سال ۱۴۰۳ در شرایطی به پایان می‌رسد که اکثر شهروندان در ایران ماه‌های دشواری را پشت سر گذاشته‌اند. از تشدید گرانی‌ها و مشکلات اقتصادی و تداوم محدودیت‌ها و سانسورها تا قطع و جیره‌بندی برق و آب و گاز و آلودگی هوا که عرصه‌ی زندگی را بر آنها تلخ و تنگ کرده است. ۴۶ سال زمامداری جمهوری اسلامی در حالی سبب تلخ شدن نوروز به کام بخش گسترده‌ای از مردم شده که در آنسو «امید» به پایان آن نیز همچنان زیر پوست جامعه ایران جاریست.
در آخرین روزهای اسفندماه گزارش‌های میدانی حاکی از رکود شدید در بازارهای مختلفی است که همواره در این ماه پرفروش‌ترین روزهای سال را داشته‌اند. بازار پوشاک و کفش، مواد خوراکی و لوازم خانگی که معمولا در روزهای منتهی به نوروز پررونق بود، حالا با رکود عمیق روبروست.
به گفته بسیاری از فعالان بازار، مردم تماشاگران خاموش در بازارها هستند و همه چیز آنقدر گران است که گویی «گَرد مُرده بر بازار پاشیده‌اند». سعید جلالی قدیری دبیر اتحادیه تولیدکنندگان پوشاک اعلام کرده رکود عمیق این روزها حتی در روزهای کرونا و قرنطینه هم وجود نداشت.
سال خاکستری اقتصاد ایران
کاهش شدید قدرت خرید مردم و در آنسو گرانی بی‌سابقه کالاها در انتهای سالی رخ داده که اقتصاد ایران مسیری ناهموار را طی کرده و به باور بسیاری از فعالان اقتصادی سالی خاکستری بر اقتصاد ایران گذشت و شوک‌های مختلفی همزمان بر آن وارد آمده است.
افزایش کم‌سابقه قیمت ارز، جیره‌بندی انرژی، رکود تورمیِ ناشی از تنش‌زایی جمهوری اسلامی در منطقه، تداوم تحریم‌ها و از سر گرفته شدن برنامه فشار حداکثری دولت دونالد ترامپ علیه جمهوری اسلامی را می‌توان از جمله مهمترین شوک‌های اقتصادی در سال ۱۴۰۳ ارزیابی کرد.
در حالی که در برنامه هفتم توسعه جمهوری اسلامی که اکنون سال نخست اجرای آن رو به اتمام است رشد اقتصادی هشت درصدی پیش‌بینی شده بود، بر اساس آخرین آمار رسمی از سوی مرکز آمار، در پاییز ۱۴۰۳ به یک و شش دهم درصد رسید و این در حالیست که بدون نفت، تنها یک و نیم درصد بوده است.
در زمستان امسال اما صادرات نفت نیز به شدت کاهش یافت. مسعود پزشکیان ۱۲ اسفندماه اعلام کرد که نفت ایران در نفتکش‌ها بر روی دریاها شناور مانده و خریداری ندارد.
رئیس بانک مرکزی هم که وعده داده بود در سال ۱۴۰۳ تورم به ۲۰ درصد کاهش پیدا کند اما نه تنها بر پایه آمارهای غیرقابل اطمینان حکومتی تورم در کانال ۳۰ درصد باقی ماند بلکه تورم ماهانه در بهمن‌ماه به میزان کم‌سابقه چهار و یک دهم درصد افزایش یافت. بیش از چهار درصد تورم تنها در یک ماه بیانگر عمق فاجعه‌ای است که در اقتصاد کشور جریان دارد.
قیمت ارز و طلا نیز با افزایش بی‌سابقه‌ای روبرو شد. بخشی از این افزایش قیمت به علت سیاست‌های دولت برای جبران مقداری از کسری بودجه بوده است. قیمت دلار در تابستان امسال و در سرآغاز فعالیت دولت پزشکیان حدود ۴۸ هزار تومان بود اما اکنون با حدود دو برابر افزایش در کانال ۹۴ هزار تومان قرار دارد.
امسال همچنین قطع برق، گاز و گازوئیل در واحدهای تولیدی و صنعتی و خدماتی زیانی بی‌سابقه در اقتصاد کشور برجای گذاشت. در سال آینده نه تنها تأمین انرژی همچنان با بحران روبروست که بحران آب هم به آن افزوده شده است.
کاهش بارندگی‌ها در سال آبی جاری، چهار دهه مدیریت ناکارآمدی آبی جمهوری اسلامی را نمایان کرده و هنوز وارد فصل بهار نشده‌ایم که جیره‌بندی آب در چند شهر از جمله تهران آغاز شده و در استان‌های دیگر مانند اصفهان نیز جیره‌بندی آب به زودی انجام خواهد شد.
