«محرومیت‌زدایی» همواره یکی از شعارهای مقامات جمهوری اسلامی بوده اما گزارش‌ها نشان می‌دهد طی ۴۶ سال عمر حکومت، نه تنها محرومیت در ایران کاهش نیافته بلکه بر شمار محرومان افزوده شده است. بر اساس اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ۷۵ درصد از مساحت ایران همچنان به عنوان مناطق محروم شناخته می‌شود، اما توزیع بودجه‌های سالانه نه بر اساس نیاز واقعی این مناطق، بلکه بر پایه فرمول‌های کهنه و غیرهدفمند انجام می‌شود.
فقر و محرومیت به ویژه در یک دهه گذشته به شکل فزاینده‌ای در ایران گسترش پیدا کرده است. با توجه به رقم خط فقر و مقایسه آن با سطح دستمزدها برآورد می‌شود بیش از نیمی از جمعیت کشور زیر خط فقر قرار داشته باشند.
گزارش‌های مرتبط با فقر و سوءتغذیه در ایران تکاندهنده است. افشین صدر دادرس مدیرعامل اتحادیه پرورش‌دهندگان دام سبک ایران اعلام کرده «بر اساس برآورد ما در حال حاضر یک دهک و در نهایت قریب ۱۰ میلیون نفر از جمعیت ۸۵ میلیونی جزء مشتریان ثابت گوشت قرمز هستند. با توجه به نرخ فعلی عرضه گوشت، بقیه جمعیت جزء جامعه هدف این محصول محسوب نمی‌شوند»
محاسبات نشان می‌دهند یک خانواده سه تا چهار نفره برای تأمین هزینه‌های ضروری زندگی نیازمند درآمدی دست‌کم ۳۰ میلیون تومانی در ماه هستند. این رقم برای شهر تهران ۴۲ میلیون تومان برآورد شده است. این در حالیست که کارگران در حال حاضر با پایه حقوقی کمتر از ۸ میلیون تومان کار می‌کنند و در صورت دریافت همه مزایای شغلی رقم دریافتی آنها در نهایت به ۱۲ میلیون تومان می‌رسد.
نتایج یک مطالعه پژوهش «توزیع مکانی فقر، ناامنی غذایی و عوامل مؤثر بر آن در مناطق شهری ایران» که در مجله اقتصاد و توسعه کشاورزی منتشر شده نشان می‌دهد مناطق شهری ایران در شرایط بحرانی امنیت غذایی بسر می‌برند بطوری که سرانه کالری دریافتی در مناطق شهری کشور ۲۵۴۰ کیلوکالری است و عموما این کالری از غلاتی تأمین می‌شود که ارزش غذایی پایین و کربوهیدارت بالا دارند.
بررسی وضعیت شاخص‌های فقر غذایی نیز نشان می‌دهد متوسط نرخ، شکاف و شدت فقر در مناطق شهری به ترتیب ۵۵/۱، ۱۵/۲ و ۶ درصد است. این ارقام نشان می‌دهد ۵۵/۱ درصد جمعیت مناطق شهری کشور در سال ۱۴۰۱ فقر غذایی داشند و کالری دریافتی خانوارهای فقیر در این مناطق، ۱۵/۲ درصد کمتر از حداقل کالری مورد نیاز روزانه بوده است؛ لذا برای از بین بردن فقر، کالری دریافتی خانوارهای فقیر باید ۱۵/۲ درصد افزایش یابد.
طی دو سال گذشته تورم و کاهش قدرت خرید خانوار افزایش یافته و به نظر می‌رسد درصد بیشتری از خانوارهای شهری در فقر غذایی قرار گرفته باشند.
یکی از تازه‌ترین بررسی‌ها در سال ۲۰۲۴ که تأثیر سوء تغذیه بر جمعیت در سنین متفاوت را سنجیده نشان می‌دهد ۱.۲ درصد کودکان زیر ۵ سال به علت سوء تغذیه یا مؤلفه‌های مرتبط به آن می‌میرند. ۴.۱ درصد کودکان بالاتر از ۵ سال، وزن کمی نسبت به قد خود دارند که نشان‌دهنده سوءتغذیه حاد است. ۵.۳ درصد از کودکان ایرانی به علت سوء تغذیه مزمن، کوتاه‌قد هستند و ۶.۵ درصد از ایرانی‌ها کالری مناسبی دریافت نمی‌کنند!
