علی بردبار جهانتیغی- استان سیستان و بلوچستان یکی از مناطق مهم اما محروم ایران است که طی دهه‌های گذشته از تبعیض ساختاری، فقر، کمبود زیرساخت‌ها و بحران‌های زیست‌محیطی رنج برده است. جمهوری اسلامی نه‌تنها در جهت توسعه این استان گام برنداشته، بلکه با سیاست‌های تبعیض‌آمیز، شکاف میان مرکز و استان‌های دیگر با این منطقه را عمیق‌تر کرده است. با این حال، سیستان و بلوچستان ظرفیت‌های عظیمی برای توسعه اقتصادی، تجاری و صنعتی دارد که در ایران آزاد می‌توان از آنها به درستی استفاده کرد.
در این نوشتار به بررسی راهکارهای توسعه این منطقه، از احیای زابل تا بهره‌برداری از معادن بلوچستان و توسعه صنعت گردشگری می‌پردازم.
۱. موقعیت استراتژیک سیستان و بلوچستان و نقش زابل و چابهار
سیستان و بلوچستان از نظر جغرافیایی در موقعیتی بی‌نظیر قرار دارد که می‌تواند به یکی از مناطق کلیدی تجارت و توسعه در ایران تبدیل شود. از یکسو، زابل به عنوان دروازه تجاری با افغانستان و آسیای مرکزی، پتانسیل بالایی برای تبدیل‌شدن به قطب تجاری دارد و از سوی دیگر، چابهار یکی از مهم‌ترین بنادر ایران است که در صورت سرمایه‌گذاری مناسب، می‌تواند به یک قطب اقتصادی بین‌المللی تبدیل شود.
زابل می‌تواند مرکز صادرات محصولات کشاورزی و صنعتی به افغانستان و آسیای مرکزی شود. ایجاد مناطق آزاد تجاری و گسترش زیرساخت‌های حمل و نقل از جمله راه‌آهن زابل- چابهار نقش مهمی در این فرآیند ایفا خواهد کرد.
چابهار باید به عنوان قطب ترانزیت ایران توسعه یابد. ایجاد صنایع پتروشیمی، گسترش اسکله‌ها و احداث مناطق صنعتی می‌تواند این بندر را به یکی از مراکز اقتصادی جنوب ایران تبدیل کند.
۲. احیای زابل و حل بحران هامون
یکی از چالش‌های جدی سیستان، خشک شدن دریاچه هامون و بحران بی‌آبی در زابل است. جمهوری اسلامی نه‌تنها نتوانسته این بحران را مدیریت کند، بلکه سیاست‌های ضعیف و عدم دیپلماسی مؤثر با افغانستان باعث تشدید این وضعیت شده است. برای حل این بحران در ایران آزاد، باید اقدامات زیر انجام شود:
• احیای دریاچه هامون از طریق دیپلماسی مؤثر با افغانستان و بهره‌گیری از حقابه سیستان
• مدیریت صحیح منابع آبی از طریق بهینه‌سازی مصرف آب در کشاورزی
• سرمایه‌گذاری در کشاورزی پایدار و تغییر الگوی کشت برای جلوگیری از اتلاف آب
زابل در صورت تأمین آب کافی، ظرفیت بالایی برای تبدیل‌شدن به قطب کشاورزی شرق ایران دارد و می‌تواند به تولید محصولات استراتژیک مانند گندم، جو و دیگر محصولات کشاورزی بپردازد.
۳. صنعتی‌سازی سیستان و خراسان جنوبی
برای رهایی از فقر و محرومیت، سیستان و خراسان جنوبی باید به مراکز صنعتی در شرق ایران تبدیل شوند. برخی از راهکارها عبارت‌اند از:
• ایجاد شهرک‌های صنعتی در زابل، بیرجند و نهبندان برای تولید کالاهای صنعتی و افزایش اشتغال
• ایجاد کارخانه‌های فرآوری محصولات کشاورزی برای جلوگیری از خام‌فروشی و افزایش ارزش افزوده
• سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی، تولید قطعات صنعتی و اتومبی‌سازی
• ایجاد زیرساخت‌های صنعتی در این مناطق، وابستگی ایران به صنایع غرب کشور را کاهش داده و باعث توزیع عادلانه‌تر توسعه می‌شود.