خالی ماندن سدهای کشور نه تنها تأمین آب مورد نیاز کشاورزان و آب آشامیدنی را با بحران روبرو کرده، بلکه نیروگاه‌های آبی تولید برق را نیز یکی پس از دیگری از مدار خارج کرده است!
در آنسو، خزانه دولت خالیست و تأمین هزینه‌های جاری کشور با بحرانی جدی روبروست. طی شش ماه گذشته برای پرداخت معوقات کشاورزان، آموزگاران و پرستاران و همچنین ارائه بسته یارانه‌ای در آخر سال، دست دولت در صندوق توسعه ملّی دراز بوده است. صندوق توسعه ملّی هم دیگر چنان ذخایری ندارد و بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی منابع حکومتی تنها ۱۰ میلیارد دلار دارایی داشت که چند روز پیش دولت با مجوز علی خامنه‌ای یک میلیارد دیگر از آن برداشت کرد و ماند ۹ میلیارد دلار!
شواهد به روشنی نشان می‌دهد که مشکلات و بحران‌های اقتصاد در ۱۴۰۴ نیز تشدید می‌شود و ادامه خواهد داشت، به باور بسیاری از کارشناسان اقتصادی اگر جمهوری اسلامی نتواند نظر ایالات متحده را جلب و به توافقی برای برداشته شدن تحریم‌ها برسد، مشخص نیست اقتصاد کشور با مصائب و بحران‌های پیچیده‌ای که دارد چند ماه دیگر تاب بیارود!
سرکوب مردم برای «تاب‌آوری»
جمهوری اسلامی در حالی که نتوانسته بنیه اقتصاد کشور را با وجود منابع سرشار حاصل از چند دهه خام‌فروشی نفت به شکلی تقویت کند که این روزها فلج نشود، اما همچنان به هر ضرب و زوری تلاش می‌کند تا مردم را وادار به «تاب‌آوری» کند. نخستین ابزارش هم «سرکوب» است!
فشار بر فعالان صنفی و سیاسی در هفته‌های گذشته و با تشدید مشکلات معیشتی، افزایش پیدا کرده است. آمار اعدام همچنان صعودی است و سرکوب مخالفان با شدت در جریان است. پخش مصاحبه محسن رفیق‌دوست تروریست و وزیر پیشین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در روزهای گذشته را نیز می‌توان پیامی به مخالفان جمهوری اسلامی در خارج کشور ارزیابی کرد. در این مصاحبه که پس از سال‌ها، ناگهان در شکننده‌ترین روزهای جمهوری اسلامی تهیه و منتشر شده، محسن رفیق‌دوست روایت ترورهای سازمانیافته چهره‌های اپوزیسیون را با «افتخار» شرح می‌دهد!
اینهمه قلدری و سرکوب و تهدید نشان می‌دهد جمهوری اسلامی به شدت از «قدرت مردم» هراس دارد و نگران آغاز دور تازه‌ای از اعتراضات سراسری آنهاست؛ اعتراضاتی که ممکن است ضربات نهایی را به پیکر فرسوده جمهوری اسلامی وارد آورده و بر ۴۶ سال از سیاه‌ترین روزهای تاریخ ایران نقطه پایان بگذارد!
شکست پروژه «وفاق» و تشدید «نفاق»!
کشته شدن مشکوک ابراهیم رئیسی در سقوط هلیکوپتر در اردیبهشت ۱۴۰۳ و برگزاری زودهنگام انتخابات چهاردهمین دوره ریاست جمهوری اسلامی در تیرماه فرصتی طلایی برای حکومت به شمار می‌رفت تا بار دیگر با استفاده از کارت «اصلاح‌طلبان» تنور انتخابات را داغ کند. با همه پولی که خرج شد و افرادی که در این پروژه به کار گرفته شدند و دو دوره‌ای کردن انتخابات و هراس‌آفرینی درباره سعید جلیلی رقیب پزشکیان و البته آمارسازی که شیوه مرسوم حکومت است، باز هم جمهوری اسلامی نتوانست همراهی بخش قابل توجهی از شهروندان واجد شرایط رأی دادن را با خود داشته باشد و با تحریم آشکار نمایش انتخابات، بحران مشروعیت رژیم بیش از پیش نمایان گشت.