احسان سلطانی اقتصاددان و تحلیلگر اقتصادی نیز به تازگی با محاسباتی نشان داده که قدرت خرید گوشت به نصف ۱۳۹۸ و یک-سوم دوران قاجار رسیده که با افزایش قیمت گوشت در سال آینده به شدت کاهش خواهد یافت.
محرومیت نه تنها در حوزه دسترسی به غذای کافی بلکه در عدم دسترسی بخش ریادی از شهروندان به بهداشت و آموزش و زیرساخت‌های رفاهی نیز برجسته است و نشان می‌دهد برخلاف شعارها، جمهوری اسلامی در اجرای «محرومیت‌زدایی» با عقب‌ماندگی روبروست.
مرکز پژوهش‌های مجلس به تازگی گزارشی درباره اعتبارات محرومیت‌زدایی تهیه کرده است که در آن عنوان شده ۷۵ درصد از مساحت ایران همچنان به عنوان مناطق محروم شناخته می‌شود، اما توزیع بودجه‌های سالانه نه بر اساس نیاز واقعی این مناطق، بلکه بر پایه فرمول‌های کهنه و غیرهدفمند انجام می‌شود.
بررسی اعتبارات محرومیت‌زدایی در لایحه بودجه ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که دولت ۱۶۵ هزار میلیارد تومان برای این حوزه در نظر گرفته که نسبت به سال گذشته رشدی ۸۰ درصدی دارد. اما افزایش ارقام روی کاغذ به معنای تخصیص آنها در عمل و بهبود اوضاع نیست.
بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۰، از مجموع بودجه‌ی مصوبه برای «محرومیت‌زدایی» تنها ۳۰ درصد تأمین شده است. در سال ۱۴۰۲نیز فقط ۶۷ درصد از اعتبارات تخصیص یافته بود. روندی که نشان می‌دهد هم بودجه‌ی این بخش نوسانات شدیدی دارد و هم روند تخصیص آن هم سال به سال سلیقه‌ای‌تر می‌شود.
از سوی دیگر هر چند ظاهرا ارقام «محرومیت‌زدایی» برای سال آینده افزایش یافته اما به گفته مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اعتبارات اصلی محرومیت‌زدایی متناسب با تکالیف قانونی رشد نکرده است و به گفته مرکز پژوهش‌ها، این بودجه در ردیف‌های اعتباری لایحه ۱۴۰۴ عقب ماندگی ۳۹هزار میلیارد تومانی از تکلیف قانونی‌اش دارد.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی همچنین تأکید کرده که در برخی استان‌ها، بخش عمده‌ای از اعتبارات صرف پروژه‌هایی می‌شود که حتی در اولویت نیازهای ساکنان مناطق محروم هم نیست. از سوی دیگر، هیچ تغییری در الگوی توزیع استانی این اعتبارات ایجاد نشده است. توزیع بودجه‌ی ۱۴۰۴ تفاوتی با سال‌های قبل ندارد، یعنی همان روش‌های غیرکارشناسی که در گذشته شکست خورده‌اند، امسال هم ادامه خواهند داشت.
روزنامه «شرق» با انتشار بخشی از گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اعلام کرده «با وجود افزایش عددی بودجه، همچنان مشکلات بنیادین در نحوه‌ی تخصیص و تحقق منابع دیده می‌شود. پول‌هایی که هر سال برای محرومیت‌زدایی وعده داده می‌شوند، یا هرگز به مقصد نمی‌رسند، یا در مسیرهای نادرست خرج می‌شوند. تا زمانی که این روند اصلاح نشود، محرومیت همچنان در ۷۵ درصد از کشور ادامه خواهد داشت، فارغ از اینکه چه عددی در بودجه‌ی سالانه برای آن در نظر گرفته شود.»
