هشدارهای کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی تا بهره‌برداری پیش رفته و اجرایی خواهد شد.