با وجود تبلیغِ توهمِ تحول و «وفاق» و وعده‌فروشی در انتخابات اما چیزی نپایید که بار دیگر اثبات شد هیچ چهره و جریانی نخواهد توانست گسست عمیق تاریخی و فرهنگی بین مردم ایران و حکومت را ترمیم کند بلکه ساختار جمهوری اسلامی با چنان فرسودگی و آشفتگی روبروست که خامنه‌ای و اصلاح‌طلبانش حتی در نمایش «وفاق» نیز شکست خورده‌اند.
اختلافات شدید در میان جریان‌های درون‌حکومتی که هر یک مدعی قدرت برتر برای سکانداری نظام، به ویژه بعد از علی خامنه‌ای، هستند به بالاترین سطح خود رسیده است.
بسیاری از اصلاح‌طلبانی که در نمایش انتخابات تیرماه ۱۴۰۳ برای مسعود پزشکیان سنگ تمام گذاشتند تا او را بر کرسی ریاست دولت بنشانند، در روند تشکیل دولت با او دچار اختلاف شده و با عملکرد به شدت ضعیف تیم اقتصادی او که نسبتی با وعده‌های پرطمطراق انتخاباتی ندارد، به منتقدان او تبدیل شده‌اند.
در آنسوی حکومت، جریاناتی نزدیک به «جبهه پایداری» تلاش می‌کنند مسعود پزشکیان را با زیر ضرب گرفتن کابینه زیر فشار قرار دهند و حتی او را به سمت استعفا بکشانند. عزل عبدالناصر همتی به عنوان سرپرست تیم اقتصادی دولت، برکناری و استعفای محمدجواد ظریف، احضار ۱۱ وزیر کابینه به مجلس شورای اسلامی برای پاسخ به نمایندگان، بخشی از فشارهای رقبا به مسعود پزشکیان و جریان حامی او در آخرین ماه سال به شمار می‌رود. این قضیه اما تازه آغاز شده و به نظر می‌رسد در سال جدید خورشیدی دولت اصلاح‌طلبان روزهای سختی را با رقبای درون‌حکومتی خود در پیش داشته باشد.
خیالات رهبری که «جام زهر» ننوشید!
در میدانی که نبرد سنگین میان جریانات درون‌حکومتی بر سر قدرت و یا به عبارت بهتر «بهره‌مندی از رانت ناشی از قدرت» در جریان است، رهبر حکومت تلاش دارد تا لحظه مرگ به «دشمنی» با آمریکا ادامه دهد. علی خامنه‌ای تلاش می‌کند از شکست خود، نقشی بجا بگذارد که گویا تا لحظه مرگ ایستادگی کرد و «جام زهر» ننوشید! مقاومت خامنه‌ای در ماه‌های گذشته سبب آغاز مرحله جدیدی از تنش میان جمهوری اسلامی و اسرائیل، با حملات نظامی مستقیم شد و همچنین مسیر هرگونه مذاکره با ایالات متحده را تا لحظه تنظیم این گزارش بسته است.
لجبازی رهبر فرتوت جمهوری اسلامی اما مورد پذیرش بسیاری از «خودی»ها هم نیست. بخشی از حکومتی‌ها رویکرد علی خامنه‌ای را تهدیدی برای حیات نظام قلمداد کرده و بخشی دیگر نگران تشدید فشارهای اقتصادی و قطع شدن شریان باریکی هستند که همچنان فرصت بهره‌مندی از منابع ایران را برای آنها فراهم کرده است. همه این مسائل درگیری‌ها و اختلاف نظرها را به سطوح عالی نظام کشانده و شاید حتی سبب شود مرگ ناگهانی رهبر نظام در هفته‌ها و ماه‌های آینده سرنوشت جمهوری اسلامی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
هرچه اختلافات و درگیری‌ها در جمهوری اسلامی افزایش می‌یابد، نظام بیشتر به سمت فروپاشی پیش می‌رود. ساختار فاسد و ناشایسته سالاری که بیش از چهار دهه ایران را با انواع بحران‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی روبرو کرده و انواع محرومیت و فلاکت را بر مردم تحمیل کرده، به لبه پرتگاهی رسیده که حتی به صورت علنی از سوی برخی از «خودی»ها نیز نسبت به آن هشدار داده می‌شود.
به همین نسبت اما مردمی که نزدیک به نیم قرن با انواع مبارزه مدنی و سیاسی علیه حکومت برآمده از انقلاب۵۷ پایداری کرده‌اند، احساس می‌کنند بیش از همیشه به رهایی از شرّ جمهوری اسلامی نزدیک شده‌اند و همین کامِ تلخِ ناشی از درد و رنج آنها را که به استقبال نوروز می‌روند با امید و باور به «سپیدی» پس از پایان «شب سیه» شیرین می‌سازد.