• اعطای خرده‌وام‌های دولتی برای حمایت از کارآفرینان بومی در کنار تخفیف‌های مالیاتی برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی
۴. استفاده از منابع و معادن بلوچستان
بلوچستان دارای ذخایر غنی معدنی است که تا کنون به دلیل سیاست‌های نادرست، مورد بهره‌برداری مناسب قرار نگرفته‌اند. از جمله معادن مهم این منطقه می‌توان به طلا، مس، کرومیت و دیگر مواد معدنی ارزشمند اشاره کرد. در ایران آزاد، برنامه‌ریزی برای استخراج و فرآوری این منابع به صورت زیر انجام خواهد شد:
• جذب سرمایه‌گذاری برای استخراج و فرآوری معادن در داخل استان، نه ارسال مواد خام به مناطق دیگر
• ایجاد کارخانه‌های ذوب فلزات و فرآوری مواد معدنی برای افزایش ارزش افزوده در مناطق پرآب‌تری چون سرباز یا در مناطق ساحلی چون کنارک
• آموزش و اشتغالزایی برای مردم محلی تا خود ساکنان منطقه از مزایای این صنعت بهره‌مند شوند.
۵. پتانسیل تجاری و توریستی بلوچستان و سیستان
بلوچستان به دلیل طبیعت بکر، سواحل طولانی در دریای عمان، کوه‌های مریخی، دریاچه صورتی لیپار و فرهنگ غنی بلوچ، سیستان نیز با میراث تاریخی و فرهنگی خود مانند شهرسوخته و قلعه رستم و جایگاهش در تاریخ و ادبیات حماسی ایران پتانسیل بالایی برای توسعه صنعت گردشگری دارند. در ایران آزاد، می‌توان این منطقه را به یکی از مقاصد گردشگری مهم کشور تبدیل کرد:
• سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری، از جمله ساخت هتل‌ها، رستوران‌ها و اقامتگاه‌های بومگردی
• ایجاد مسیرهای گردشگری دریایی در دریای عمان برای جذب توریست‌های داخلی و خارجی
• تبلیغ و معرفی فرهنگ بلوچ و سیستانی، موسیقی سنتی، لباس‌های محلی و غذاهای خاص این منطقه
گردشگری می‌تواند به یکی از منابع مهم درآمد مردم سیستان و بلوچستان تبدیل شود و نقش مهمی در بهبود وضعیت اقتصادی آنها داشته باشد.
۶. اهمیت همزیستی فارس و بلوچ در استان سیستان و بلوچستان
سیستان و بلوچستان یکی از استان‌های چندقومی ایران است که همزیستی مسالمت‌آمیز فارس‌ها و بلوچ‌ها نقش مهمی در امنیت و توسعه این منطقه دارد. جمهوری اسلامی همواره با سیاست‌های تفرقه‌افکنانه، اختلافات قومی را تشدید کرده است. در ایران آزاد، سیاست‌های زیر باید در پیش گرفته شوند:
• برابری حقوقی و فرصت‌های اقتصادی برای همه شهروندان، بدون توجه به قوم و مذهب
• ترویج همبستگی ملی و ایجاد فرصت‌های مشترک برای توسعه اقتصادی
• پایان دادن به سیاست‌های تبعیض‌آمیز و رفع نگاه امنیتی به بلوچ‌ها و استفاده از ظرفیت طوایف
همبستگی میان دو قوم ایرانی بلوچ و فارس (سیستانی)، لازمه توسعه پایدار در استان سیستان و بلوچستان است.
۷. امنیت و ثبات پس از سقوط جمهوری اسلامی
یکی از نگرانی‌ها در مورد استان سیستان و بلوچستان، حفظ امنیت و مقابله با گروه‌های افراطی در این منطقه است. در ایران آزاد باید سیاست‌های زیر اجرا شود:
• تقویت نیروهای امنیتی محلی و استفاده از ظرفیت مردم بلوچ و سیستانی در تأمین امنیت
• مقابله با قاچاق و جرائم سازمانیافته از طریق توسعه اقتصادی و افزایش فرصت‌های شغلی
• همکاری با کشورهای همسایه برای کنترل مرزها و جلوگیری از نفوذ گروه‌های افراطی
• همکاری مؤثر با طوایف، روحانیت اهل سنت و چهره‌های شناخته‌شده در استان
۸. نتیجه‌گیری: سیستان و بلوچستان، قلب تپنده ایرانِ جدید
سیستان و بلوچستان دارای ظرفیت‌های عظیمی برای توسعه اقتصادی، صنعتی و تجاری است. با اجرای سیاست‌های صحیح، این منطقه می‌تواند از حاشیه‌نشینی خارج شده و به یکی از مراکز مهم ایران تبدیل شود. در ایران آزاد، با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، استفاده بهینه از منابع، توسعه کشاورزی، صنعت و گردشگری، می‌توان سیستان و بلوچستان را به قلب تپنده توسعه ایران تبدیل کرد.
*علی بردبار جهانتیغی مترجم و فعال سیاسی در حوزه توسعه و سیاست ایران با تمرکز بر سیستان و بلوچستان
